چشم‌انداز بلوغ استراتژیک اقتصاد عربستان در مسیر رقابت جهانی در حوزه فناوری / روایتی از جهش راهبردی اقتصاد دیجیتال عربستان

به گزارش تجارت نیوز، اقتصاد دیجیتال عربستان سعودی در سال‌های اخیر، در چارچوب برنامه تحول ملی و «چشم‌انداز ۲۰۳۰» وارد مرحله‌ای از رشد شتابان شده است. بر اساس داده‌های رسمی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات عربستان و مرکز آمار این کشور، سهم اقتصاد دیجیتال تا ژوئیه ۲۰۲۵ به حدود ۴۹۵ میلیارد ریال سعودی، معادل ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است. این میزان در سال ۲۰۱۸ کمتر از ۶ درصد بود که امروز داده‌های اخیر رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. به عقیده گروهی از کارشناسان اقتصادی تحقق چنین رشدی نه تنها ناشی از سرمایه‌گذاری‌های کلان دولتی است، بلکه به افزایش بهره‌وری کسب‌وکارها و گسترش خدمات دیجیتال در بخش‌های خصوصی و عمومی نیز مرتبط است. طبق گزارش بانک جهانی، دیجیتالی شدن توانسته نقش موثری در رشد اقتصادی و اشتغال در عربستان ایفا کند. در همین راستا می‌توان گفت، مقایسه سهم اقتصاد دیجیتال عربستان با میانگین جهانی ۹ درصد و کشورهای همسایه که معمولاً بین ۷ تا ۱۲ درصد است؛ نشان‌دهنده پیشرفت سریع پادشاهی در این حوزه است.

بازار فناوری؛ ستون فقرات تحول دیجیتال

براساس گزارش سالانه تجارت آمریکا ارزش بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات عربستان، که زیرساخت اصلی اقتصاد دیجیتال را تشکیل می‌دهد، در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱۸۰ میلیارد ریال سعودی رسید. این در حالی است که براساس گزارش کمیسیون ارتباطات، فضا و فناوری این بازار از نظر ترکیب به چهار بخش عمده تقسیم می‌شود: نخست، خدمات مخابراتی و ارتباطات حدود ۴۰ درصد، دوم سخت‌افزار و تجهیزات شبکه ۲۵ درصد، سوم خدمات نرم‌افزاری و سیستم‌ها ۲۰ درصد و در نهایت، خدمات ابری و مراکز داده ۱۵ درصد.

همزمان اطلاعات موجود نشان می‌دهد که رشد سالانه خدمات ابری در عربستان بیش از ۲۵ درصد برآورد شده که بالاتر از متوسط جهانی است. این رشد سریع در حوزه خدمات ابری، نشان‌دهنده افزایش اعتماد به زیرساخت‌های ابری و آمادگی بازار برای پذیرش فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی است. از همین رو می‌توان گفت، چنین رشد چشمگیری در حوزه خدمات ابری، بیش از همه در بخش SME‌ها (کسب‌وکارهای کوچک و متوسط) مشاهده می‌شود که با استفاده از این خدمات، دسترسی به فناوری‌های نوین را تسهیل کرده‌اند. همچنین، افزایش تقاضا برای فناوری‌های امنیت سایبری با توجه به افزایش حملات سایبری جهانی، یکی دیگر از عوامل رشد این بخش است.

سرمایه‌گذاری‌های کلان در هوش مصنوعی

هوش مصنوعی به‌عنوان رکن جدید اقتصاد عربستان، میزبان سرمایه‌گذاری‌های عظیمی بوده است. طبق گزارش‌های فایننشال تایمز، عرب‌نیوز و آسوشیتدپرس، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی بیش از ۵۰ میلیارد دلار در پروژه‌های مرتبط با هوش مصنوعی، پردازش ابری و شبکه‌های محاسباتی پیشرفته سرمایه‌گذاری کرده است.

در این میان همکاری عربستان با شرکت‌هایی چون انویدیا، ای‌ام‌دی (AMD)، خدمات وب آمازون و گروک، نشان از آن دارد که پادشاهی هدف‌گذاری برای توسعه اکوسیستم بومی و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی را دنبال می‌کند. توسل به چنین استراتژی نه تنها توسعه فناوری را تسریع می‌کند، بلکه موجب خلق فرصت‌های شغلی و رشد دانش فنی داخلی نیز خواهد شد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی به ارتقاء بخش‌های استراتژیک مثل انرژی (بهینه‌سازی مصرف و پیش‌بینی تقاضا)، سلامت (تشخیص‌های هوشمند و پزشکی از راه دور) و حمل‌ونقل (خودران‌ها و مدیریت هوشمند ترافیک) کمک می‌کند که هم‌راستا با اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ است.

