قطعی اینترنت ۳۰۰ هزار کسب‌وکار کوچک را از بین برد

طاهره خواجه گیری - به گزارش تجارت‌نیوز ، این درحالی است که کسب‌وکارهای کوچک یا SMEها نقش پیشران اقتصادی را در کشورهای مختلف بازی می‌کنند و سهم ۵۰ تا ۷۰درصدی از تولید ناخالص داخلی برخی از کشورها را در اختیار دارند. پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز به پیامدهای قطعی اینترنت برای این حوزه، از امکان از بین رفتن بیش از یک میلیون شغل و متاثر شدن زندگی بیش از 9 میلیون نفر اشاره کرده است. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:

برای شروع گفت‌وگو ضمن اشاره به مفهوم سوشال کامرس، به این سوال پاسخ بدهید که وقتی از بازار سوشال کامرس در ایران صحبت می‌کنیم، از بازاری با چه اندازه و گردش مالی حرف می‌زنیم؟

هرگونه فروشی که تاثیر شبکه‌ای ارتباطات افراد را در حوزه آنلاین در آن ببینیم، می‌تواند زیر عنوان سوشال کامرس یا تجارت اجتماعی قرار بگیرد. از آنجایی که در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها فضایی فراگیر در بین عموم مردم برای ارتباط بین افراد هستند، اصطلاح سوشال کامرس برای خرید و فروش در شبکه‌های اجتماعی در این زمینه مطرح‌ شده است.

براساس اطلاعات و آمارهایی که از بازار جهانی داریم و همچنین آماری که از طریق بنچمارک کردن برخی از نمونه‌های خارجی در سطح جهان و تطبیق این آمارها با تعداد کاربران ایران در شبکه اجتماعی اینستاگرام به‌دست آورده‌ایم، به عدد ۶۶۰هزار فروشگاه فعال در اینستاگرام رسیده بودیم. البته این عدد مربوط به فروشگاه‌های فعالی است که در حال خرید و فروش بودند و عدد فروشگاه‌هایی که برای راه‌اندازی حساب بیزینسی اقدام کرده بودند، بیش از ۲میلیون فروشگاه برآورد شده بود.

با وجود چنین آماری، چه عددی برای گردش مالی این بازار در ایران وجود دارد؟

با احتساب میانگین یک تا یک و نیم فروش در روز برای هر فروشگاه، به عدد بیش از ۷۰۰هزار سفارش در روز می‌رسیم و با میانگین ارزش هر سبد خرید ۱۶۰ تا ۱۸۰هزار تومان، عدد بیش از ۴۰هزار میلیارد تومان فروش سالانه برای این بازار به دست می‌آید.

اگر مسائل مربوط به قطع اینترنت و اتفاقات دیگر نبود با توجه به پیش‌بینی‌هایی که در سطح جهان وجود دارد، این حوزه می‌توانست اشتغال‌زایی بسیار بالاتری ایجاد کند و رشد چشمگیری به جای بگذارد. کما اینکه پیش‌بینی شده است که تا سال ۲۰۳۰، بیش از نیمی از خرده فروشی آنلاین در سطح جهان از طریق سوشال کامرس صورت خواهد گرفت.

در ایران هم با همه مشکلاتی که وجود داشته است، بازار سوشال کامرس در حال رشد بود. کما اینکه توانست بیش از 1میلیون شغل به صورت مستقیم ایجاد کند و زندگی بیش از ۹میلیون نفر را به لحاظ مالی تحت تاثیر قرار دهد.

