بررسی تطبیقی نوسانات ریال سعودی در برابر ارزهای کلیدی جهان / جایگاه ریال سعودی در معماری پولی

به گزارش تجارت نیوز، ریال سعودی (SAR) به‌عنوان واحد پول رسمی پادشاهی عربستان سعودی، طی پنج دهه گذشته با نظام ارزی تثبیت‌شده در برابر دلار آمریکا، یکی از پایدارترین ارزهای منطقه خلیج فارس بوده است. از سال ۱۹۸۶ تاکنون، نرخ رسمی آن در محدوده ۳٫۷۵ ریال به ازای هر دلار آمریکا حفظ شده و این سیاست ارزی، که توسط بانک مرکزی عربستان (SAMA – Saudi Central Bank) مدیریت می‌شود، به عنوان ستون ثبات اقتصادی کشور عمل کرده است. داده‌های پایانی ژوئیه ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ریال سعودی، ضمن حفظ برابری ثابت با دلار، در برابر دیگر ارزهای اصلی مانند یورو، پوند بریتانیا، روپیه هند، یوان چین و درهم امارات متحده عربی، نوساناتی متناسب با تحولات بازارهای جهانی تجربه کرده است. طبق داده‌های تاریخی بانک مرکزی عربستان و صندوق بین‌المللی پول (IMF)، این نرخ تثبیت‌شده در طول ۲۰ سال گذشته تنها در سال‌های بحران مالی ۲۰۰۸ و شوک نفتی ۲۰۱۴ فشار محدودی را تجربه کرده، اما هیچ‌گاه تغییر رسمی نیافته است. این سابقه باعث شده SAR به‌عنوان یکی از «پایدارترین ارزهای متصل به دلار» در خاورمیانه در گزارش سال 2024 صندوق بین‌المللی پول معرفی شود.

تحلیل تفصیلی نرخ‌ها

1. دلار آمریکا (USD) – لنگر ثبات ارزی

طبق آمار بانک مرکزی عربستان، هر ۱ دلار آمریکا معادل ۳٫۷۵۱ ریال سعودی در پایان ژوئیه ۲۰۲۵ بوده است. این رقم، تنها کسری بسیار جزیی بالاتر از نرخ تثبیت‌شده ۳٫۷۵ بوده و بیانگر تداوم سیاست تثبیت (Currency Peg) است. ثبات نرخ دلار–ریال برای عربستان اهمیت استراتژیک دارد؛ زیرا بخش عمده درآمدهای صادراتی کشور، به‌ویژه از محل فروش نفت خام، به دلار آمریکا دریافت می‌شود و این برابری ثابت، مدیریت درآمدهای ارزی و برنامه‌ریزی بودجه را تسهیل می‌کند. در این میان بررسی این رقم در مقایسه با میانگین سال ۲۰۲۴ (۳٫۷۵۰۹) نشان می‌دهد که تغییرات امسال در حد ۰٫۰۰۰۲ ریال بوده که در بازه خطای آماری و معاملات نقدی محسوب می‌شود.

2. یورو (EUR) – بازتاب ضعف نسبی واحد اروپایی

هر یورو در پایان ژوئیه ۲۰۲۵ معادل تقریبی ۴٫۳۳ ریال سعودی بوده است (هر ۱ ریال  معادل۰٫۲۳۰ یورو). این نسبت در مقایسه با نیمه نخست سال، کاهش ارزش یورو در برابر دلار را منعکس می‌کند.کاهش ارزش یورو ناشی از کندی رشد اقتصادی منطقه یورو، فشارهای ناشی از بحران انرژی در اروپا و تفاوت سیاست‌های پولی بانک مرکزی اروپا (ECB) با فدرال رزرو آمریکا است. این موضوع برای عربستان دو پیامد دارد: از یک سو، هزینه واردات کالاهای اروپایی کاهش می‌یابد؛ از سوی دیگر، قدرت خرید گردشگران اروپایی در عربستان کمتر می‌شود .همزمان داده‌های ECB نشان می‌دهد که یورو در ژوئیه ۲۰۲۴ حدود ۴٫۱۷ ریال سعودی بوده و این یعنی ارزش یورو در یک سال گذشته حدود ۳٫۸ درصد افت داشته است.

