به گزارش تجارت‌نیوز، خاورمیانه یکی از نگران‌کننده‌ترین نقاط بحران جهانی در ارتباط با تغییرات آب و هوایی است. علاوه بر این، ایران نمونه‌ای منطقه‌ای به حساب می‌آید که همه مظاهر، پیامدها و علل بحران اقلیمی را دارد. بحرانی که در دو دهه گذشته به سرعت تشدید شده و به چیزی بیش از یک چالش ‌محیط زیستی تبدیل شده است. پیامدهای اقتصادی و بهداشتی ایجاد کرده و بر عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و دیپلماتیک تأثیر منفی گذاشته است.

چالش‌های داخلی تغییرات آب و هوایی

ایران یکی از کشورهای آسیب‌پذیر در برابر تغییرات آب و هوایی است. این کشور با پدیده‌هایی مانند خشکسالی، سیل، گرد و غبار و افزایش دما مواجه است که به طور فزاینده‌ای بر زندگی مردم و اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارد.

خشکسالی و کم‌آبی

ایران یکی از خشک‌ترین کشورهای جهان است و تغییرات آب و هوایی این مشکل را تشدید کرده است. ایران در طول تاریخ خود با خشکسالی‌های متعددی مواجه بوده است. اما در سال‌های اخیر، خشکسالی‌ها به طور فزاینده‌ای مکرر و شدیدتر شده‌اند. این خشکسالی‌ها به طور قابل توجهی بر کشاورزی، آب آشامیدنی و کیفیت زندگی مردم تأثیر گذاشته است.

بحران آب

بحران آب در ایران به تغییرات آب و هوایی و ضعف مدیریتی بازمی‌گردد. عامل اول شامل کاهش بارش و کاهش جریان رودخانه‌ها می‌شود. در دهه‌ گذشته، میزان بارندگی در ایران کاهش یافته و جریان رودخانه‌ها نیز به نسبت 44 درصد کاهش یافته. این موضوع منجر به افزایش قابل توجه برداشت آب از منابع زیرزمینی شده است. تعداد چاه‌های آب در ایران نیز در 30 سال گذشته به طور چشمگیری از 40 هزار حلقه در اواسط دهه 1980 به 840 هزار حلقه رسید. افزایش مصرف آب منجر به کاهش 70 درصدی ذخایر آب زیرزمینی در کمتر از سه دهه شده است و این باعث کاهش ذخایر سرانه آب شیرین از 2600 مترمکعب در دهه 1990 به کمتر از 1200 مترمکعب در دهه 2010 شده است.

این وضعیت که حاصل تغییرات آب و هوایی هم هست، ایران را در وضعیت بحران آبی قرار داده است به گونه‌ای که اکنون طبق رتبه‌بندی نهادهای بین‌المللی، به عنوان یکی از 17 کشوری که به آخر خط نزدیک شده‌اند، شناخته می‌شود. تقریباً 334 شهر از 1150 شهر ایران در سال 2022 با بحران آب مواجه شده‌اند و بیش از 34 میلیون نفر در این بحران آب درگیر بودند. از هر 10 شهر ایران، هفت شهر، از جمله تهران، تابستان گذشته با بحران‌های شدید تامین آب آشامیدنی مواجه بوده‌اند. این وضعیت نشان می‌دهد که بحران آب در ایران ناشی از تغییرات آب و هوایی و مصرف نامناسب منابع آبی است.

به گفته وزارت کشاورزی، میزان تولید مواد غذایی در هر متر مکعب آب تقریبا یک چهارم نرخ اروپا است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که روش‌های مصرف آب در بخش کشاورزی سالانه حدود 60 میلیارد مترمکعب هدر رفت آب را رقم می‌زند. زیرا میزان بهره‌وری آب در این بخش 33 درصد ثابت است که حتی در مقایسه با کشورهایی مانند مصر و لیبی پایین محسوب می‌شود. بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که حدود 13.6 درصد از آب شیرین اختصاص یافته به بخش عمران در خطوط لوله قدیمی هدر می‌رود. 

این بدان معناست که بحران آب ناشی از تغییرات آب و هوایی و مصرف ناپایدار منابع آبی از جمله آب‌های زیرزمینی است. علاوه بر این،  زیرساخت‌های رو به زوال خطوط لوله آب و سیستم‌های آبیاری منسوخ، ایران را در آستانه یک بحران لاینحل قرار داده است.

سیل

سیل نیز یکی دیگر از پدیده‌های طبیعی است که ایران با آن مواجه است و تغییرات آب و هوایی آن را تشدید می‌کند. سیل‌های اخیر در ایران خسارات زیادی به بار آورده‌اند. این پدیده، همچنین باعث جابجایی مردم و تخریب زیرساخت‌ها شده‌اند.

