ورزش: موتور تنوع‌بخشی اقتصاد پادشاهی / از نفت تا دیپلماسی ورزشی

به گزارش تجارت نیوز، در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۳۰، عربستان سعودی به‌طور هدفمند ورزش را از یک فعالیت اجتماعی به یک صنعت استراتژیک ارتقاء داده است. این کشور با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مالی صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) و ابزارهای دیپلماسی ورزشی، در حال ساخت زیرساخت‌هایی است که نه‌تنها برای توسعه ورزش همگانی و حرفه‌ای، بلکه به‌عنوان سکوی نفوذ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی عمل می‌کند.

براساس گزارش بلومبرگ که در سال 2025 منتشر شد، این بخش می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۲ میلیارد دلار ارزش اقتصادی سالانه ایجاد کند و سهمی معنادار در تولید ناخالص داخلی (GDP) داشته باشد؛ سهمی که طبق برآوردهای رسمی، این پتانسیل را داراست تا از سطح کمتر از ۰.۳ درصد در سال ۲۰۱۶ به بیش از ۱.۵ درصد در پایان دهه افزایش یابد. بر اساس تحلیل‌های موسسه PwC، چنین رشدی می‌تواند «ضریب افزایش رشد اقتصادی» بیش از ۲.۳ برای بخش خدمات و گردشگری ایجاد کند؛ به این معنا که هر ۱ دلار سرمایه‌گذاری در ورزش، ۲.۳ دلار ارزش افزوده در سایر بخش‌های اقتصاد تولید خواهد کرد. این نسبت در قطر پس از جام جهانی ۲۰۲۲ حدود ۲.۱ برآورد شده است.

نماد بازآفرینی شهری و گردشگری

پروژه مسیر ورزشی ریاض (Sports Boulevard) که با بودجه‌ای معادل ۲۳ میلیارد دلار طراحی شده، یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های بازآفرینی شهری جهان است. طبق داده‌های منتشرشده توسط بنیاد مسیر ورزشی و وب‌سایت رسمی دولت عربستان این پارک خطی به طول ۸۳ کیلومتر، نه‌تنها برای ترویج سبک زندگی فعال، بلکه به‌عنوان محور گردشگری ورزشی در نظر گرفته شده است.

در همین راستا به گفته مقامات این پروژه، افتتاح فاز نخست آن در فوریه ۲۰۲۵باعث افزایش چشمگیر سرمایه‌گذاری‌های جانبی در بخش هتل‌سازی و خدمات گردشگری شده است. براساس گزارش  عرب‌نیوز پیش‌بینی می‌شود این پروژه سالانه بیش از ۵ میلیون گردشگر را جذب و بیش از ۲۰ هزار شغل مستقیم تعریف کند.

در این میان و در مقام مقایسه با مسیر دوچرخه‌سواری «کورنیش ابوظبی» چنین پروژه‌هایی علاوه بر نتایج مثبت در حوزه توریستی، باعث افزایش مشارکت شهروندان در فعالیت‌های بدنی تا ۳۵ درصد طی پنج سال خواهد شد. افزایش مشارکت ورزشی، در کاهش هزینه‌های بهداشتی و ارتقای سلامت عمومی نیز اثر مستقیم دارد.

آماده‌سازی برای جام جهانی ۲۰۳۴

در حوزه زیرساخت ورزشی، تمرکز عربستان بر پروژه‌هایی است که استانداردهای فیفا و سایر نهادهای بین‌المللی را پوشش دهند. بر اساس گزارش رسمی وزارت ورزش عربستان، ورزشگاه آرامکو در «خبر» با بودجه ۱ میلیارد دلار و ظرفیت ۴۶٬۰۹۶ نفر تا پیش از جام جهانی ۲۰۳۴ تکمیل می‌شود. این پروژه با حمایت شرکت آرامکو و با هدف تبدیل شدن به یکی از ورزشگاه‌های شاخص خاورمیانه در حال اجراست.