3. پوند بریتانیا (GBP) – نرخ بالا، نوسان محدود

نرخ تبدیل هر پوند بریتانیا در این تاریخ برابر ۵٫۰۰۴ ریال سعودی بوده (هر ۱ ریال معادل ۰٫۱۹۹۸ پوند). این سطح بالای نرخ، جایگاه سنتی پوند به‌عنوان یکی از ارزهای گران‌قیمت را تایید می‌کند. با وجود بحران‌های اقتصادی پسابرگزیت و تورم بالا در بریتانیا، پوند همچنان به دلیل سیاست‌های انقباضی بانک انگلستان و نرخ بهره نسبتا بالا، در برابر ریال سعودی (و دلار آمریکا) نوسان شدیدی نداشته است. از همین رو در مقایسه با میانگین پنج‌ساله (۴٫۹۴ ریال سعودی) نشان می‌دهد که پوند هنوز در محدوده بالاتری از متوسط تاریخی خود قرار دارد.

4. روپیه هند (INR) – نوسان‌پذیری بالا و وابستگی به دلار

هر ریال سعودی در این تاریخ معادل ۲۳٫۲۱ روپیه هند بوده است (هر ۱ روپیه معادل ۰٫۰۴۳ ریال). با توجه به روابط گسترده تجاری و حضور میلیون‌ها کارگر هندی در عربستان، این نرخ اهمیت ویژه‌ای دارد. تضعیف روپیه در برابر دلار (و به تبع آن ریال) عمدتاً ناشی از کسری حساب جاری هند، فشار بر ذخایر ارزی و خروج سرمایه‌های کوتاه‌مدت است. این موضوع، اگرچه به نفع کارفرمایان سعودی در پرداخت حقوق نیروی کار هندی تمام می‌شود، اما می‌تواند باعث کاهش توان انتقال ارز توسط این کارگران به کشورشان گردد. طبق داده‌های بانک مرکزی هند (RBI)، ارزش روپیه در ژوئیه ۲۰۲۴ معادل ۲۲٫۵ ریال سعودی بوده و این به معنای کاهش ۳٫۱۵ درصد ارزش آن در یک سال است.

5. یوان چین (CNY) – اثرات کاهش رشد اقتصادی چین

در پایان ژوئیه ۲۰۲۵، هر ریال سعودی معادل ۱٫۹۱۳۹ یوان چین بوده است (هر ۱ یوان معادل ۰٫۵۲۲ ریال). این نسبت در پی افت ارزش یوان به دلیل کاهش تقاضای داخلی چین، کندی بخش املاک و پیامدهای ژئوپلیتیکی بر تجارت خارجی این کشور شکل گرفته است. از منظر روابط دوجانبه، افت ارزش یوان می‌تواند واردات کالاهای چینی را برای عربستان ارزان‌تر کند، اما در عین حال، قدرت خرید شرکت‌های چینی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سعودی را کاهش می‌دهد. از منظری دیگر این نرخ نسبت به ژوئیه ۲۰۲۴ که ۱٫۸۷ یوان بود، حدود ۲٫۳ درصد افزایش یافته است که منعکس‌کننده فشار نزولی بر ارز چین است.

6. درهم امارات (AED) – هم‌راستایی با سیاست ارزی دلار

هر ریال سعودی در این تاریخ تقریباً برابر ۰٫۹۷۹۳ درهم امارات بوده است (هر ۱ درهم معادل ۱٫۰۲۱ ریال). به دلیل آنکه امارات نیز مانند عربستان ارز خود را به دلار آمریکا متصل کرده، نوسانات نرخ ریال و درهم بسیار محدود و عمدتا ناشی از تفاوت عرضه و تقاضای نقدی در بازارهای داخلی است. این در حالی است که میانگین پنج‌ساله این نرخ ۰٫۹۷۹۰ بوده که نشان‌دهنده ثبات کامل و نوسان کمتر از ۰٫۰۵ درصد است.

