قراردادهای کلان نفتی چگونه تنظیم می‌شود؟
در حوزه نفت و گاز و تجارت بین‌المللی محصولات نفتی مهمترین مبحث توجه به قراردادهای نفتی است.
به طور کلی قراردادهای مربوط به صنعت نفت و گاز ایران به عنوان یکی از مهمترین قراردادهای بین‌المللی در خصوص پروژه‌های مختلف اعم از اکتشاف و توسعه میادین نفت و گاز کشور همواره از موجبات جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تعامل با شرکت‌های بین‌المللی مختلف در حوزه نفت و گاز بوده است.
اصول قانونی مختلفی در تشکیل این قراردادهای حوزه نفت و گاز به نحوی اعمال می‌شود تا منافع کارفرما و پیمانکاران بین‌المللی و سرمایه‌گذاران خارجی به نحو متعادل تامین شود از طرف دیگر این اصول جنبه آمره داشته و امکان عدول از آنها غیر ممکن است.
به صورت کلی جهت تقسیم منافع ناشی از همکاری تنها چارچوب تعیین کننده نوع قراردادها می‌باشد.
قراردادهای نفتی که این روزها موضوع جدیدترین مقالات حقوقی قرار گرفته است، بر مبنای نوع تجارت و موقعیت طرفین هر قرارداد در کشورهای مختلف متفاوت است اما برخی ویژگی‌های ذاتی در تمامی قراردادهای مربوط به حوزه نفت و گاز مشترک هستند.
همانطور که می‌دانید وجوه مشترکی در قراردادهای نفت و گاز به دلیل وجود عوامل مشترک است که بدون توجه به نوع عقد در اغلب قراردادهای نفتی در نظر گرفته می‌شوند از جمله عناصر اساسی و مشترک در خصوص قراردادهای نفت و گاز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
مدت قرارداد که در تمامی قراردادهای نفت و گاز در سه دوره مقدماتی اکتشاف و استخراج پیش بینی می‌شوند.
انصراف از قرارداد که زمانی که پیمانکار نتواند پرداخت‌های لازم برای انجام طرح را انجام داده یا نتواند تعهدات معوقه را جبران نماید و یا آن که شرکت طرف قرارداد ورشکست شده یا منحل شود انصراف از قرارداد روی می‌دهد
جهت انعقاد قرارداد در حوزه صنعت نفت پس از تهیه نقشه‌ها و مشخصات اجرایی هر طرح، پیش نیازهای برگزاری مناقصه از جمله انتشار اسناد مناقصه و دعوت از پیمانکاران تامین می‌شود. پس از انجام بررسی‌های نهایی پیمانکار منتخب تعیین شده و انعقاد قرارداد با او انجام می‌گردد.
بررسی انواع معاهدات و قراردادهای نفتی
قراردادهای نفتی اصولا به دو شکل توافق محور و امتیازی منعقد می‌شوند.
در خصوص قراردادهای توافقی معمولا انجام کار به شکل مشارکت در تولید یا مشارکت در سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد اما در خصوص قراردادهای امتیازی اجازه بهره‌برداری یا اجاره بین طرفین قرارداد منعقد می‌شود.
متداول‌ترین قراردادهای صنعت نفت شامل قراردادهای طراحی و قراردادهای طراحی و خرید می‌شود.
قراردادهای طراحی که به اختصار به قراردادهای E نامیده می‌شوند تنها شامل مرحله طراحی پروژه هستند که شامل طراحی نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌های نفت و پتروشیمی می‌شوند.
اما قراردادهای طراحی و خرید که به اختصار به قراردادهای PE نامیده می‌شوند که این قراردادها شامل مرحله طراحی و تامین کالای پروژه می‌باشند.
قراردادهای دسته دیگر قراردادهای خرید و ساخت که به اختصار pc نامیده می‌شوند مربوط به پروژه‌هایی که مرحله خرید و ساخت توامان می‌باشد. بیشتر پروژه‌های کشور ما از این دسته می‌باشند.
