هوش مصنوعی و چشم‌انداز حکمرانی داده و امنیت دیجیتال پادشاهی

به گزارش تجارت نیوز، در سال‌های اخیر، عربستان سعودی به عنوان یکی از بازیگران نوظهور در عرصه فناوری‌های پیشرفته، با تمرکز ویژه بر هوش مصنوعی (AI)، تلاش دارد تا جایگاه خود را در صحنه جهانی ارتقا دهد. این کشور با استفاده از ظرفیت‌های مالی گسترده صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) و در راستای برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰، به دنبال ایجاد اکوسیستم جامع و پایدار فناوری هوش مصنوعی است که شامل زیرساخت‌های فنی، توسعه نیروی انسانی و جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان می‌شود. این گزارش به بررسی جامع پروژه‌ها، زیرساخت‌ها، رویدادها و چشم‌اندازهای توسعه هوش مصنوعی در عربستان می‌پردازد.

سرمایه‌گذاری‌های کلان و همکاری‌های بین‌المللی

پروژه (Humain)، به عنوان شرکت دولتی هوش مصنوعی زیر نظر صندوق سرمایه‌گذاری عمومی، محور اصلی این استراتژی است. قراردادهای سرمایه‌گذاری با شرکت‌های فناوری پیشرو جهانی مانند انویدیا (Nvidia)، ای‌ام‌دی (AMD) و کوالکوم (Qualcomm) مجموعا بالغ بر ۲۳ میلیارد دلار (معادل بیست و سه میلیارد دلار آمریکا) تخمین زده شده است. این سرمایه‌گذاری‌ها بیانگر تعهد عربستان به توسعه زیرساخت‌های محاسباتی پرقدرت و فناوری‌های نیمه‌هادی است که برای تحقق اهداف بلندمدت در حوزه AI ضروری است. علاوه بر این، بخش ابری Amazon Web Services (AWS) نیز با سرمایه‌گذاری بیش از ۵ میلیارد دلار، و AMD با سرمایه‌ای نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار در تقویت اکوسیستم هوش مصنوعی عربستان مشارکت دارند. این همکاری‌ها ضمن انتقال فناوری، زمینه توسعه زیرساخت‌های بومی و خودکفایی فناورانه را فراهم می‌آورند. لازم به ذکر است، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان در سال‌های اخیر به صورت ویژه روی حوزه‌های استراتژیک فناوری مانند نیمه‌هادی‌ها و هوش مصنوعی تمرکز کرده که این اقدام با هدف کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی و ایجاد اقتصاد دانش‌بنیان اجرایی شده است. همچنین، قراردادها و مشارکت‌های این صندوق با شرکت‌های فناوری آمریکایی و جهانی، بازتاب‌دهنده استراتژی دیپلماسی فناورانه این کشور لحاظ شده است. به باورگروهی از ناظران عربستان سعودی در سال‌های اخیر رشد سالانه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های هوش مصنوعی را با میانگین بیش از ۲۰ درصد تجربه کرده که یکی از بالاترین نرخ‌ها در منطقه و فراتر از میانگین جهانی محسوب می‌شود.