عوامل اثرگذار بر نرخ‌های ارزی

در چارچوب نظام ارزی عربستان که بر پیوند ثابت دلار–ریال استوار است، نقش متغیرهای خارجی و داخلی در شکل‌دهی به نرخ ارزهای غیر دلاری اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. این عوامل، همچون اهرم‌های نامریی، بر هزینه‌های مبادله، جذابیت سرمایه‌گذاری، و حتی بر شاخص‌های اعتماد بازار اثر می‌گذارند. در نتیجه، بانک مرکزی ناگزیر است ضمن حفظ ثبات نرخ دلار–ریال، سیاست‌های مکملی برای مدیریت نوسانات سایر ارزها تدوین کند.

نوسانات نرخ برابری ریال سعودی در برابر ارزهای خارجی نتیجه ترکیبی از عوامل داخلی و بین‌المللی است که در هم‌تنیدگی آن‌ها ساختار کلی سیاست ارزی عربستان را شکل می‌دهد. از یک سو، ثبات ناشی از پیوند دلار–ریال به‌عنوان ستون اصلی نظام ارزی، دامنه تغییرات را محدود می‌کند و از سوی دیگر، تغییرات در سیاست‌های پولی قدرت‌های اقتصادی جهان، قیمت جهانی انرژی و تراز تجاری کشور، زمینه‌ساز جابه‌جایی نرخ‌ها در برابر سایر ارزها می‌شود. بررسی این عوامل برای تحلیلگران اقتصادی ضروری است زیرا هر یک از آن‌ها به‌طور مستقیم بر تصمیمات سرمایه‌گذاری، جریان تجارت و حتی سیاست‌های بودجه‌ای دولت اثرگذارند. از جمله عواملی که می‌تواند این فعل و انفعال‌های مالی و ارزی را تحت تاثیر قرار دهد عبارتند از:

1. سیاست تثبیت نرخ دلار–ریال که به‌طور مستقیم بر نرخ سایر ارزها از طریق نوسانات دلار تأثیر می‌گذارد.
2. تحولات اقتصاد جهانی شامل سیاست‌های پولی فدرال رزرو، بانک مرکزی اروپا و بانک خلق چین.
3. قیمت جهانی نفت که جریان ورودی ارز به عربستان را تعیین می‌کند.
4. روابط تجاری و سرمایه‌گذاری با شرکای کلیدی مانند چین، هند، اروپا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس.

پیامدهای اقتصادی داخلی و خارجی

پیامدهای تغییرات نرخ ارز برای عربستان تنها محدود به بخش تجارت خارجی نیست، بلکه می‌تواند به‌طور مستقیم بر موفقیت برنامه‌های کلان مانند چشم‌انداز ۲۰۳۰ تاثیر بگذارد. از یک‌سو، ثبات ریال عامل مهمی برای جلب سرمایه‌گذاران خارجی است؛ از سوی دیگر، هرگونه نوسان در ارزهای کلیدی می‌تواند بر هزینه‌های پروژه‌های زیرساختی و حجم گردشگری ورودی تاثیرگذار باشد. در همین راستا تغییرات نرخ ارز، حتی در چارچوب یک نظام ارزی تثبیت‌شده، پیامدهای چندبعدی بر اقتصاد داخلی و تعاملات خارجی عربستان دارد. این پیامدها می‌توانند به‌صورت مستقیم بر هزینه واردات، درآمد صادرات، گردشگری، و حتی بازار کار تاثیرگذار باشند. اهمیت این بخش در آن است که هرگونه تغییر در نرخ ارزهای کلیدی، نه‌تنها بر معیشت خانوارها و قدرت خرید مصرف‌کنندگان اثر می‌گذارد، بلکه در سطح کلان می‌تواند الگوهای سرمایه‌گذاری خارجی و سیاست‌های تجاری را دستخوش تغییر کند. از این رو، تحلیل دقیق پیامدها به تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا سیاست‌های مکملی را برای بهره‌گیری از فرصت‌ها و کاهش آسیب‌ها تدوین کنند.

