محمد امین سامنی 
«تجارت‌نیوز» گزارش می‌دهد:
دریای خزر در آستانه نابودی/ چه کسی مسئول خشک شدن دریای خزر است؟
دریای خزر طی دهه‌های اخیر با کاهش سطح آب مواجه شده است. این تغییر تأثیرات محیط‌زیستی، اقتصادی و انسانی شدیدی به دنبال داشته و دانشمندان اکنون اثر تغییرات اقلیمی را به‌عنوان عامل اصلی این کاهش شناسایی کرده‌اند.
دریای خزر، به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان، نه‌تنها منبعی حیاتی برای پنج کشور اطراف آن است بلکه نقشی کلیدی در زیست‌بوم منطقه ایفا می‌کند. اما طی چند دهه اخیر، سطح آب این دریا به‌شدت کاهش یافته است. کاهش منابع آبی و تخریب زیستگاه‌های طبیعی این منطقه باعث نگرانی‌های جدی محیط‌زیستی و انسانی شده است. این تغییرات، که بیشتر ناشی از تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی است، تهدیدی جدی برای مردم، حیات‌وحش و اقتصاد منطقه به شمار می‌رود.
دلایل کاهش سطح آب دریای خزر
به نقل از اسکای‌نیوز، سطح آب دریای خزر که زیر سطح دریاست، از سال 1996 تاکنون به طور مداوم کاهش یافته و از سال 2006 این روند شدت بیشتری پیدا کرده است. طبق پروژه مطالعاتی مختلف، تا سال 2100، سطح آب دریای خزر ممکن است بین 9 تا 18 متر کاهش یابد. عواملی که در این کاهش نقش دارند عبارت‌اند از:
تغییرات اقلیمی و افزایش دما
گرمایش جهانی اثر مستقیمی بر دریای خزر گذاشته است. افزایش دمای هوا تبخیر آب را تسریع کرده و همچنین الگوهای باد تغییر کرده‌اند. این تغییرات، نه‌تنها میزان تبخیر سطحی آب را بالا برده بلکه موجب کاهش جریان رودخانه‌های اصلی تغذیه‌کننده دریای خزر، نظیر ولگا، شده است.
فعالیت‌های انسانی
کشاورزی و رشد جمعیت فشار زیادی بر منابع آبی وارد کرده است. بیش از 14 هزار سد در رودخانه‌های منتهی به خزر ساخته شده‌اند که جریان طبیعی آب را مختل کرده‌اند. به‌ویژه رودخانه ولگا که حدود 80 درصد از آب دریای خزر را تامین می‌کند، به دلیل استفاده‌های گسترده انسانی دچار کاهش شدید جریان شده است.
صنعت نفت و گاز
دریای خزر یکی از مهم‌ترین منابع نفت و گاز در جهان است. اگرچه استخراج این منابع تامین‌کننده اقتصاد کشورهایی نظیر آذربایجان است، این فعالیت‌ها 60 درصد بودجه آذربایجان را تامین می‌کنند، اما باعث آلودگی آب دریا و تشدید تغییرات اقلیمی از طریق انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است. این صنعت، خود یکی از عوامل بحران دریاست و تاثیرات آن بر اکوسیستم دریای خزر انکارناپذیر است.
پیامدهای کاهش سطح آب
1. تاثیرات محیط‌زیستی
زیستگاه‌های طبیعی: کاهش سطح آب، زیستگاه‌های گونه‌های دریایی و ساحلی را از بین برده و بسیاری از گونه‌ها مانند فوک خزری را در آستانه انقراض قرار داده است.
تنوع زیستی: بسیاری از پرندگان، خزندگان و آبزیان که در این دریا و اطراف آن زندگی می‌کردند، زیستگاه خود را از دست داده‌اند.
2. تاثیرات اقتصادی و اجتماعی
کاهش شیلات: منابع ماهیگیری دریای خزر که یکی از شریان‌های اقتصادی منطقه بود، به‌شدت کاهش یافته است.
اختلال در مسیرهای تجاری: کاهش عمق آب موجب شده است که کشتی‌ها نتوانند بارهای سنگین را جابه‌جا کنند و مجبور شوند بیشتر سفر کنند، که این خود باعث انتشار بیشتر گازهای گلخانه‌ای شده است.
زیرساخت‌های ساحلی متروک: بسیاری از زیرساخت‌ها مانند اسکله‌ها و تاسیسات تفریحی که زمانی نزدیک آب ساخته شده بودند، اکنون بلااستفاده مانده‌اند.
3. مهاجرت
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند با ادامه روند کنونی، تا سال 2050 ممکن است پنج میلیون نفر مجبور به ترک مناطق ساحلی شوند. کاهش دسترسی به آب شیرین، آلودگی محیط‌زیست و نابودی منابع معیشتی از دلایل این مهاجرت اجباری خواهد بود.
تلاش‌های منطقه‌ای و جهانی
در نشست COP29 در باکو، کشورهای ساحلی دریای خزر توافق کردند که برای حفاظت از منابع دریا، مقابله با تغییرات اقلیمی و همکاری‌های علمی با یکدیگر همکاری کنند. این برنامه‌ها شامل اقدامات زیر است:
- مدیریت پایدار منابع آبی.
- تلاش برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم منطقه.
بااین‌حال، هنوز اقدام جدی‌ای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، که علت اصلی این بحران است، صورت نگرفته است.
کاهش سطح آب دریای خزر یک بحران پیچیده است که از تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی ناشی می‌شود. درحالی‌که انطباق با شرایط جدید ضروری است، اقدام فوری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مدیریت منابع آب اهمیت بیشتری دارد. این اقدامات می‌توانند نقش مهمی در حفظ این منبع ارزشمند برای نسل‌های آینده ایفا کنند.
اخبار حوزه محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی را در صفحه اقتصاد سبز تجارت‌نیوز بخوانید.
نظرات