زنان صاحبان 60 درصد از کسب‌وکارهایی که از بین رفتند

طی پنج شش ماه اخیر، با قطعی اینترنت و فیلترینگ برخی از شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب و پیام‌رسان‌ها، شاهد تاثیرات گسترده‌ای بر کسب‌وکارهای آنلاین بودیم. خود شما که در این حوزه فعال هستید، چه برآوردی از آسیب‌های واردشده به حوزه سوشال کامرس دارید؟

بیشترین آسیب متوجه کسب‌وکارهایی بود که عمر کوتاه‌تر و تاب‌اوری کمتری داشتند. در حوزه سوشال کامرس، اگر فروشگاه‌ها طی دو تا سه ماه اول راه‌اندازی، نتوانند فروش مناسبی ایجاد کند، می‌میرند. با قطع اینترنت و فیلترینگ و اتفاقاتی که در پنج شش ماه گذشته رخ داده است، با بررسی آمار کاربران پادرو و تعمیم آن به کل بازار ایران، می‌توان گفت شاهد مرگ حدود ۳۰۰هزار کسب‌وکار اینستاگرامی بودیم؛ یعنی کسب‌وکارهایی که در کف هرم این بازار حضور داشتند. براساس اطلاعاتی که ما در پایگاه داده پادروشاپ داریم، بیش از 60درصد کسب‌وکارهای سوشال کامرسی، متعلق به زنان بودند. زنانی که اغلب مستقل و مسئول تامین درآمد برای خود یا خانواده هستند.

با مرگ 300هزار کسب‌وکار از مجموع 660هزار کسب وکاری که در اینستاگرام فعال بودند، چه میزان از گردش مالی 40هزار میلیارد تومانی این بازار را از دست داده‌ایم؟

با بررسی اطلاعات مشتریان پادروشاپ، حدود ۲۵درصد از گردش مالی فروشگاه‌های ما در این حوزه از بین رفته است. شاید با تعمیم این نمونه، بتوانیم در مورد بازار تجارت احتماعی ایران هم افت ۲۵ درصدی را متصور باشیم.

بعد از گذشت چندین ماه، کاربران با استفاده از فیلترشکن و… تا حدودی به شبکه‌های اجتماعی برگشته‌اند. این برگشت چقدر می‌تواند موجب رونق خرید و فروش دوباره در بستر شبکه‌های اجتماعی شود؟

درست است که بخشی از کاربران با استفاده از فیلترشکن‌های متعدد و با دورزدن فیلترینگ به شبکه‌های اجتماعی برگشته‌اند اما برگشت کاربران به شبکه‌های اجتماعی، برقراری روال گذشته را تضمین نمی‌کند. چون خرید و فروش ارتباط مستقیمی با امنیت روانی، ثبات اقتصادیو اجتماعی در یک جامعه دارد. به مجموع این مسائل بهداشت روانی بازار مخاطب گفته می‌شود که اگر میسر نباشد، خرید و فروش به میران مطلوب اتفاق نمی‌افتد.

ما در پادرو طی ماه‌های نخست قطعی اینترنت، بیش از ۹۰درصد از تعامل خود با مخاطبان را از دست دادیم. همچنین فروشگاه‌های زیادی در روزهایی که اینترنت کاملا قطع بود، فروش‌شان به صفر مطلق رسید. برخی از این فروشگاه‌ها توانستند به چرخه خرید و فروش برگردند ولی تعداد زیادی از بین رفتند. چون افت ۹۵درصدی در تعداد سفارش‌ها را تجربه کردند.

مقایسه اشتغالزایی اینستاگرام با دولت‌های 18سال اخیر در ایران

وقتی میزان اشتغالزایی شبکه‌های اجتماعی را با میزان اشتغالزایی دولت‌هایی که طی 18سال اخیر در ایران بر سر کار آمده‌اند مقایسه می‌کنیم، با این آمار مواجه می‌شویم؛ براساس داده‌های مرکز آمار ایران در دولت روحانی تا یک و نیم میلیون شغل ایجاد شده با میانگین ۱۸۰هزار شغل در سال یا در دولت نهم و دهم، آمار ایجاد یک میلیون و 670هزار شغل ثبت شده است. دولت رئیسی هم ادعا کرده که طی دو سال اخیر یک میلیون شغل ایجاد کرده که البته اسناد و مدارک چنین ادعایی در دسترس نیست. به این آمار باید اصطلاحاتی چون مشاغل 60دقیقه‌ای در دولت احمدی‌نژاد یا تغییر مفاهیم مربوط به تعریف شغل را هم اضافه کنیم که به‌طور کلی آمارها را زیر سوال می‌برند. اما چرا با وجود این آمارها، کماکان هستند افرادی که می‌گویند سهم اقتصاد دیجیتال از GDP کشور اندک است و نابودشدن بیش از 300هزار شغل را مهم نمی‌دانند؟

