فرونشست ها چه تاثیری بر نقش رستم دارند؟
موضوعی که چندسالی است نه تنها دوست‌داران میراث فرهنگی بلکه عموم مردم را متاثر کرده است؛ چراکه فرونشست دشت مرودشت تهدیدی جدی برای آثار جهانی تخت‌جمشید و نقش‌رستم به حساب می‌آید.
عضو هیئت علمی بخش مهندسی راه و ساختمان و محیط‌زیست دانشگاه شیراز، برداشت بی رویه آب برای مصارف کشاورزی را مهم‌ترین علت فرونشست دشت مرودشت عنوان کرده و می‌گوید: تخت جمشید و نقش رستم در کنار دشت مرودشت قرار دارند و طبیعتا ترک‌هایی که در اطراف این ۲ بنا دیده می‌شود، ناشی از این برداشت‌ها است.
مریم دهقانی در گفت و گو با خبرگزاری فارس در شیراز، با بیان اینکه هر سال جلساتی برگزار می‌شود تا چاره‌ای برای این مشکل اندیشیده شود، اظهار می‌کند: حدود ۱۲، ۱۳ سال پیش که با تصاویر ماهواره‌ای این موضوع را بررسی کردم شرایط تا این حد بد نبود اما از ۶ سال پیش آنقدر بحث فرونشست و ایجاد شکاف شدید شد که امروز فاصله این شکاف‌ها تا نقش رستم تنها ۱۰ متر و تا تخت جمشید بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه برخلاف برگزاری جلسات متعدد و هشدارهایی که در جلساتی که بنده دعوت شده‌ام می‌دهم اما تا کنون اقدام قابل توجهی انجام نشده است.
وی در خصوص بروز پدیده فرونشست در دیگر کشورها هم‌می‌گوید: آمریکا یکی از قدیمی‌ترین کشورها در حوزه فرونشست است و فرونشست‌های قدیمی دارد اما در کشورهای اروپایی به دلیل بارندگی زیاد و استحصال کمِ آبهای زیرزمینی فرونشست بسیار کم است.
وی رخداد فروچاله را نیز از پیامدهای فرونشست زمین دانسته و عنوان می‌کند: استان فارس یک اقلیم خشک دارد و برای مصارف کشاورزی مجبور است از آب های زیرزمینی استفاده کند، فرونشست نتیجه توسعه زمین ها و برداشت آب از چاه است بدون توجه به اینکه میلیون ها سال طول می کشد تا آب در سفره های زیرزمینی جمع شود.
عضو هیئت علمی بخش مهندسی راه، ساختمان و محیط زیست دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه چند سال پیش در دشت ایج استهبان به یکباره در عرض چند ثانیه فروچاله ای به وسعت ۱۰۰ متر رخ داد، می‌گوید: این دشت مانند ۷۰ دشت استان فارس در حال فرو نشست است، البته در اکثر شهرها مانند تهران نیز فروچاله ها به وفور در حال رخ‌دادن است.
مرودشت، بحرانی‌ترین دشت ایران
وی با اشاره به اینکه از دشت مرودشت به عنوان بحرانی ترین دشت در ایران می‌توان نام برد، بیان می‌کند: تمام دشت به وسعت ۷ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع در حال نشست است و ماکسیمم نرخ نشست در آن ۳۰ سانتی متر در سال برآورد شده است، در دشت های مرودشت به وسعت بسیار زیادی کشاورزی انجام شده است و بدون توجه به بحث کمبود آب، استان فارس رتبه اول تولید گندم در کشور را دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز راهکار بهتر شدن این شرایط را برداشت نکردن از آبهای زیرزمینی عنوان کرده و می‌افزاید: از آنجا که برداشت ما از سفره‌های آب زیرزمینی بیشتر از میزانی است که سفره تغذیه می‌شود، این یک هشدار نسبت به بحران آب است، بحران آبی که دردش بدتر از فرونشست زمین است پس باید به این موضوع نیز بیشتر بیندیشیم.
وی با تاکید بر اینکه چاه‌های غیرمجاز و حتی مجاز باید مسدود شود، می‌گوید: گفته می‌شود در طول سال ۱۵ درصد چاه‌های غیرمجاز مسدود می‌شود که اگر واقعا منوال همین باشد، هفت سال طول می‌کشد تا چاه‌های غیرمجاز مسدود شوند و این یعنی زمانی که این دشت کاملا خشک شود.
