شرحی از اقدامات بانک‌ها برای دور زدن ابلاغیه بانک مرکزی
زمان حذف بانک‌های خصوصی فرا رسید!
بانک مرکزی در ابلاغیه‌ای برای اعمال سیاست پولی نرخ سود بانکی را کاهش داده است. اما بانک‌ها همواره راهی برای خنثی کردن سیاست‌های دولت پیدا می‌کنند.
علی اسدی خمامی: اعمال سیاست‌های پولی یکی از ابزارهای اصلی و اساسی دولت در اصلاح شاخص‌های اقتصاد کلان به شمار می‌رود. سیاست‌هایی که با نظارت بر بهره بانکی و عرضه پول سروکار دارند. بنا بر اختیارات بانک مرکزی تغییر در نرخ سود بانکی از جمله ابزارهای بانک مرکزی برای اجرای سیاست پولی به شمار می‌رود.
به گزارش تجارت‌نیوز ، سیاستی که این سازمان به تازگی قصد بر اجرای آن کرده است. بانک مرکزی در ابلاغیه‌ای بانک‌ها را مکلف کرده که از تاریخ 9 شهریور سود بانکی را کاهش دهند. هدف از این اقدام، انتقال سرمایه از حساب‌های سپرده بلندمدت به بازار سرمایه عنوان می‌شود. اما آیا این سیاست موفق خواهد بود؟ برای پاسخ به این پرسش، جدای از تحلیل‌های کارشناسی به کمی زمان نیاز است، اما یک نکته را می‌توان با اطمینان بیان کرد: بانک‌ها، به خصوص انواع خصوصیشان تمام تلاش خود را برای خنثی کردن سیاست پولی جدید دولت خواهند کرد.
در شرایطی که اقتصاد ایران از بیماری رنج می‌برد، بانک‌های تجاری از رسالت اصلی خود یعنی نگهداری پول و تامین مالی دور شده و به بنگاه‌داری و سفته‌بازی روی آورده‌اند. از همین رو تمایل این بانک‌ها بیش از آنکه به گردش مالی بالاتر باشد، به جمع‌آوری و نگهداری پول معطوف شده است. در این شرایط، بانک ترجیح می‌دهد پول را در قالب سپرده‌های بلندمدت به امانت داشته باشد تا ریسک کمتری را متحمل شود. از سوی دیگر تامین اعتبار تبدیل به روشی برای سودآوری بانک‌ها می‌شود، یعنی بانک با روشی شبیه به نزول، در ازای پرداخت تسهیلات، دریافت سودی مشخص را انتظار خواهد داشت.
در شرایطی که اقتصاد ایران از بیماری رنج می‌برد، بانک‌ها از رسالت اصلی خود یعنی نگهداری پول و تامین مالی دور شده و به بنگاه‌داری روی آورده‌اند.
حال در شرایطی که بانک مرکزی اقدام به کاهش نرخ بهره می‌کند، بانک برای خنثی کردن این سیاست به پا می‌خیزد. چراکه به دنبال آن از یک سو امکان ذخیره سپرده بلندمدت را از دست می‌دهند و از سوی دیگر سود آن‌ها از محل اعطای تسهیلات کاهش می‌یابد. اما بانک‌ها چگونه برای خنثی کردن سیاست پولی بانک مرکزی اقدام می‌کنند؟ در ادامه به چند نمونه از این اقدامات اشاره می‌شود.
راهی برای پرداخت سود زیاد
بانک‌ها تمایل دارند تا سود پرداختی به مشتری را افزایش دهند تا بتوانند در فضای رقابتی بین بانک‌ها، مشتری را به سپرده‌گذاری در شعبه‌های خود تشویق کنند. به همین دلیل حتی در شرایطی که بانک مرکزی سود را به شکل دستوری کاهش می‌دهد، بانک‌ها راهی برای پرداخت سود زیاد پیدا می‌کنند.
شاید مشهودترین اقدام در این زمینه، رفتار اخیر بانک‌ها مبنی بر جذب سپرده با سود بالا قبل از ضرب‌الاجل بانک مرکزی یعنی 9 شهریور باشد. اما این اقدامات به همین عمل محدود نمی‌شود. بانک‌ها همیشه راهی برای پرداخت سود بیشتر از نرخ مصوب بانک مرکزی داشته‌اند.