دیگر قراردادهای مربوط به قراردادهای نفت و گاز قراردادهای epc می‌باشند این قراردادها در پروژه‌های بزرگ فراوان‌تر هستند تا جایی که بسیاری از فعالیت‌های در دست اجرا از این روش انجام می‌شود.
در این پروژه‌ها سرعت بیشتر و اعمال کنترل مناسب بر امور و فعالیت‌های اجرایی اولویت و اهمیت بیشتری دارد.
از مهمترین ویژگی‌های قراردادهای خرید و ساخت در حوزه قراردادهای نفت و گاز می‌توان به مواردی همچون سرعت بالای انجام کار، تعیین دقیق زمان اتمام پروژه، مسئولیت پیمانکار در خصوص کنترل کیفیت و نظارت بر پروژه، مسئولیت مشاور در خصوص طراحی‌ها و عیوب مربوط به طراحی، کنترل کمتر کارفرما اشاره کرد.
از دیگر تقسیم بندی‌های قراردادهای نفت و گاز می‌توان به قراردادهای مشارکت نفتی اشاره کرد در خصوص قراردادهای مشارکت نفتی در کشورهایی که بودجه دولتی کمتری داشته و توانایی اجرای بخش خصوصی وجود نداشته باشد جذب سرمایه‌گذاری خارجی اهمیتی بیش از پیش پیدا می‌کند.
در انواع قراردادهای مشارکت نفتی می‌توان به قراردادهای مشارکت در تولید و قراردادهای خدماتی اشاره کرد در خصوص قراردادهای مشارکت در تولید، شرکت خارجی طرف قرارداد ملزم به پرداخت مالیات بوده و همچنین در خصوص آموزش نیروی انسانی و مشارکت تولیدی دولت میزبان اقدامات لازم را انجام دهد.
اما در خصوص قراردادهای خدماتی که در زمینه استخراج و اکتشاف نفت و مشتقات آن کاربردی ندارد و تنها در جهت تولید استفاده می‌شود و بنابراین این نوع قراردادها معمولا کاربرد محدودتری دارند.
ویژگی‌های قراردادهای خرید و ساخت (epc)
از دیگر مهمترین مزایای قرارداد خرید و ساخت این نکته قابل توجه است که در صورت استفاده پیمانکار از تجهیزات بی‌کیفیت و یا غیر مرغوب و ارزان آخرین پرداختی مربوط به پروژه و پروژه‌های بعدی برای پیمانکار دریافت نمی‌گردد.
قراردادهای epc که همان مهندسی خرید و ساخت می‌باشد جز قراردادهای پیمانکاری محسوب می‌شود چرا که در این نوع قراردادها تخصص شرکت‌های پیمانکاری حائز اهمیت بوده و مراحل طراحی و ساخت و اجرا بر عهده پیمانکار است در مورد این قراردادها کارفرما مسئولیت مدیریتی ندارد و تنها نظارت بر عهده اوست.
از مهمترین دلایل متداول بودن قراردادهای epc در حوزه نفت و گاز می‌توان به روش‌های اجرای طرح و ساخت سریع، صرفه‌جویی بسیار مناسب در هزینه و زمان، سرعت مناسب برای اتمام پروژه‌ها و پرداخت به موقع و همچنین عدم دخالت کارفرما در امور مربوط به پیمانکار اشاره کرد.
اصول قانونی حاکم بر تنظیم قراردادهای نفت و گاز
- مهمترین اصل قانونی مورد نظر در خصوص قراردادهای مربوط به حوزه نفت و گاز حفظ حاکمیت و مالکیت دولت بر منابع نفت و گاز است.
به طور کلی با عنایت به حاکمیت ملی نسبت به منابع زیرزمینی نحوه اکتشاف استخراج تولید و انتقال منابع نفتی و گازی توسط دولت‌ها کنترل و مدیریت می‌شود در این خصوص مقرراتی به صورت آمرانه وجود دارند تا امکان تسلط و استفاده و امتیازات مالکانه توسط شرکت‌های خارجی سلب شود.
