نمره اقتصادی دولت احمدی‌نژاد / گفتمان عدالت‌طلبی با اقتصاد چه کرد؟

در ۳ تیر ۱۳۸۴ محمود احمدی‌‌نژاد با گفتمانی جدید و متفاوت از گذشته ریاست دولت نهم را به دست گرفت. شعارهای اصلی او در زمان تبلیغات ریاست جمهوری حول موضوعات اقتصادی و به طور خاص تاکید بر مسئله عدالت و عدالت‌محوری می‌چرخید.

تجارت نیوز در این گزارش با استناد به آمار و ارقام به این پرسش پاسخ داده که آیا عملکرد اقتصادی دولت نهم و دهم به گسترش عدالت اجتماعی و کاهش شکاف طبقاتی کمک کرده است یا خیر؟

احمدی‌نژاد بر خلاف دولت اصلاحات که توانسته بود بدون هیچ شعار اقتصادی سکان اجرایی اداره کشور را بدست بگیرد، شعارهای خود را بر محور مباحث اقتصادی و معیشتی قرار داد. او خود را مردی از جنس مردم می‌دانست و با وعده حل مشکلات معیشتی طبقات فرودست، ریاست قوه مجریه را بدست گرفت.

او با تاکید بر شعار مهرورزی و عدالت‌گستری، در دوران تبلیغات انتخاباتی به مردم قول داده بود که مشکلات مربوط به مسکن و اشتغال مردم را حل کند.

احمدی‌نژاد پیش از ریاست جمهوری توانسته بود با حمایت جمعیت آبادگران که از جریان‌های اصول‌گرایی به حساب می‌آمد به سمت شهرداری تهران برسد و در نهایت با حمایت جریان راست به ریاست جمهوری رسید، هر چند که او سعی می‌کرد خود را وابسته به هیچ حزب و جناحی نشان ندهد و به عنوان یک راه سوم، خارج از جریان اصول‌گرایی و اصلاح‌طلبی معرفی کند. همان طوری که در زمان تبلیغات انتخابات سال ۸۴ اعلام کرده بود که به هیچ حزب و گروهی تعهد ندارد و قصد دارد کابینه ۷۰ میلیونی تشکلیل دهد.

جذب آرای طبقات فرودست

او با شعار «می‌شود و می‌توانیم» وعده داده بود که در سه ماه اول تشکیل دولت، فضای عمومی کشور عوض شود و فضای کار و تلاش برای اعتماد از دست رفته بازیابی شود.

همان طور که اشاره شد در این دوره یعنی انتخابات سال ۸۴ بسیاری از کاندیداها از جمله احمدی‌نژاد شعارهای اقتصادی می‌دادند. احمدی‌نژاد که پروژه‌ اصلی‌اش عدالت‌طلبی بود در ذیل این گفتمان تلاش کرد شعارهایی مثل مبارزه با تجمل‌گرایی و اشرافیت را مطرح کند و بر کلید واژه‌هایی مثل مبارزه با فساد و مفسدین اقتصادی، حمایت از اقشار محروم و مستضعف تاکید کرد.

او در نهایت هم توانست حمایت بخشی زیادی از دهک‌های پایین و اقشار ضعیف جامعه را جذب کند و شعارهای توزیع ثروت‌اش مانند آوردن نفت بر سر سفره‌های مردم بسیار معروف شد و برای اقشار مختلفی به ویژه اقشار نابرخوردار جذاب بود و آرای آنها به سبد احمدی نژاد رفت.

در مورد شعار آوردن نفت بر سر سفره‌های مردم توجه او به سیاست‌های توزیعی و بازتوزیعی بود. او در جایی در زمان تبلیغات خود به صراحت درباره نسبت نفت و زندگی مردم گفته بود:«مردم باید نوسان تغییر قیمت نفت را در زندگی خود ببینند. نفت می‌شود هشت دلار زندگی همان است که بود، می‌شود ۵۰ دلار باز همان است.»

چنین شعارهایی تا آن مقطع کاملا جدید به حساب می‌آمد و هیچ کس به غیر از او از رفع نابرابرای‌های اجتماعی و اقتصادی با این روش‌ و این ادبیات عامیانه صحبت به میان نیاورده بود. پاکدستی، تشکیل دولت پاکدستان، صداقت، شجاعت، مهرورزی و ایستادگی در مقابل زورگویان جهان همگی از جمله مفاهیمی بودند که بنای شعار عدالت‌گستری احمدی‌نژاد را می‌ساختند. عدالتی که او دنبال می‌کرد عدالتی بود که هم باید در عرصه داخلی اجرا می‌شد و هم در عرصه بین‌المللی. احمدی‌نژاد نظم حاکم بر جهان را به چالش می‌کشید و صحبت از ارائه نسخه‌ای از مدیریت برای اداره جهان می‌کرد.

برنامه‌های عدالت‌محوری چه بود؟

در زمان احمدی‌نژاد اقداماتی در مسیر حذف برخی نهادها و سازمان‌ها برداشته شد که خود او این اقدامات را در راستای کوچک سازی دولت عنوان می‌کرد. حذف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یکی از این تصمیمات بود که در سال ۱۳۸۶ مستقیما به دستور رئیس جمهور اتفاق افتاد و به جای آن معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی تاسیس شد. همچنین دور دوره اول ریاست جمهوری احمدی نژاد ۲۸ شورای عالی حذف و در چهار شورای عالی ادغام شدند که از جمله مهمترین آنها شورای عالی اقتصاد بود.