همچنین، بازسازی شهر ورزشی ملک فهد در ریاض با سرمایه‌گذاری ۵۱۰ میلیون دلار و ارتقاء ظرفیت به ۷۰ هزار 200 نفر، گامی کلیدی در جهت استانداردسازی زیرساخت‌ها برای رویدادهای بین‌المللی است. تجربه جام جهانی ۲۰۲۲ قطر نشان داد که استانداردهای فیفا نه‌تنها شامل مسائل فنی و ایمنی است، بلکه شاخص‌های پایداری محیطی و مصرف بهینه انرژی نیز به بخشی از ارزیابی‌ها تبدیل شده‌اند؛ عربستان نیز در طراحی ورزشگاه‌ها، از گواهی‌های LEED و BREEAM بهره می‌برد.

نئوم؛ ورزش در ارتفاع ۳۵۰ متری

بر اساس مستندات رسمی پروژه نئوم، ورزشگاه آینده‌نگر این منطقه با بودجه‌ای حدود ۱ میلیارد دلار، در ارتفاع ۳۵۰ متری ساخته خواهد شد و افتتاح آن برای سال ۲۰۳۲ برنامه‌ریزی شده است. این طرح، که بخشی از کلان‌پروژه شهری-صنعتی نئوم است، به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین سازه‌های ورزشی جهان شناخته می‌شود.

طبق گزارش Saudi Gazette، طراحی این ورزشگاه با هدف تبدیل آن به یک نماد معماری و جذب رویدادهای بین‌المللی در رشته‌های المپیکی و لیگ‌های جهانی انجام شده و انتظار می‌رود به‌طور مستقیم بیش از ۸ هزار شغل در منطقه ایجاد کند. در این میان نکته قابل تامل آن است که بر اساس شاخص « Sports Venue Innovation Index»، این پروژه در میان ۱۰ طرح نوآورانه برتر جهان قرار گرفته؛ شاخص مذکور ترکیبی از معیارهای فناوری، طراحی پایدار و ظرفیت جذب گردشگر است.

القدیه: هم‌افزایی گردشگری و ورزش حرفه‌ای

بر اساس گزارش رسمی Qiddiya Project Overview، پروژه القدیه (Qiddiya) با بودجه ۹.۸ میلیارد دلار یکی از ستون‌های اصلی راهبرد ورزش-گردشگری عربستان است. این شهر تفریحی-ورزشی شامل پارک Six Flags، پیست فرمول یک (از سال ۲۰۲۷)، پیست‌های اتومبیل‌رانی و مجموعه‌های ورزش‌های آبی و هوایی است. بر اساس تحلیل  منتشر شده در نشریه عرب‌نیوز، این پروژه سالانه بیش از ۱۷ میلیون بازدیدکننده و حدود ۳۲۵ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد خواهد کرد و به رشد سهم گردشگری ورزشی در تولید ناخالص داخلی عربستان کمک می‌کند. در نهایت باید گفت، نمونه مشابه این مدل هم‌افزایی در «یاس آیلند» ابوظبی مشاهده می‌شود که پس از ادغام سرگرمی و ورزش، سهم آن از تولید ناخالص داخلی گردشگری امارات در کمتر از ۷ سال به ۱۷ درصد رسید.

سرمایه‌گذاری جهانی: از گلف تا دوومیدانی

صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) عربستان، به‌عنوان بازوی مالی اصلی راهبرد ورزشی، وارد سرمایه‌گذاری‌های کلان بین‌المللی شده است. طبق گزارش خبرگزاری رویترز، سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری در لیگ گلف LIV Golf باعث ایجاد لیگ موازی جهانی شده که عربستان را به بازیگر کلیدی صنعت گلف تبدیل کرده است.

همچنین، شرکت SURJ وابسته به صندوق سرمایه گذاری عمومی در حال مذاکره با فدراسیون جهانی دوومیدانی (World Athletics) برای خرید ۶۳۶ میلیون دلار سهام تجاری این نهاد است. این اقدام، به گفته مقامات صندوق فوق، بخشی از راهبرد افزایش نفوذ عربستان در «حاکمیت ورزشی جهانی» است.