جدای از تخلف آشکار و پرداخت جریمه بابت آن که به عادت برخی کسب‌وکارها در ایران تبدیل شده است، بانک‌ها همیشه به دنبال راه‌هایی برای قانونی جلوه دادن تخلفات خود هستند. یکی از این راهکارها معرفی چند کد برای یک حساب است. به عنوان مثال هنگامی که حداکثر سود مجاز 10 درصد است، بانک با تعریف دو کد حساب، به یکی از کدها 10 درصد و به دیگری 7 درصد سود می‌پردازد تا پرداخت سود 17 درصدی را برای مشتری تضمین کند.
هنگامی که حداکثر سود مجاز 10 درصد است، بانک با تعریف دو کد حساب، به یکی از کدها 10 درصد و به دیگری 7 درصد سود می‌پردازد.
البته این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که بانک‌ها به خاطر وضعیت نامطلوب مالی در عمل قدرت پرداخت سود به مشتری خود را ندارند. تا جایی که به گفته احمد حاتمی یزد، مدیرعامل اسبق بانک صادرات بانک‌ها برای ادامه پرداخت سود، به دستکاری حساب‌ها و نشان دادن سود در شرایط زیان روی آورده‌اند.
پرداخت تسهیلات کم‌بهره نمی‌صرفد
پرداخت تسهیلات کم‌بهره برای بانک‌ها صرفه اقتصادی ندارد. از همین رو آن‌ها به دنبال دریافت بهره بالا از وام‌های پرداختی هستند، حتی در شرایطی که بانک مرکزی بانک‌ها را مکلف به کاهش نرخ بهره کرده است. بانک‌ها برای دور زدن این موقعیت نیز راهکارهای فراوانی یافته‌اند.
یکی از این راهکارها بلوکه کردن بخشی از تسهیلات دریافتی است. به عنوان مثال در بسیاری از بانک‌های تجاری، شما هنگام دریافت وام مکلف هستید تا 35 درصد از تسهیلات دریافتی را در حساب خود ذخیره کنید و تا زمان پرداخت آخرین قسط حق برداشت این مبلغ را نخواهید داشت. اینگونه فرصتی برای بانک بوجود می‌آید که با سرمایه‌گذاری پول شما، سود مورد نظر خود را به دست بیاورد.
در بسیاری از بانک‌های تجاری، شما هنگام دریافت وام مکلف هستید تا 35 درصد از تسهیلات دریافتی را در حساب خود ذخیره کنید.
این قضیه در مورد تسهیلاتی که نیاز به سپرده‌گذاری دارند نیز صادق است. پس از دریافت وام، سپرده شما تا زمان پرداخت اخرین قسط بلوکه خواهد شد. همچنین بانک‌ها تمایل زیادی دارند که به جای ضامن، برای تسهیلات خود وثیقه بپذیرند. در این صورت وثیقه در قالب یک سپرده در اختیار بانک می‌ماند.
راهکار دیگری که بانک‌ها برای رسیدن به سود مورد نظر خود دنبال می‌کنند، دریافت کارمزد است. بسیار پیش آمده که بانکی برای پرداخت تسهیلات ده میلیون تومانی، 1 میلیون تومان کارمزد دریافت کرده است و این کارمزد جدای از بهره محاسبه می‌شود.
چه باید کرد؟
شاید راحت‌ترین کار برای خنثی سازی تلاش بانک‌ها در جهت خنثی کردن سیاست پولی، حذف این سیاست باشد. بسیاری این دست اتفاقات را ناشی از دستوری بودن سیاست کاهش نرخ بهره می‌دانند و معتقدند دولت با اجبار بانک‌ها به کاهش نرخ بهره به چنین مشکلاتی دامن زده است.
اما باید پذیرفت که هر اقدامی هزینه‌هایی دارد. در بسیاری مواقع تلاش برای کاهش هزینه منطقی‌تر از حذف اقدام خواهد بود. در شرایطی که اقتصاد ایران به کاهش نرخ بهره نیاز دارد، شاید گزینه درست این باشد که سازوکاری برای نظارت بر بانک‌ها طراحی و اجرا شود تا از تخلفات این نهادهای بانکی جلوگیری کند.
بسیاری این دست اتفاقات را ناشی از دستوری بودن سیاست کاهش نرخ بهره می‌دانند و معتقدند دولت به چنین مشکلاتی دامن زده است.
البته پرداختن به این نکته نیز خالی از لطف نیست که اساسا لزوم کثرت بانک‌های خصوصی در شرایط اقتصادی موجود کشور چیست و آیا حذف این دسته از بانک‌ها، راهکاری مناسب برای رفع مشکلات فوق‌الاذکر محسوب نمی‌شود؟
نظرات