توسعه زیرساخت‌های ابری و مراکز داده تخصصی

از جمله پروژه‌های محوری زیرساختی، ساخت منطقه ابری AI Zone توسط AWS است که با سرمایه‌گذاری بیش از ۵ میلیارد دلار در عربستان سعودی ایجاد شده است. این منطقه تخصصی، محیطی پیشرفته برای استقرار و اجرای مدل‌ها و خدمات بومی هوش مصنوعی فراهم کرده و هدف آن کاهش وابستگی به زیرساخت‌های خارجی و ایجاد ظرفیت‌های داخلی است. در همین راستا، مرکز داده Oxagon واقع در منطقه نئوم، با سرمایه‌گذاری اولیه ۵ میلیارد دلار در حال توسعه است. این مرکز داده به عنوان ستون فقرات زیرساخت‌های هوش مصنوعی شهری و صنعتی تعریف شده و از فناوری‌های پیشرفته بهره می‌برد. همچنین، توسعه مرکز داده دمام با همکاری شرکت Groq و سرمایه‌گذاری ۱.۵ میلیارد دلاری، بر بهبود ظرفیت پردازش محلی هوش مصنوعی و ارائه خدمات در سطح داخلی و منطقه‌ای تمرکز دارد. این مراکز داده به دلیل نزدیکی به منابع انرژی ارزان و زیرساخت‌های شبکه قوی، بهینه‌سازی‌های انرژی و کاهش تاخیر در پردازش داده را ممکن می‌سازند. ضمن اینکه پروژه نئوم به عنوان یک شهر هوشمند پیشرفته، پلتفرم مناسبی برای آزمایش و توسعه فناوری‌های نوین AI فراهم می‌آورد. این شهر، با زیرساخت‌های اینترنت اشیاء (IoT) و فناوری‌های 5G، بستری پیشرفته برای داده‌محوری و هوشمندسازی فراهم کرده است. علاوه بر این، تاکید ویژه‌ای بر حاکمیت داده و حفظ حریم خصوصی داده‌های بومی وجود دارد که با توسعه مقررات قوی در حوزه حفاظت از داده‌ها، امنیت و حریم خصوصی کاربران تضمین می‌شود؛ این اقدام باعث تقویت اعتماد به فناوری‌های هوش مصنوعی و تسریع پذیرش آن در بازار داخلی خواهد شد. علاوه بر این لازم به ذکر است که مراکز داده مذکور مجهز به پردازنده‌های پیشرفته GPU و TPU نسل جدید هستند که امکان پردازش حجم عظیمی از داده‌ها با سرعت و دقت بالا را فراهم می‌کنند. همچنین، فناوری‌های خنک‌کننده نوین و بهینه‌سازی مصرف انرژی در این دیتاسنترها، موجب کاهش قابل توجه هزینه‌های عملیاتی و اثرات زیست‌محیطی شده است

اکوسیستم نوآوری و رویدادهای تخصصی

بخش قابل توجهی از استراتژی عربستان، تمرکز بر توسعه اکوسیستم نوآوری است. رویدادهای سالانه‌ای مانند DeepFest با جذب بیش از ۴۸ هزار مشارکت‌کننده در سال ۲۰۲۴، فرصتی برای تبادل دانش، سیاست‌گذاری و تعامل میان بازیگران حوزه هوش مصنوعی فراهم می‌کنند. همچنین، کنفرانس LEAP 2025 با جذب سرمایه‌ای بالغ بر ۲۲.۴ میلیارد دلار در حوزه فناوری و هوش مصنوعی، به عنوان بزرگ‌ترین گردهمایی فناوری منطقه، اهمیت بالایی در جذب سرمایه و توسعه فناوری‌های نوین دارد. این رویدادها نقشی کلیدی در ایجاد فضای حمایتی برای استارتاپ‌ها، شرکت‌های فناورانه و توسعه‌دهندگان ایفا می‌کنند. به باور ناظران علاوه بر جذب سرمایه، این کنفرانس‌ها فرصت تبادل تجربیات، شبکه‌سازی و معرفی فناوری‌های جدید را فراهم می‌آورند و به شکل‌گیری سیاست‌های کلان فناوری و دیجیتالیزاسیون در کشور کمک می‌کنند. همچنین، این فضاها برای جذب استعدادهای جوان و ایجاد تعامل بین دانشگاه‌ها، شرکت‌های فناوری و دولت اهمیت بالایی دارند.

پروژه کلان Transcendence: چارچوب راهبردی توسعه فناوری

یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های استراتژیک، طرح Transcendence با بودجه کلان ۱۰۰ میلیارد دلار است که از سوی صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان مدیریت می‌شود. این پروژه نه تنها شامل توسعه هوش مصنوعی، بلکه فناوری‌های نیمه‌هادی و زیرساخت‌های هوشمند می‌شود. هدف آن ایجاد زیست‌بوم فناورانه گسترده، خودکفایی در زنجیره تامین فناوری و تثبیت موقعیت عربستان به عنوان مرکز نوآوری منطقه‌ای و بین‌المللی است. این طرح همچنین شامل توسعه فناوری‌های پیشرفته تولید چیپ‌های نیمه‌هادی، حمایت از اکوسیستم استارتاپی و سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های بنیادی در حوزه AI است. این استراتژی، عربستان را در برابر تحریم‌های احتمالی و محدودیت‌های دسترسی به فناوری‌های غربی مقاوم‌تر می‌کند و از این رو اهمیت امنیت فناوری را در چشم‌انداز توسعه کشور برجسته می‌سازد. در این میان، پروژه Transcendence تلاش دارد کل زنجیره تولید نیمه‌هادی از طراحی تا تولید و بسته‌بندی را در عربستان ایجاد کند تا وابستگی کشور به واردات تراشه‌ها کاهش یابد و موقعیت منطقه‌ای در صنعت فناوری تقویت شود.