ما در حوزه آنلاین و به‌ویژه سوشال کامرس با کسب‌وکارهایی مواجه هستیم که براساس سرمایه شخصی راه‌اندازی شده‌اند و دولت هیچ‌گونه دخالتی در سرمایه‌گذاری و تامین مالی این کسب‌و‌کار‌ها نداشته است. درحالی‌که برای ایجاد شغل در سایر حوزه‌ها به چند صد میلیون و بعضا به چندین میلیارد تومان سرمایه نیاز است. اما بدون توجه به این مسائل، با یک تصمیم همه این مشاغل و صاحبان آنها در موقعیتی عجیب و غریبی قرار می‌گیرند، کسب‌و‌کارشان را از دست می‌دهند و چرخه درآمدی‌شان از بین می‌رود و پاسخ مناسبی هم دریافت نمی‌کنند.

من خبری را می‌خواندم که در منطقه آزاد ارس یک واحد صنعتی با سرمایه‌گذاری خارجی بیش از ۴هزار میلیارد تومانی در حال ساخت است تا نهایتا ۴۰۰ واحد شغل ایجاد کند.

اما شاهد بودیم که در اینستاگرام تا یک میلیون شغل ایجاد شد. چهار سال طول کشید تا اکوسیستم فروشگاه‌های اینستاگرامی و به نوعی سوشال کامرس ایران ساخته شود، روابط و اعضای خود را بشناسد و مردم به تعامل و خرید و فروش در بستر آن عادت کنند اما افراد تصمیم‌گیر بدون تعامل با صاحبان کسب‌وکارها و بدون شناخت از رفتار اجرای این اکوسیستم تصمیمی گرفتند که به نابودی بخش زیادی از این کسب‌وکارها منجر می‌شود.

تسهیلات دولتی خسارت‌ها را جبران نمی‌کند

حالا دولت فکر می‌کند که با پرداخت تسهیلات می‌تواند زیان‌های کسب‌وکارها را جبران کند؛ آیا تسهیلات جبران خسارت خواهد کرد؟

تعداد چشمگیری از این کسب‌وکارها از بین رفته‌اند. ضمنا برای پرداخت تسهیلات در ابتدا باید بستر خرید و فروش فراهم باشد که شخص گیرنده تسهیلات بتواند بازپرداخت را انجام بدهد. اما وقتی امنیت روانی جامعه بهم خورده است و تمایل مخاطب به خرید و فروش از بین رفته است، عموما زمان زیادی طول می‌کشد تا خرید و فروش به حالت قبل از ۶ماه اخیر برگردد. همانطور که چهار سال طول کشید که بستر بیزینسی و کسب‌وکاری در اینستاگرام ایجاد شود و رشد کند. الان کسب‌وکارها نمی‌توانند به پایداری شبکه‌های اجتماعی امیدوار باشند.

مسئله مهم دیگر مربوط به اهمیت کسب‌وکارهای خرد در اقتصاد امروز جهان است؛ اما در ایران با همه تبلیغاتی که می‌شود، کماکان از بزرگی صنایع فولاد و خودرو و… حرف زده می‌شود. صنایعی که بعضا اثرات زیانبار گسترده‌ای برای محیط زیست به همراه داشته‌اند یا به دلیل زیان‌ده بودن، به بودجه‌خوارهای بزرگی در نظام اقتصادی ایران تبدیل شده‌اند.