بنابراین در خصوص قراردادهای مربوط به حوزه نفت و گاز باید توجه داشت که حاکمیت میادین نفت و گاز غیر قابل انتقال بوده و شرکت‌های بین‌المللی که به عنوان صاحب سرمایه وارد قرارداد می‌شوند حق سرمایه‌گذاری در ازای دریافت امتیاز یا مالکیت را نخواهند داشت.
قراردادهای حوزه نفت و گاز به صاحبان منابع نفتی یعنی دولت‌ها اطمینان می‌دهند که کنترل ملی بر توسعه نفت و گاز اعمال می‌شود یعنی در ازای حفظ مالکیت بر منابع نفت و گاز مشارکت پیمانکار نیز تضمین می‌شود.
- دومین اصل حاکم بر قراردادهای نفت و گاز ریسک پذیری پیمانکار و عدم ضمانت بازگشت سرمایه از جانب دولت بانک مرکزی و بانک‌های دولتی می‌باشد.
به همین جهت ریسک پذیری یکی از ارکان اساسی این گونه قراردادها تلقی شده و این باعث تمایز قراردادهای خدماتی با دیگر قراردادهای تجاری بلند مدت می‌شود.
- سومین اصل حاکم بر قراردادهای نفتی و گازی بازپرداخت هزینه‌های نفتی از طریق تخصیص بخشی از محصولات میدان و یا عواید آن است.
با توجه به هزینه‌های سنگین اکتشاف و استخراج تولید در میادین نفتی قراردادهای نفتی باید به نحوی تنظیم شوند که کلیه منابع مالی مورد نیاز توسط پیمانکار خصوصی اعم از داخلی و خارجی تامین شده و بعد از اجرای قرارداد و تحقق تولید بازگشت سرمایه و سود پیمانکار از عواید اجرای همان قرارداد انجام شود.
- دیگر اصل حاکم بر قراردادهای نفتی تضمین برداشت صیانتی از مخازن نفت و گاز در مدت قرارداد است که تحت عنوان تولید صیانتی شناخته می‌شود.
در تولید صیانتی باید به مجموعه کل تولید از مخزن در خلال عمر مفید مخزن توجه داشت و همچنین به خصوصیات طبیعی و فعلی مخزن؛ یعنی از شروط لازم جهت بهینگی قراردادهای نفتی در تولید صیانتی توجه به عمر مفید مخزن است و نه عمر قرارداد.
- اصل دیگر تعیین نرخ بازگشت سرمایه‌گذاری متناسب با شرایط هر طرح است بنابراین قراردادهای نفتی را نباید فقط در چارچوب ملاحظات حقوقی بررسی نمود چرا که ملاحظات حقوقی از شروط لازم در قراردادهای نفتی می‌باشد اما کافی نیست.
- اصل دیگر ضرورت واگذاری قراردادهای فرعی از طریق مناقصه می‌باشد که مطابق این اصل فرایند واگذاری قراردادهای فرعی پیش بینی برآوردها و فهرست فروشندگان و تامین کنندگان فهرست پیمانکاران فرعی بررسی شده و اتخاذ تصمیم در خصوص تعیین برنده مناقصه نیز مطابق با این برآوردها خواهد بود.
- همچنین تعیین و پیش‌بینی مرجع حل اختلاف؛ در تمامی قراردادها مرجع حل اختلاف برای حل مشکلات حقوقی پیش بینی می‌شود به طور کلی پیش بینی مرجع حل اختلاف در خصوص قراردادهای منعقد شده مورد توجه دولت کشورهای میزبان است.
- از دیگر اصول حاکم بر قراردادهای نفت و گاز رعایت مقررات و ملاحظات زیست محیطی می‌باشد.
ضرورت حفظ محیط زیست اصل غیر قابل تردید و غیرقابل انکاری است. با توجه به رشد صنعت و فناوری و به دنبال آن افزایش آلودگی‌ها توجه به این اصل اهمیت بیشتری پیدا کرده بنابراین انجام و اتمام فعالیت‌های صنعتی به نحوی که کمترین آثار زیانبار زیست محیطی را داشته باشد امری غیر قابل چشم پوشی است.
نظرات