در ادامه به گزاره‌هایی اشاره شده که هرگونه تغییر و تحول در آن می تواند بستر را برای تغییرات نرخ ارز هموار سازد.

1. ثبات داخلی: تثبیت نرخ دلار-ریال موجب پیش‌بینی‌پذیری در بودجه‌ریزی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود.
2. رقابت‌پذیری صادرات: تغییرات نرخ ارزهای غیر دلاری (مانند یورو و یوان) می‌تواند بر رقابت‌پذیری کالاهای صادراتی غیرنفتی عربستان اثر بگذارد.
3. گردشگری و خدمات: تضعیف یورو و پوند می‌تواند باعث کاهش توان هزینه‌کرد گردشگران اروپایی در عربستان شود.
4. انتقال ارز مهاجران: نرخ بالای ریال در برابر روپیه هند و سایر ارزهای آسیای جنوبی، بر میزان حواله‌های ارسالی نیروی کار مهاجر اثرگذار است.

ریسک‌ها و چالش‌ها

در افق میان‌مدت، ریسک‌های پیش‌روی ریال سعودی در یک محیط اقتصادی جهانی پیچیده‌تر از گذشته شکل می‌گیرند. رقابت فزاینده میان ارزهای منطقه‌ای، تحولات در بازار انرژی‌های تجدیدپذیر و گسترش ابزارهای پرداخت دیجیتال، می‌توانند معادلات سنتی تثبیت نرخ را تحت تاثیر قرار دهند.

در این میان با وجود ثبات نسبی ریال سعودی در برابر دلار، مجموعه‌ای از ریسک‌ها و چالش‌ها همچنان می‌توانند پایداری این نظام ارزی را تهدید کنند. این ریسک‌ها، هم از سوی عوامل برون‌زا مانند شوک‌های ژئوپلیتیکی یا بحران‌های مالی جهانی، و هم از جانب عوامل درون‌زا همچون تغییرات ساختاری اقتصاد داخلی و وابستگی شدید به نفت، قابل شناسایی هستند. شناسایی و تحلیل این تهدیدات برای برنامه‌ریزی بلندمدت ضروری است؛ چرا که حتی یک تغییر ناگهانی در شرایط جهانی می‌تواند فشار قابل‌توجهی بر ذخایر ارزی و سیاست تثبیت نرخ وارد کند.

از جمله تهدیدهایی که در این زمینه برجسته شده عبارتند از:

۱. وابستگی به دلار: هرگونه تغییر سیاست پولی آمریکا یا بحران مالی در این کشور، مستقیما بر ارزش ریال سعودی اثرگذار خواهد بود.

۲. تحولات ژئوپلیتیکی: تنش‌های منطقه‌ای یا تحریم‌های احتمالی می‌تواند جریان ورودی ارز را مختل کند.

۳. تغییرات قیمت نفت: کاهش شدید قیمت نفت می‌تواند فشار بر ذخایر ارزی و تداوم نظام تثبیت وارد کند.

نتیجه‌گیری

بررسی نرخ‌های تبادل ریال سعودی در پایان ژوئیه ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سیاست تثبیت نرخ در برابر دلار همچنان محور اصلی استراتژی ارزی عربستان است، در حالی که نوسانات سایر ارزها عمدتاً بازتاب‌دهنده تحولات اقتصاد جهانی و روابط تجاری کشور است. تداوم این رویکرد، همراه با مدیریت دقیق ذخایر ارزی و تنوع‌بخشی اقتصاد، می‌تواند موقعیت ریال را به‌عنوان یکی از پایدارترین ارزهای منطقه تثبیت کند. با این حال، وابستگی بالای نظام ارزی به دلار ایجاب می‌کند که ریاض به‌صورت موازی، ابزارهای پوشش ریسک و تنوع‌بخشی به سبد ارزی خود را تقویت نماید تا در برابر شوک‌های خارجی آسیب‌پذیری کمتری داشته باشد.