همسایگان ایران و کشورهای منطقه‌، نهایت استفاده را از ظرفیت‌های اینترنت می‌برند. مثلا در ترکیه حجم خرید و فروش آنلاین بعد از شیوع کرونا رشد عجیبی داشته و درحالی‌که تا پایان سال 2021 حدود 14درصد بوده است، پیش‌بینی می‌شود به زودی از 22درصد فراتر برود. عددی که در ایران به زحمت به ۳ تا ۴درصد می‌رسد.

این درحالی است که SMEها که همان کسب‌وکارهای کوچک و متوسط هستند و کسب‌وکارهای خرد در حوزه سوشال کامرس و کسب‌وکارهای آنلاین را هم در بر می‌گیرند، پیشران اقتصادی کشورهای زیادی شده‌اند و سهمی بین 50 تا 70درصدی از GDP کشورها در اختیار دارند. مثلا در هند وزارتخانه‌ای دارد برای کسب‌وکارهای کوچک و خرد که به آن وزارت M-SME گفته می‌شود. اما در ایران نه تنها زمینه برای پایداری این کسب‌وکارها فراهم نیست بلکه دائما به آنها آسیب زده می‌شود.

براساس ادعای وزیر ارتباطات، کاربران پلتفرم های داخلی رشد 60درصدی را تجربه کرده‌اند و مثلا روبیکا به 38میلیون کاربر رسیده است. حالا صرف نظر از اینکه این آمار چقدر درست است، سوال من از شما این است که صرف افزایش کاربران یک پلتفرم تضمینی برای افزایش مراودات مالی و شکل‌گیری بیزینس است؟

ایجاد بستر درآمدزایی و خرید و فروش فرآیندی است که طی زمان اتفاق می‌افتد یعنی در خود اینستاگرام یا سایر پلتفرم‌های خارجی هم این مسئله در بستر زمان اتفاق افتاد. قدم نخست برای ایجاد چرخه بیزینسی و درآمدزایی در بستر شبکه‌های اجتماعی، مقبولیت است. اگر یک پلتفرم از طریق خریداران عام که همان خریداران نهایی در سوشال کامرس هستند، مقبولیت کسب نکند، اکوسیستم هم شکل نمی‌گیرد. به‌عنوان مثال وقتی کلاب هاوس راه‌اندازی شد، با اینکه فیلتر شد و باگ‌های زیادی هم داشت اما چون مخاطب آن را پسندیده بود، با فیلترشکن از آن استفاده می‌کرد و این پلتفرم در بستر زمان خطاها و مشکلات خود را کم‌کم رفع می‌کند.

می‌توان رسیدن به مقبولیت عمومی را برای شبکه‌های اجتماعی داخلی متصور بود؟

در کشور ما به خاطر اینکه حکمرانی مدرن را بلد نیستیم، معمولا با ایجاد انحصار برای شبکه مورد نظرمان و ایجاد محدودیت برای شبکه‌های مورد قبول مردم، در اکوسیستم اختلال ایجاد می‌کنیم. اما هیچگاه انحصار با توسعه جمع نمی‌شود. برای مثال فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به نوعی ایجاد انحصار برای شبکه‌های اجتماعی داخلی است.

اما اگر فرض کنیم انحصار از بین برود، در قدم بعد باید در مورد جلب اعتماد صحبت کنیم. جلب اعتماد با دستور و اعلام آمار و ارقام ایجاد نمی‌شود بلکه در گذر زمان و به‌صورت ارگانیک رخ می‌دهد. درواقع همه چیز به انتخاب عمومی بستگی دارد. اگر به انتخاب مردم احترام نگذاریم و فاکتور انتخاب را حذف کنیم، نمی‌توانیم از این مسئله که مردم انتخاب‌مان کرده‌اند، حرف بزنیم.