اما در سال ۸۸ هم شعارهای احمدی‌نژاد تفاوت چندانی با دور قبلی نداشت. مجددا شعارهای اقتصادی از جانب او مطرح شد و از تحول اقتصادی سخن گفت:‌ «طرح تحول اقتصادی یکی از طرح‌های بزرگ برای حل مشکلات اقتصادی است که مقدمه آن اصلاح نظام بانکی، اصطلاح نظام مالیاتی و نظام توزیع، ارتقای ارزش پول ملی و هدفمند کردن یارانه‌ها بود.» افزایش حقوق کارمندان و بازنشستگان دولت از جمله شعارهای احمدی‌نژاد در این دوره بود.

در کنار کوچک‌سازی دولت که البته منتقدان سرسختی نسبت به شیوه اجرای آنها وجود داشت، احمدی‌نژاد طرح‌ها و برنامه‌هایی را هم به طور مستقیم برای اجرای پروژه عدالت‌محوری به ویژه در دولت دوم خود اجرا کرد. اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در سال ۸۹، پرداخت سهام عدالت و مسکن مهر از جمله این طرح‌ها بود.

همچنین در سال ۱۳۹۰ وزارت راه و شهرسازی از ادغام وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت راه و ترابری و وزارت صنعت،معدن و تجارت از ادغام دو وزارتخانه بازرگانی و صنایع و معادن تشکیل شد که تا به امروز هم بحث پیرامون این ادغام و درستی یا غلطی آن وجود دارد.

نگاه آماری به عملکرد اقتصادی احمدی نژاد

اما آمارها از عملکرد دولت اقتصادی احمدی نژاد چه می‌گوید؟‌ بررسی شاخص‌های اقتصادی کلان مثل تورم و نرخ رشد و همین طور نسبت درآمدهای نفتی با آنها و نرخ بیکاری و ضریب جینی بیان‌گر چیست؟ آیا شعار عدالت‌طلبی احمدی‌نژاد در این ۸ سال محقق شد؟

تورم در زمان دولت‌های نهم و دهم دو رقمی باقی ماند و در دولت دهم یکی از قله‌های تورمی را هم ثبت کرد و در سال ۹۲ که احمدی‌نژاد دولت را تحویل داد تورم ۳۵ درصد بود. در مجموع میانگین تورم در دولت اول احمدی‌نژاد ۱۶٫۵ درصد و در دولت دوم او ۱۸٫۸ درصد بود.

در مورد نرخ رشد نیز دولت احمدی‌نژاد پایین‌ترین نرخ رشد را از سال ۶۸ تا ۹۹ به نام خود ثبت کرده و در دولت دوم او نرخ رشد به منفی ۶٫۷ درصد هم سقوط کرد که تا کنون رکوردی بی‌سابقه محسوب می‌شود. البته وضعیت در در دولت اول او که هنوز تحریم‌های نفتی و بانکی آغاز نشده بودند بهتر بود. میانگین نرخ رشد در دولت نهم ۵٫۵ درصد و در دولت دوم او ۲٫۰۶ درصد بود.

ثبت رکورد بدترین نرخ رشد اقتصادی و تورم ۳۵ درصدی در حالی بود که دولت اول و به خصوص دولت دوم احمدی‌نژاد رکوردار بالاترین درآمد نفتی در چهل سال اخیر است. مجموع درآمد نفتی دولت از سال ۸۴ تا ۹۲،‌ ۶۱۸ میلیارد دلار بوده است که در تمامی دولت‌ها چنین رقمی بی‌سابقه بوده است. درآمدهای نفتی احمدی‌نژاد ۳۳۸ درصد بیشتر از دولت سازندگی و ۲۹۳ درصد بیشتر از دولت اصلاحات بوده. اما با وجود این حجم از درآمد نفتی وضعیت نرخ رشد اقتصادی به کمترین میزان رسید و این دولت نه تنها این درآمد را صرف شعارهای خود کرد بلکه تعهداتی که ایجاد کرد باری بر دوش دولت بعدی شد.

در مورد یکی دیگر از شاخص‌های مهم اقتصادی یعنی نرخ ارز، یکی از شوک‌های مهم ارزی سه دهه گذشته در دولت دوم احمدی‌نژاد در سال ۹۰ و ۹۱ رخ داد. یعنی زمانی که نرخ ارز از ۱۲۰۰ تومان به ۲۶۰۰ تومان و بعد بالای ۳۵۰۰ تومان رسید. یعنی رشد نزدیک به ۲۰۰ درصدی.

دلار در مجموع ۸ سال احمدی‌نژاد از حدود ۹۰۰ تومان به حدود ۳۵۰۰ تومان رسید که به معنای رشد ۲۸۰ درصدی در ۸ سال است. شوک ارزی زمان احمدی‌نژاد دومین شوک ارزی بعد از شوک ارزی در دولت سازندگی در سال ۷۴ بود.

اما نرخ بیکاری و ضریب جینی در دولت احمدی‌نژاد نسبت به دولت‌های قبل از خودش بهبود یافته بود. نرخ بیکاری البته همچنان دو رقمی بود و عدد ۱۱٫۷۰ درصد را ثبت کرده بود که از دولت‌های قبلی کمتر بوده است. اگرچه برخی از کارشناسان می‌گفتند دلیل کاهش نرخ بیکاری در این دولت، تغییر تعریف بیکاری بوده است. به گونه‌ای که علی ربیعی، وزیر کار دولت روحانی گفته بود در دولت احمدی‌نژاد حتی اگر کسی لحاف خود را تکان می‌داد شاغل محسوب می‌شد.

همچنین ضریب جینی عدد ۰٫۳۹۱۹ را ثبت کرده بود که از دولت‌های سازندگی و اصلاحات کمتر است که نشان می‌دهد شکاف طبقاتی تا حدودی در این ۸ سال ترمیم شده است.

برای مطالعه مطالب تحلیلی بیشتر صفحه آکادمی تجارت‌نیوز رادنبال کنید.