در این میان تحلیل مرکز «Sportcal» نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های مستقیم عربستان در حقوق رسانه‌ای و مالکیت لیگ‌ها، طی ۵ سال گذشته بیش از ۴۵ درصد رشد داشته و آن را به یکی از سه قدرت نوظهور سرمایه‌گذاری ورزشی در جهان تبدیل کرده است.

رشد بازار ورزش: جهش اقتصادی تا ۲۰۳۰

گزارش بنیاد سرمایه‌گذاری ورزشی SURJ و داده‌های نشست تجاری ورزش ریاض (FSB Riyadh) نشان می‌دهد که ارزش بازار ورزش عربستان از ۸ میلیارد دلار در ۲۰۲۴ به ۲۲.۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. این رشد، علاوه بر توسعه زیرساخت‌ها، به جذب رویدادهای جهانی، گردشگری ورزشی و افزایش سرانه مشارکت ورزشی در کشور وابسته است. در این میان تحلیل بلومبرگ نشان می‌دهد که این روند می‌تواند سهم بخش ورزش از تولید ناخالص داخلی عربستان را تا سال ۲۰۳۰ به ۱.۵ درصد برساند و باعث رشد بخش‌های جانبی مانند هتلداری، حمل‌ونقل و تبلیغات شود. در همین راستا باید گفت، بانک جهانی در گزارش « Sport as an Economic Driver» پیش‌بینی کرده که با تحقق این اهداف، نرخ اشتغال جوانان در عربستان می‌تواند تا ۳ درصد افزایش یابد، به‌ویژه در رده سنی ۲۰ تا ۳۵ سال.

جام جهانی ۲۰۳۴: نقطه اوج راهبرد ورزشی پادشاهی

طبق گزارش آسوشیتدپرس و تایید رسمی فیفا، عربستان متعهد شده تا سال ۲۰۳۲، ۱۵ ورزشگاه جدید یا بازسازی‌شده را تکمیل کند. همچنین، قرارداد اسپانسرشیپ جهانی شرکت آرامکو با فیفا به ارزش تقریبی ۱۰۰ میلیون دلار در سال (تا پایان ۲۰۲۷) که در گزارش رسمی آرامکو و فیفا ذکر شده، نشان‌دهنده پیوند مستقیم سیاست ورزشی با دیپلماسی اقتصادی و برندینگ بین‌المللی عربستان است.

در نهایت باید گفت بررسی پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ورزشی عربستان نشان می‌دهد که این بخش صرفا یک حوزه فرهنگی یا تفریحی صرف نیست، بلکه به یک اهرم ژئو-اقتصادی برای تنوع‌بخشی درآمدها و ارتقای قدرت نرم تبدیل شده است. عربستان از طریق ترکیب زیرساخت داخلی، سرمایه‌گذاری خارجی و رویدادهای جهانی، یک اکوسیستم ورزشی-اقتصادی تعریف کرده که می‌تواند همزمان سه هدف را محقق کند؛ اهدافی چون: رشد اقتصادی پایدار و افزایش سهم ورزش در تولید ناخالص داخلی، تقویت برند ملی و ارتقاء جایگاه بین‌المللی و در نهایت تنوع‌بخشی به جریان سرمایه‌گذاری و درآمدهای غیرنفتی. با این حال، موفقیت این راهبرد به مدیریت پایدار پروژه‌ها، حفظ استانداردهای بین‌المللی، و استمرار تعامل با نهادهای ورزشی جهانی منوط خواهد بود. با این همه آن‌گونه که برخی تحلیلگران در موسسه چتم‌هاوس هشدار داده‌اند موفقیت این راهبرد نیازمند مدیریت ریسک‌های سیاسی و اقتصادی، از جمله وابستگی به درآمدهای نفتی در تامین سرمایه پروژه‌ها و فشارهای بین‌المللی بر سیاست‌های داخلی کشور است.