محیط زیست ایران به نقطه بدون بازگشت رسیده است؟

اگرچه کارشناسان فرونشست را نقطه بدون بازگشت محیط زیست ایران می‌دانند اما معصومه ابتکار عقیده دارد که هنوز فرصتی هرچند اندک برای محیط زیست ایران وجود دارد. 

معصومه ابتکار، رئیس اسبق سازمان محیط زیست: 

• ردپای اکولوژیک یا زیست بوم را باید پیگیری کنیم؛ یعنی میزان تأثیری که هر فعالیتی، هر کشوری یا هر منطقه‌ای روی طبیعت دارد، اصطلاحا برای آن ردپایی تعریف می‌کند.
• ردپای اکولوژیک ما، یعنی کشور ایران تقریبا از سال 1970 از ظرفیت زیست بومی یا اصطلاحا اکولوژیکی که داشتیم، عبور کرده است.
• یعنی تقریبا ما از 1970 از این ظرفیت رد شدیم یعنی بیشتر از میزان توان تجدیدپذیری طبیعت داریم از آن برداشت می‌کنیم و آلودگی را به طبیعت بیشتر از توان خودپالایی برمی‌گردانیم.
• طبیعت، هم توان خودپالایی دارد و هم توان تجدیدپذیری، این‌ها چیزهای ذاتی طبیعت است. از 1970 به بعد، به دلایل مختلف مثل روند صنعتی شدن، افزایش جمعیت و سیاست‌های ناپایداری در ارتباط با برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای که صورت می‌گیرد، این اتفاق می‌افتد و در خیلی از زمینه‌ها داریم به آن نقطه‌ای می‌رسیم که ممکن است امکان تجدید‌پذیری کلا از دست برود.
• در زمینه آب‌های زیرزمینی، مهم‌ترین بحث آن اون نقطه غیرقابل بازگشت، فرونشست است. یعنی وقتی رسیدیم به فرونشست دیگر کاری نمی‌توان کرد. برای منطقه‌ای که دچار فرونشست شده، هیچ راه‌ حلی حتی با بهترین فناوری‌های دنیا و هوش مصنوعی، فعلا متصور نیستیم.
• پس این نگرانی واقعا وجود دارد اما اینکه بگوییم ما کلا در همه زمینه‌ها از آن نقطه عبور کرده و به نقطه غیرقابل بازگشت رسیدیم، فکر می‌کنم که اینطور نباشد. یعنی ارزیابی‌های کارشناسان و اعتقاد صاحب‌نظران این است که واقعا هنوز فرصتی، هر چند اندک، وجود دارد.
• ولی اگر بگوییم حالا وقت داریم، نمی‌شود. زمان اندک و عوارض خیلی سنگین است. یعنی موضوع فرونشست و از دست‌رفتن منابع آب مسأله‌ای حیاتی است، مسأله‌ای که دیگر خیلی راهکاری نمی‌توانیم برای آن داشته باشیم.
• دوستان محیط زیست همیشه اصطلاحا بحثی را مطرح می‌کردند که مثلا می‌توانیم چوب وارد کنیم ولی جنگل نمی‌توانیم وارد کنیم. جنگل اکوسیستم و زیست بومی فوق‌العاده پیچیده و ارزشمندی است و مثلا جنگل‌های هیرکانی ما، ممکن است 5 یا 6 میلیون سال قدمت داشته باشد و این‌ها را نمی‌توان بعد از تخریب بازسازی کرد.
• کاری که ما می‌کنیم درخت‌کاری است و جنگل‌کاری نیست، جنگل بر نمی‌گردد و این از دست رفته است. جاهایی که از قبل پارک‌تراشی شده و بعد با مثلا درختان سوزنی برگ یا کاشت آنجا صورت گرفته، این دیگر جنگل نیست، اینجا مناطق درختکاری شده و شبیه جنگل است.
• بنابراین وقتی گونه‌ای منقرض شد، این گونه از دست رفته است. درست است که امکانی که بتوان با استفاده از روش‌های بیوتکنولوژی، ژن و گونه را برگردانند، وجود دارد ولی خیلی کار خیلی پیچیده و سختی است و هنوز به طور جدی هیچ جای دنیا جواب نداده است.

متن و ویدیو کامل گفتگو با معصومه ابتکار را اینجا بخوانید.