وی نصب کنتورهای هوشمند را جهت کنترل برداشت آب موثر دانسته و اضافه می‌کند: همچنین باید کاشت محصولات کم آب‌بر را در دستور کار قرار داد.
دهقانی در ادامه می‌گوید: نکته قابل توجه دیگر در این زمینه، صادرات محصولات است، محصولاتی که به دلیل پرآب بودن نباید کاشت شوند در حالی که صادر می‌شوند و این موضوع نیز باید مد نظر قرار گیرد.
در کنار این ابراز نگرانی‌ها اما طی یکی دو روز اخیر خبرهای امیدوارکننده‌ای هم به گوش رسید، خبرهایی که نتیجه نشست علمی ساماندهی، شیب‌بندی و حفاظت از محوطه نقش رستم پس از انتشار اخبار نگران‌کننده از تاثیر فرونشست بر این بناهای تاریخی است.
فرونشست دشت مرودشت تاثیری بر نقش رستم ندارد
رئیس گروه زمین شناسی دانشگاه شیراز در نشست علمی پایش، ساماندهی و حفاظت از محوطه نقش رستم گفت: پس از اسکن زمین و مطالعات جی پی آر، ژئوفیزیک و ژئوالکتریک انجام شده در نقش رستم می توان گفت فرونشست مربوط به دشت و در بستر خاک دشت اتفاق افتاده است و خوشبختانه آثار نقش رستم به ویژه آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقش برجسته های ساسانی در دل صخره کنده شده است و فرونشست هیچ تاثیری بر آنها ندارد.
دکتر فقیه اظهار کرد: صخره کوهستان تا کیلومترها بهم پیوسته است و همه آثار صخره ای نقش رستم از خطر فرونشست مصون هستند و تنها دل‌نگرانی برای بنای سنگی منسوب به کعبه زرتشت است.
وی افزود: این بنا و باروی خشتی نقش رستم هر دو دارای ویژگی های معماری فوق العاده ای هستند که تاکنون فرونشست نتوانسته است خللی به آنها وارد کند، زیرا باروی نقش رستم دارای ۱۰ متر ضخامت بوده و تماما از خشت است و تنها آسیب هایی که به باروی خشتی نقش رستم وارد شده فروشست های ناشی از بارندگی است.
فقیه اضافه کرد: به همین دلیل، در این مرحله برنامه شیب‌بندی سطح محوطه، زهکشی و برنامه هدایت آبهای سطحی به بیرون از سطح محوطه مدنظر قرار دارد.
فقیه در خصوص بنای منسوب به بن‌خانگ گفت: سازه های سنگی آن چنان محکم از سنگ های یکپارچه ساخته شده که طی ۲۵ قرن از تمام زلزله ها مصون مانده است.
در ادامه عسکری، سرپرست برنامه ساماندهی این محوطه به بررسی و تحلیل میزان استحکام بنای کعبه زرتشت یا بن‌خانگ پرداخت و بیان کرد: در زمان کاوش های باستان‌شناسی یکصد سال پیش هیات امریکایی مشخص شد این بنا سالم ترین بنایی است که از روزگار هخامنشی تا کنون به جای مانده و از زیر خاک نمایان شده است.
وی افزود: هخامنشیان این بنا را در برابر خطرات زلزله و هر گزند دیگر کاملا ایمن ساخته اند و به دلیل اهمیت مذهبی این بنا، سازه معماری و مصالح سنگی به‌کار رفته در ساخت آن یکی از شاهکارهای معماری دوره باستان است.
مقاوم‌سازی بنای زرتشت در اولویت است
عسکری با بیان اینکه در خصوص ایمنی زمین و سطح زیرین این بنا مطالعات ادامه دارد، گفت: به محض تامین اعتبار مطالعات ژئوتکنیک بستر بنای کعبه زرتشت انجام می شود و مقاوم سازی زمین برای این بنا در اولویت است.
