سارا اسلامی 
کارشناسان محیط زیست در گفت‌وگو با «تجارت‌نیوز» بیان کردند:
روزانه ۱۸۵ هزار مترمکعب فاضلاب خام اهواز به کارون سرریز میشود / چالش نبود تصفیه خانه
فاضلاب اهواز و برخی دیگر از مناطق شهری، روستایی و صنعتی خوزستان، به کارون سرریز می‌کند؛ این موضوع سلامت مردم و پایداری محیط زیست را نشانه رفته است اما کارشناسان محیط زیست به «تجارت‌نیوز» می‌گویند که اقدامات انجام شده برای جلوگیری از این چالش، تاکنون چشمگیر و موثر نبوده‌اند.
نام «کارون» در تاریخ و جغرفیای ایران با سه صفت همراه است که هر یک به‌تنهایی بر عظمت و اهمیت آن گواهی می‌دهند. کارون «پرآب‌ترین»، «بزرگ‌ترین» و «طولانی‌ترین» رودخانه ایران است و اطراف آن جزو نخستین سکونتگاه‌های ایرانیان در دوران باستان محسوب می‌شد.
نام این رود اما در سال‌های اخیر، با اخبار تلخی همراه بوده است. از خشکسالی و تغییرات اقلیمی گرفته تا اقدامات انسانی، چالش‌های جدی محیط‌زیستی برای آن رقم زده و از حجم و عمق کارون کاسته است؛ اقداماتی چون کشاورزی ناپایدار، تصرف حریم و بستر، سدسازی بی‌رویه و البته ورود انواع فاضلاب‌های شهری، کشاورزی و صنعتی به این رودخانه.
مسئولان نیز سال‌هاست از تکمیل شبکه فاضلاب و ساخت تصفیه‌خانه برای اهواز و دیگر شهرهای خوزستان می‌گویند؛ یکی از اهداف اصلی این اقدامات را نیز جلوگیری از سرریز فاضلاب به کارون- به‌ویژه در مورد مرکز استان- اعلام می‌کنند. اما این وعده‌ها همچنان عملی نشده است.
در چنین شرایطی، اکنون وضعیت ورود پساب به کارون و دیگر رودخانه‌های خوزستان چگونه است؟
ورود فاضلاب به رودخانه‌ها در شمال و جنوب کشور
سیدمحمدرضا فاطمی، استاد بازنشسته محیط زیست، دراین‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید، تقریباً در سراسر کشور، فاضلاب شهری و روستایی و گاه کشاورزی و صنعتی وارد آن دسته از رودخانه‌ها و محیط‌های آبی میشود که در جوار مناطق مسکونی و فعالیت‌های انسانی قرار دارند.
به گفته او، این وضعیت در سال‌های اخیر که از عمق و حجم رودخانه‌ها کاسته شده است و آنها توان خودپالایی کمی دارند، شرایطی را رقم زده است که در نقاط مختلف کشور رودخانه‌ها آلوده و گاه متعفن هستند.
فاطمی نمونه بارز این موضوع را «رودخانه کارون» می‌داند و می‌افزاید: «به‌ویژه در تابستان‌ها که حجم رودخانه به کمترین حد خود می‌رسد، این آلودگی در اهواز یا شوشتر نمایان‌‌تر میشود.»
چالش کمبود تصفیه‌خانه
این استاد بازنشسته محیط زیست ادامه می‌دهد: «سرریز فاضلاب به رودها اتفاقی فراگیر در کشور است و در شمال و جنوب شیوع دارد؛ در حالی که تصفیه‌خانه نیز در بسیاری از مناطق وجود ندارد.»
به گفته او، در سال‌های گذشته بانک جهانی وامی برای ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب در دو شهر اهواز و رشت در اختیار ایران قرار دارد اما مبالغ به‌درستی تخصیص داده نشد و نتیجه کار، در حد انتظار نبود.
چالش‌های جدی خوزستان در مدیریت فاضلاب شهری و صنعتی
علی طهماسبی، کنشگر محیط زیست خوزستان، نیز در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز تاکید می‌کند این استان با چالش‌های جدی در زمینه مدیریت فاضلاب شهری و صنعتی مواجه است؛ به گونه‌ای که اکنون از بخش‌های شمالی این استان، فاضلاب شهرهایی مانند گتوند، خرمشهر و آبادان به رود کارون سرازیر میشود.
طهماسبی توضیح می‌دهد: «ترکیب فاضلاب صنعتی و شهری، وضعیت نگران‌کننده‌ای ایجاد کرده است اما متاسفانه هیچ کار مطالعاتی دقیقی روی میزان پساب‌هایی که وارد رودخانه‌ها و محیط‌های آبی اطراف شهرها و روستاهای خوزستان میشود انجام نشده است و آمار دقیقی در این زمینه در دست نیست.»
ورود روزانه ۱۸۵ هزار مترمکعب فاضلاب خام اهواز به کارون
او می‌افزاید: «تنها در مورد چند شهر از جمله اهواز برآوردهای کلی میشود که دقیق نیست. آمارها می‌گویند در اهواز، روزانه حدود ۳۰۰ هزار مترمکعب فاضلاب تولید و از این میزان، ۱۸۵ هزار مترمکعب به صورت خام وارد رود کارون میشود.»