زیست‌بوم هوش مصنوعی در قلب ریاض

پروژه منطقه هوش مصنوعی (AI Zone) در ریاض، با سرمایه‌گذاری بیش از ۵ میلیارد دلار توسط AWS و شرکت ملی Humain اجرا می‌شود. به نوشته عرب‌نیوز، این پروژه شامل مراکز پردازش فوق‌سریع بر پایه فناوری اولتراکلستر (UltraCluster)، خدمات ابری تخصصی مانند بدراک آمازون و  آمازون کیوو مرکز نوآوری برای توسعه کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌هایی چون سلامت، لجستیک، آموزش و امنیت سایبری است. طبق بیانیه AWS، AI Zone  به‌عنوان هاب منطقه‌ای برای ارائه خدمات هوش مصنوعی به بازارهای خاورمیانه و آفریقا طراحی شده است. همزمان تعریف چنین زیرساخت‌هایی امکان اجرای پروژه‌های هوش مصنوعی در مقیاس بزرگ را فراهم کرده و به توسعه محصولات و خدمات دیجیتال پیشرفته کمک می‌کند. در این میان باید گفت، AI Zone علاوه بر نقش فنی، به‌عنوان مرکز جذب استعدادهای بین‌المللی و پرورش نیروی انسانی متخصص در حوزه هوش مصنوعی و داده‌کاوی نیز تعریف شده است که در بلندمدت نقش مهمی در حفظ و توسعه اکوسیستم نوآوری خواهد داشت.

Humain پیشگام مدل‌های زبانی عربی

شرکت Humain که در مه ۲۰۲۵ توسط صندوق سرمایه‌گذاری عمومی تاسیس شد، ماموریت دارد زیرساخت‌های بومی هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی بزرگ (Large Language Models) را با تمرکز بر زبان عربی توسعه دهد. طبق گزارش بیزینس اینسایدر، مدل‌های Humain با استفاده از داده‌های بومی و پردازنده‌های پرسرعت گروک طراحی می‌شوند و هدف آن‌ها بهبود چت‌بات‌های عربی، ترجمه ماشینی و دستیارهای مجازی بومی است. توسل به چنین رویکردی نه تنها به تقویت فناوری زبان طبیعی در منطقه کمک می‌کند، بلکه موجب کاهش وابستگی به مدل‌های خارجی و افزایش دقت و کاربردپذیری فناوری در زبان و فرهنگ عربی می‌شود. از همین رو می‌توان گفت، این پروژه به حفظ تنوع فرهنگی و زبانی کمک کرده و می‌تواند زمینه‌ساز توسعه محتوای دیجیتال محلی و تعریف فرصت‌های کسب‌وکار دیجیتال در بازارهای عربی شود.

مراکز داده و فیبر نوری: زیرساخت فیزیکی برای تحول

زیرساخت فیزیکی اقتصاد دیجیتال عربستان به‌شدت توسعه یافته است. بر اساس داده‌های وزارت ارتباطات، ظرفیت مراکز داده تا پایان ۲۰۲۳ به ۲۹۰.۵ مگاوات رسید و ۳.۹ میلیون خانوار به فیبر نوری متصل شدند. در چنین شرایطی ضریب نفوذ اینترنت در پادشاهی اکنون ۹۹ درصد است که یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان محسوب می‌شود. این زیرساخت‌ها، بستر اصلی برای توسعه خدمات ابری، اینترنت اشیاء و کاربردهای هوش مصنوعی محسوب می‌شوند. به باور ناظران سرمایه‌گذاری مستمر در مراکز داده و فیبر نوری، پشتیبانی لازم را برای رشد فناوری‌های پیشرفته و ایجاد اکوسیستم دیجیتال پایدار فراهم خواهد کرد. افزون بر این، برنامه‌های دولت برای افزایش پوشش شبکه 5G و توسعه اینترنت پهن‌باند روستایی در حال اجرا است که در کوتاه‌مدت موجب کاهش شکاف دیجیتال منطقه‌ای خواهد شد.

روایتی از حکمرانی دیجیتال

عربستان نقش مهمی در حکمرانی فناوری جهانی ایفا می‌کند. براساس داده‌های وب‌سایت سازمان همکاری دیجیتال سازمان همکاری دیجیتال (Digital Cooperation Organization) با تعریف دبیرخانه دائمی در ریاض و عضویت ۱۶ کشور از خاورمیانه، آفریقا و آسیا، بستری برای تدوین استانداردهای مشترک، تسهیل سرمایه‌گذاری دیجیتال و ترویج نوآوری فراهم کرده است. در همین راستا برنامه‌هایی چون جوایز شکوفایی دیجیتال و پلتفرم‌های داده باز از جمله ابتکارات این سازمان هستند که به بهبود اکوسیستم نوآوری کشورهای عضو کمک می‌کنند. این همکاری منطقه‌ای موجب همگرایی در سیاست‌های دیجیتال و ارتقاء رقابت‌پذیری اقتصادی در سطح بین‌المللی شده است. همزمان مشارکت عربستان در این سازمان همچنین بیانگر تعهد پادشاهی به سیاست‌های دیجیتال باز، شفافیت داده‌ها و حفاظت از حریم خصوصی شهروندان است که به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و توسعه اقتصاد دیجیتال کمک می‌کند.

اقتصاد دیجیتال عربستان سعودی، با پشتیبانی سیاست‌های کلان چشم‌انداز 2030 و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند در هوش مصنوعی، فناوری و زیرساخت‌های ابری، وارد مرحله بلوغ استراتژیک شده است. پروژه‌هایی مانند AI Zone  و Humain نشان می‌دهد که پادشاهی مصمم است تا نه‌تنها در منطقه، بلکه در سطح جهانی، به‌عنوان یکی از قطب‌های نوآوری و حکمرانی دیجیتال مطرح شود. به باور گروهی از ناظران با ادامه روند فعلی و تمرکز بر توسعه نیروی انسانی متخصص و اکوسیستم نوآوری، انتظار می‌رود عربستان در دهه آینده به یکی از مراکز اصلی فناوری و هوش مصنوعی در جهان تبدیل شود.