در ادامه مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به تشریح جزئیات طرح ساماندهی محوطه پرداخت و گفت: طی چهار ماه مطالعات میدانی با مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شد، در این مدت خوشبختانه بخشی از سیستم های انتقال و هدایت آب نقش رستم احیاء شد، در بخش شرقی محوطه حوضچه آرامش آب جهت جلوگیری از ریزش سنگ از بستر بالای کوهستان در زمان بارندگی ساماندهی شد، در بخش غربی محوطه سیستم انتقال آب کوهستان به مخزن لایروبی شد تا بخشی از آبهای کوهستان در فصل بارندگی به این مخزن انتقال و هدایت شوند.
عسکری چاوردی ادامه داد: در بخش مرکزی به دلیل اینکه اریک اشمیت (باستان‌شناس امریکایی) در حدود ۹۰ سال پیش گمانه کاوشی بزرگی به ابعاد ۸۰ در ۱۰۰ متر در پیرامون کعبه زرتشت ایجاد کرده و بخشی از آن را مجدد با خاک دست ریز پر کرده است، بین بستر اصلی خاک و خاک پرشده در گمانه کاوش اختلاف تراکم ایجاد شده بود که هرساله در اثر فرورفتن آب به درون ترانشه کاوش، آن شکاف از زیر سطح پر از آب می شده است و به همین دلیل در برنامه امسال تصمیم گرفته شد این شکاف ها پاکسازی شوند تا میزان عمق شکاف های سالهای گذشته شناسائی شوند.
مدیر میراث جهانی تخت جمشید گفت: به نظر می رسد بر اساس مطالعات حاصل از چهارماه کار میدانی مشکل اصلی نقش رستم در بخش مرکزی و پیرامون کعبه زرتشت است که خوشبختانه با شناسایی عمق شکاف ها و امتداد برش افقی متوجه شدیم تمام این شکاف ها به محدوده های کاوش های باستان شناسی هیات امریکایی مربوط است که در آن زمان چاله های بزرگ و عمیقی در این قسمت ایجاد کرده بودند و لذا برای جلوگیری از نفوذ باران به درون این چاله ها باید در زمان بارندگی آبهای سطحی به سرعت از سطح محوطه خارج شوند.
عسکری چاوروی گفت: شکاف باز شده سطح محوطه در انباشت خاک های سطحی چند ساله اخیر پاکسازی شد تا بتوانیم پهنا و عمق شکاف های سطح الارضی محوطه را شناسائی کنیم. بیشتر شکاف ها در همان محدوده ترانشه امریکائی ها به صورت سطحی پاکسازی شدند و در بخش مرکزی شکاف های عمیق در امتداد گمانه کاوش اریک اشمیت به طرف پائین ادامه پیدا می کند که با استحکام بخشی دیوار دور تا دور پیرامون بنای کعبه زرتشت مساله رانش خاک در این قسمت حل خواهد شد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر بخاطر حضور گردشگر در محوطه نقش رستم تلاش شده است عبور گردشگران تسهیل شود زیرا محدودیت هایی برای بازدید در نظر گرفته شده که به زودی با اتمام شیب بندی و ایجاد مسیرهای انتقال آب به بیرون از محوطه، بازدید گردشگران به حالت عادی باز می گردد.
وی ادامه داد: عکسبرداری های متعددی در زمان انجام مطالعات میدانی و ساماندهی محوطه از طرف بازدیدکنندگان و برخی افراد انجام شده است که در اصول اخلاقی و حرفه ای هیچ فردی بدون کسب مجوز اجازه عکسبرداری از محدوده کاوش در زمان انجام مطالعات ندارد، بعضا همین عکس ها مراتب نگرانی فراهم کرده است که این موضوع به دلیل عدم اطلاع افراد از قانون عکاسی در محوطه های باستانی در زمان کاوش است و لذا بازتاب و انتشار این عکس ها در خبرگزاری ها بدون اجازه از سرپرست برنامه مطالعات ممنوع است.
آنچه مسلم است، نگرانی مردم از بابت آسیب دیدن یک بنای تاریخی و کهن به عظمت تخت جمشید و نقش رستم غیرقابل انکار است، تهدیدی که اگر اثرگذار شود جبران‌ناپذیر خواهد بود، حال نکته مورد توجه اهمیت دادن به همین هشدارهای جدی است، هشداری که اگر به آن توجهی نشود آینده خوشایندی را شاهد نخواهیم بود.
نظرات