این کنشگر محیط زیست ادامه می‌دهد: «مابقی این فاضلاب به نهر مالح، یکی از سیلاب‌برهای طبیعی کارون، تخلیه میشود و در ادامه به تالاب بین‌المللی شادگان می‌ریزد. همچنین، فاضلاب شهرهای باوی و کارون نیز به همین شکل به رود کارون منتقل میشود.»
رودخانه‌های دیگر هم در امان نیستند
به گفته طهماسبی، در دزفول، بخشی از فاضلاب به رود دز می‌ریزد و در شوشتر نیز قسمتی از فاضلاب به رود کارون ریخته میشود؛ همچنین در ایذه، فاضلاب شهری به سمت تالاب میانگران در باغملک می‌رود و به رودخانه زرد وارد میشود.
او می‌گوید: «مسجد سلیمان نیز با مشکل مشابهی مواجه است؛ فاضلاب شهری این شهر و پساب کشتارگاه سنتی دام آن بدون تصفیه به رودخانه تمبی تخلیه می‌شوند. همچنین در هندیجان و بهبهان، فاضلاب بهبهان به رودخانه مارون و فاضلاب هندیجان به رودخانه زهره می‌ریزد.»
اقداماتی که چشمگیر نبوده‌اند
این کنشگر محیط زیست در مورد برنامه‌هایی که برای تغییر این شرایط انجام شده است به تجارت‌نیوز می‌گوید: «اکنون، فاضلاب‌ها به صورت خام رهاسازی و دفع یا در رودخانه‌ها و دره‌های مجاور شهری تخلیه می‌شوند اما مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خوزستان اعلام کرده است تا حداکثر دو سال آینده ۲۴ نقطه بحرانی که فاضلاب به رود کارون وارد میشود، مدیریت خواهد شد.»
به گفته او، اقدامات انجام‌شده تاکنون چشمگیر و موثر نبوده‌اند؛ در نتیجه وضعیت کلی فاضلاب شهرهای خوزستان همچنان نگران‌کننده است و حل این معضل اقدامات فوری و موثری می‌طلبد.
ورود فاضلاب از ۲۴ نقطه به رودخانه کارون در مقطع اهواز
این در حالی است که مسئولان استان به صورت دوره‌ای از چالش ورود فاضلاب به رودخانه کارون و ضرورت توقف آن می‌گویند. سیدمحمدرضا موالی‌زاده، استاندار خوزستان، همین امروز خواستار اقدام فوری در این زمینه و اجرای طرح‌های بازچرخانی آب شد؛ طرح‌هایی که قرار بود در سال‌های گذشته با هدف استفاده مجدد از پساب تصفیه‌شده در صنایع مختلف، به‌ویژه صنایع پتروشیمی و کشاورزی و جلوگیری از آسیب‌های بهداشتی و محیط‌زیستی آن، اجرا شوند.
موالی‌زاده چندی پیش هم گفته بود ورود فاضلاب از ۲۴ نقطه به رودخانه کارون در مقطع اهواز شوخی نیست و توجه به این چالش محیط‌زیستی باید در دستور کار دستگاه‌های اجرایی و دانشگاه‌ها قرار گیرد.
طرح‌هایی که کامل نیستند و کارایی ندارند
در عین حال، مسئولان دولتی طرح جامع فاضلاب اهواز و ساخت دو تصفیه‌خانه پساب را در شرق و غرب اهواز، راه‌‌حل‌های اصلی خود برای چالش‌های موجود در زمینه سرریز فاضلاب خام به کارون اعلام کرده‌اند. بر اساس گفته‌های آنها، این سه طرح به‌ترتیب، حدود 58، ۹۲ و ۵۳ درصد پیشرفت فیزیکی دارند.
این در حالی است که استاندار خوزستان چندی پیش گفته بود: «یکی از مهم‌ترین مشکلات اهواز این است که ما در شرق اهواز تصفیه‌خانه داریم اما شبکه فاضلاب نداریم و در غرب اهواز این وضعیت برعکس است و تصفیه‌خانه نداریم اما شبکه فاضلاب داریم.»
از سوی دیگر حتی طرحی که 92 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، اکنون عملکرد مناسبی ندارد. داوود میرشکار، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، چندی پیش تاکید کرده بود عملکرد تصفیه‌خانه فاضلاب در شرق اهواز مطلوب نیست و شرکت آب و فاضلاب این شهر به تعهدات خود عمل نکرده است (ایمنا).
حال آنکه برخی از طرح‌های مزبور در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم افتتاح شده بودند. کارشناسان معتقدند موضوع ورود فاضلاب به رودخانه‌ها و دیگر محیط‌های آبی، هم برای سلامت انسان خطرناک است و هم به اکوسیستم مناطق مختلف آسیب می‌زند. کارون رودخانه‌ای مهم در کشور محسوب میشود که در طول تاریخ منشاء حیات بوده است. حال نجات خود این رود زندگی‌بخش، به برنامه‌ریزی و اقدامات کارشناسی نیاز دارد.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش خطرات ورود فاضلاب به خلیج فارس پیشنهاد میشود.
نظرات