فرونشست زمین

برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باعث فرونشست زمین در بسیاری از نقاط ایران شده است. این پدیده می‌تواند به تخریب زیرساخت‌ها، از جمله جاده‌ها، پل‌ها و ساختمان‌ها منجر شود.

ریزگردها

طوفان‌های گرد و غبار، که به ریزگردها معروف هستند، به یک مشکل رایج در ایران تبدیل شده‌اند که علاوه بر ضعف‌های مدیریتی حاصل تغییرات آب و هوایی است. این پدیده می‌تواند باعث مشکلات تنفسی و سایر مشکلات سلامتی شود.

آلودگی هوا

بر اساس گزارش بانک جهانی، تهران یکی از آلوده ترین شهرهای جهان است که حل این مشکل در تهران و سایر شهرهای بزرگ به دلیل رشد سریع جمعیت، توسعه صنعتی و افزایش مصرف سوخت فسیلی پیچیده به نظر می‌رسد. ارقام منتشر شده از سوی نهادهای ایرانی حاکی از آن است که تهران  در سال 2021 با 123 روز آلودگی شدید هوا مواجه بوده است. وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که آلودگی هوا در سال تحصیلی گذشته حدود 66 روز مدارس و دانشگاه های تهران را تعطیل کرده است. علاوه بر مسائل مدیریتی، تغییرات آب و هوایی هم بر این بحران می‌افزاید.  

به گفته منابع بین المللی، هزینه‌های بهداشتی مرتبط با آلودگی هوا در ایران 2.6 میلیارد دلار آمریکا برآورد شده است. علاوه بر این، آلودگی هوا باعث اختلال در فعالیت‌های اداری و انسانی، به طور کلی بر بخش اقتصادی و کاهش بهره وری کشاورزی و دامی می‌شود. 

مهاجرت

خشکسالی، کم‌آبی و سایر پیامدهای تغییرات آب و هوایی می‌تواند مردم را مجبور به مهاجرت از مناطق روستایی به شهرهای بزرگ یا حتی به خارج از کشور کند.

پیامدهای منطقه‌ای تغییرات آب و هوایی

بحران تغییرات آب و هوایی در ایران نه تنها برای این کشور، بلکه برای کشورهای همسایه نیز پیامدهای منفی دارد. خشکسالی، سیل، گرد و غبار و افزایش دما می‌توانند باعث مشکلاتی شوند.

بحران آب

کم‌آبی در ایران می‌تواند به تنش‌های آبی با کشورهای همسایه، به ویژه عراق و ترکیه، منجر شود.

مهاجرت

مهاجرت گسترده از ایران می‌تواند به کشورهای همسایه فشار وارد کند.

راهکارها

برای مقابله با بحران تغییرات آب و هوایی در ایران، لازم است که اقداماتی در سطح ملی و منطقه‌ای انجام شود.

در سطح ملی

- ایران باید سیاست‌های ملی برای مقابله با تغییرات آب و هوایی تدوین و اجرا کند. لازم است که این سیاست‌ها، شامل اقداماتی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سازگاری با تغییرات آب و هوایی و افزایش تاب‌آوری کشور در برابر این پدیده باشد.

- ایران باید در زمینه تحقیقات و توسعه در زمینه تغییرات آب و هوایی سرمایه‌گذاری کند. این امر به کشور کمک می‌کند تا راهکارهای جدیدی برای مقابله با این پدیده پیدا کند.

- ایران باید از منابع مالی بین‌المللی برای مقابله با تغییرات آب و هوایی استفاده کند.

- افزایش آگاهی عمومی در مورد تغییرات آب و هوایی و راهکارهای مقابله با آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

در سطح منطقه‌ای

- کشورهای منطقه باید با یکدیگر همکاری کنند تا با بحران تغییرات آب و هوایی مقابله کنند. این همکاری می‌تواند شامل تبادل اطلاعات، تجربیات و منابع باشد.

- کشورهای منطقه باید برای حل و فصل تنش‌های مرتبط با تغییرات آب و هوایی با یکدیگر همکاری کنند.

- بحران تغییرات آب و هوایی یک تهدید جدی برای ایران و کشورهای همسایه است. برای مقابله با این بحران، لازم است که اقداماتی در سطح ملی و منطقه‌ای انجام شود.

- ایران باید به طور جدی به مدیریت پایدار منابع آب خود بپردازد. این امر شامل اقداماتی مانند افزایش کارایی آبیاری، کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی و استفاده از آب‌های نامتعارف است.

- ایران باید وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و به سمت منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی حرکت کند.

بحران تغییرات آب و هوایی یک تهدید جدی برای ایران و کشورهای همسایه است. برای مقابله با این بحران، لازم است که اقداماتی در سطح ملی و منطقه‌ای انجام شود.

اخبار حوزه محیط زیست و تغییرات اقلیمی را در صفحه اقتصاد سبز تجارت‌نیوز بخوانید.