پرده‌برداری از ظرفیت‌های مغفول زغال سنگ در ایران

میلاد مرادی: معادن زغال سنگ از آن دسته از معادن مهم کشور محسوب می‌شود.

به گزارش تجارت‌نیوز ، زغال سنگ به دو دسته حرارتی و کک‌شو تقسیم می‌شود. از زغال سنگ کک‌شو برای تولید فولاد و از زغال سنگ حرارتی برای تولید انرژی الکتریکی استفاده می‌شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش جدید خود به بررسی وضعیت صنعت زغال سنگ کشور پرداخته است. براساس این گزارش، ايران از نظر ذخاير زغال سنگ حدود یک درصد ذخاير دنیا را به خود اختصاص داده، به طوری که ذخاير زمین‌شناسی زغال سنگ در ايران حدود 11 الی 14 میلیارد تن و ذخاير قطعی حدود 1.1 میلیارد تن است. زغال سنگ در دو نوع حرارتی و کك‌شو عرضه می‌شود که بزرگترين مصرف‌کننده زغال سنگ کك‌شو در ايران، شرکت ذوب آهن اصفهان است.

عمده کاربرد مصرف زغال سنگ برای تولید انرژی الکتریکی و فولاد است. در ایران اما تنها مصرف کننده عمده زغال سنگ، شرکت ذوب آهن اصفهان است و واحدهای دیگر صنعتی استفاده چندانی از زغال سنگ نمی‌کنند. این در حالی است که در جهان غیر از تولید فولاد، استفاده‌های دیگری نیز از زغال سنگ می‌شود.

گزارش مذکور تاکید می‌کند که بیشترین میزان مصرف زغال سنگ در جهان مربوط به تولید انرژی الکتریکی است و سپس در فولادسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما تمام کاربردهای زغال سنگ به تولید برق و فولاد محدود نمی‌شود.

چرا که از این سنگ معدنی در صنایعی مانند پالايش آلومینا، کاغذسازی، صنايع شیمیايی و دارويی، زغال قیری پالايش شده، بازيابی گاز آمونیاك برای تولید کود شیمیايی، رنگدانه‌ها، گرافیت برای الکترودها، تصفیه آب، مواد آرايشی و بهداشتی، سوخت مايع، منبع تأمین انرژی برای تولید سیمان، محصولات پلاستیکی و فیبرها، تولید فلزات، آلیاژها و فروآلیاژها استفاده می‌شود.

آنگونه که گزارش بازوی پژوهشی مجلس ذکر کرده، براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، میزان تولید برق از طریق زغال تا سال 2040 با رشدی معادل 10 درصد همراه خواهد بود و از 9.41 تریلیون کیلو وات ساعت در سال 2015 به 10.39 تریلیون کیلو وات ساعت در سال 2040 خواهد رسید.

گزارش مذکور تاکید می‌کند که در ایران به علت وجود منابع عظیم نفت و گاز، سرمایه‌گذاری و توسعه بخش زغال سنگ کشور مغفول مانده است. اگر چه تنها مصرف کننده زغال سنگ در ایران، شرکت ذوب‌آهن اصفهان است، اما با این حال فعالیت معادن زغال سنگ به منظور تامین مواد اولیه کارخانه تولید فولاد موجب اشتغال‌زایی برای 30 هزار نفر شده که عدد قابل‌توجهی است.

هر چند از زغال سنگ حرارتی برای تولید انرژی الکتریکی استفاده می‌شود. اما گزارش مذکور تاکید می‌کند که در ایران به علت نبود نیروگاه زغالی، تنها بخشی از زغال سنگ حرارتی به کشور ترکیه صادر می‌شود. براساس آمار تمام زغال سنگ کک‌شو به مصرف ذوب آهن اصفهان می‌رسد و چیزی صادر نمی‌شود. بنابراین تنها بخشی از زغال سنگ حرارتی صادر می‌شود.

آنگونه که گزارش بازوی پژوهشی مجلس روایت کرده میزان صادرات زغال سنگ حرارتی از سال 1386 تا سال 1395 بین 17 هزار تن تا 296 هزا تن در نوسان بوده است. اما در ادامه گزارش مذکور به چالش‌های مهم صنعت زغال سنگ کشور اشاره کرده است.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس وجود خریدار انحصاری برای زغال سنگ کک‌شو (ذوب آهن اصفهان) مشکلات زیادی را برای قیمت گذاری به وجود آورده است. به نحوی که مطابق با آمار رسمی قیمت زغال سنگ اعلام شده در 5 سال اخیر در بنادر چین و استرالیا بین 79 دلار و 272 دلار بوده است.

این در حالی است که گزارش مذکور تاکید می‌کند در 5 سال اخیر قیمت خرید زغال سنگ داخلی توسط ذوب آهن اصفهان همواره کمتر از زغال سنگ خارجی بوده است به نحوی که این اختلاف قیمت در سال 1395 معادل 90 درصد رسیده که بیشتر به خاطر غیر رقابتی بودن بازار و کیفیت پایین زغال سنگ داخلی بوده است.

استفاده از تجهیزات قدیمی برای استخراج و فرآوری نیز یکی دیگر از مشکلات صنعت زغال سنگ است. این امر باعث کاهش بازدهی، افزایش هزینه تعمیرات و نگهداری و کاهش کیفیت زغال سنگ داخلی شده که در نهایت توان صادرات را در این صنعت گرفته است. در این زمینه باید گفت که تجهیزات ایمنی مورد استفاده در معادن زغال سنگ کشور مربوط به دهه 50 میلادی است.

مشکل دیگر آن است که اکثر معادن زغال سنگ در منطقه طبس قرار گرفته‌اند. این در حالی است که این مناطق از بسیاری از امکانات آب، برق و راه دور هستند. همچنین گزارش مذکور تاکید می‌کند که در ایران استراتژی شفاف و مدونی برای بخش معادن زغال سنگ و صنایع وابسته وجود ندارد. همین موضوع ادامه حیات این معادن را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.