تربیت نیروی انسانی متخصص: آکادمی ولیعهد و هوش مصنوعی

عربستان توجه ویژه‌ای به تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه هوش مصنوعی دارد. آکادمی هوش مصنوعی شاهزاده محمد بن سلمان، اولین کالج تخصصی در زمینه هوش مصنوعی و امنیت سایبری، با همکاری دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی راه‌اندازی شده است. این موسسه آموزشی، نقش محوری در تامین نیروی کار ماهر و پژوهشگران آینده فناوری دارد که برای پشتیبانی از اهداف بلندمدت کشور حیاتی است. به گفته منابع آگاه، برنامه‌های آموزشی این آکادمی شامل دوره‌های تخصصی در حوزه یادگیری ماشین، تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data Analytics)، امنیت سایبری و مهندسی نرم‌افزار AI است که در همکاری با دانشگاه‌های معتبر و شرکت‌های فناوری پیشرو دنیا تدوین شده‌اند. این گام، مکمل توسعه زیرساخت‌های سخت‌افزاری بوده و بر توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان تاکید دارد. در نهایت باید گفت، تمرکز این آکادمی بر آموزش مهارت‌های کاربردی و پژوهش‌های عملی در حوزه‌های هوش مصنوعی و امنیت سایبری است که نیازهای فوری بازار کار منطقه را پاسخ دهد و بدین ترتیب از خروج نخبگان جلوگیری کند.

چالش‌ها و فرصت‌ها

هوش مصنوعی به طور ویژه در صنایع کلیدی عربستان مانند نفت و گاز، انرژی‌های تجدیدپذیر، بهداشت و درمان و حمل و نقل هوشمند کاربرد دارد. بهره‌گیری از AI در این حوزه‌ها باعث افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و توسعه پایدار اقتصادی شده است که نقشی کلیدی در تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ ایفا می‌کند. اگرچه سرمایه‌گذاری‌های گسترده و پروژه‌های کلان، زیرساخت‌های فنی قوی و اکوسیستم نوآوری را رقم زده‌اند، اما عربستان با چالش‌هایی همچون نیاز به توسعه منابع انسانی گسترده‌تر، تامین امنیت داده‌ها، مدیریت تغییرات فرهنگی و افزایش بهره‌وری فناورانه روبه‌رو است. فرصت‌های کلان این کشور شامل بهره‌برداری از موقعیت ژئوپلیتیکی، منابع مالی فراوان و اراده سیاسی برای تحول دیجیتال است که می‌تواند به تسریع روند رشد فناوری‌های هوش مصنوعی کمک کند. از سوی دیگر، فرصت‌های کلان این کشور شامل بهره‌برداری از موقعیت ژئوپلیتیکی، منابع مالی فراوان و اراده سیاسی برای تحول دیجیتال است که می‌تواند به تسریع روند رشد فناوری‌های هوش مصنوعی کمک کند. سیاست‌های متوازن در جذب سرمایه‌گذاری خارجی همراه با توسعه داخلی، زمینه‌ساز ارتقاء فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان خواهد بود. از سوی دیگر، همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه در حوزه فناوری و نوآوری، بخشی از برنامه راهبردی برای توسعه اکوسیستم فناوری در خاورمیانه محسوب می‌شود.

در نهایت باید گفت عربستان سعودی در مسیر تبدیل شدن به یکی از قطب‌های فناوری هوش مصنوعی منطقه و جهان، با سرمایه‌گذاری‌های کلان، توسعه زیرساخت‌های پیشرفته، برگزاری رویدادهای تخصصی و تربیت نیروی انسانی، گام‌های محکم و استراتژیکی برداشته است. تحقق سهم ۷ درصدی از بار پردازشی جهانی هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰، دستاوردی مهم است که در صورت مدیریت چالش‌ها و استمرار حمایت‌ها، این کشور را به بازیگر اصلی در فناوری‌های نوین تبدیل خواهد کرد.