چرا تورمی که مردم احساس می‌کنند بالاتر از تورم رسمی است؟

بیش از 50 سال است که اقتصاد ایران درگیر تورم‌های مزمن و دائمی بوده و رشد افسارگسیخته سطح عمومی قیمت‌ها آثار مخربی بر زندگی ایرانی‌ها داشته است. آمارهای رسمی تورم از منابع آماری داخلی یعنی مرکز آمار و بانک مرکزی نیز تورم‌های بالا در اقتصاد ایران را تایید می‌کنند. به طوری که طبق همین آمارها، ایران در سال‌‌‌های بسیاری جزو کشورهایی با بیشترین تورم‌ها بوده است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، با این وجود اگر از مردم کوچه و بازار درباره نرخ‌های تورم اعلام شده بپرسیم، قطعا بخش زیادی از آنها، این آمارها را خلاف واقع می‌دانند و اعتقاد دارند که نرخ تورم واقعی بیش از آمارهای اعلام شده است. این موضوع سبب شده که مردم به دیگر آمارهای اعلام شده نیز اعتماد نداشته باشند و فاصله آنها با دولت، روز به روز بیشتر شود. اما این موضوع تا چه میزان واقعیت دارد و علت اختلاف آمارهای رسمی تورم با تورم احساس شده چیست؟

تورم احساس شده در تابستان 1401: 85 درصد!

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به تازگی با انتشار گزارشی به موضوع احساس مردم از نرخ تورم و اختلاف آن با نرخ تورم رسمی پرداخته است. در این گزارش، آمارهای رسمی تورم در بازه زمانی پاییز 1400 تا پایان تابستان 1401 با تورم احساس شده توسط مردم مقایسه شده که نشان از اختلاف قابل توجه این ارقام دارد.

برای نمونه می‌توان نرخ تورم نقطه به نقطه تابستان 1401 را در نظر گرفت که طبق آمار بانک مرکزی معادل 45.8 درصد و بر اساس آمار مرکز آمار 51.1 درصد ثبت شده است. با این وجود، مطابق افکارسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس در میانه مرداد ماه این سال، میانه نرخ تورم احساس شده توسط مردم 85 درصد ثبت شده است.

نرخ تورم اعلامی نهادهای رسمی و نرخ تورم احساس شده

بی‌اعتمادی مردم به نظام آماری کشور

البته موضوع اختلاف نرخ تورم‌ رسمی و نرخ تورم احساس شده مختص به ایران نیست و در کشورهای دیگری مثل کانادا و ژاپن و حتی اتحادیه اروپا نیز رخ می‌دهد. با این وجود شدت و پایداری تورم در ایران باعث شده که اختلاف این دو نرخ در ایران بیش از دیگر کشورها باشد.

اختلاف بالای تورم‌های اعلام شده توسط منابع آماری و احساس شده توسط مردم، اثرات مخربی را نیز درپی داشته که مهم‌ترین آن بی‌اعتبار شدن آمارهای رسمی نزد مردم و کاهش سرمایه اجتماعی است. در واقع زمانی که تورم احساس شده با آمارهای رسمی اختلاف زیادی داشته باشد، همه آمارهای رسمی و نه فقط نرخ تورم به مرور زمان اعتبار خود را برای افراد جامعه از دست داده و بی‌اعتمادی مردم به نظام آماری افزایش می‌یابد.

همین موضوع سبب می‌شود که تورم انتظاری افراد نیز با تورم‌های رسمی اختلاف زیاد و با تورم احساس شده همبستگی بالایی داشته باشد. موضوعی که روند تغییرات نرخ‌های تورم رسمی، انتظاری و احساس شده نیز بر آن مهر تایید می‌زنند.

مقایسه تورم نقطه به نقطه احساس شده و آمارهای رسمی

این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که جهت‌دهی انتظارات تورمی و همراهی مردم در اعمال سیاست‌های ضدتورمی که یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری دولت‌ها به شمار می‌رود، اثر خود را از دست می‌دهد. بنابراین جهت‌دهی به تورم احساس شده از اهمیت دوچندانی برخودار است.

چرا آمارهای رسمی با تورم احساس شده متفاوت است؟

علل اختلاف آمار تورم با تورم احساس شده را می‌توان در دو دسته عوامل اندازه‌گیری و عوامل رفتاری بررسی کرد.

اولین عامل در دسته عوامل اندازه‌گیری، مفهوم نرخ تورم شخصی و تفاوت وزن‌ها بین گروه‌های مختلف خانوار است. تورم احساس شده از تجربیات پیشین افراد و الگوهای مصرفی آنها نشئت می‌گیرد و این تجربه می‌تواند برای افراد مختلف، متفاوت باشد. برای رفع این مشکل می‌توان درکنار نرخ‌های تورم فعلی، از نرخ‌های تورم برای گروه‌های گوناگون خانوار، مثل صاحب‌خانه‌ها و مستاجران، خانوارهای دارای تحصیلات دانشگاهی و خانوارهای فاقد تحصیلات دانشگاهی و … منتشر کرد.

اثر جغرافیایی و کیفیت کالاها بر خطای تورمی

عامل بعدی در این اختلاف، تفاوت سطح قیمت‌ها و تغییرات آن در بخش‌های مختلف جغرافیایی با توجه به الگوهای مصرفی در مناطق مختلف است. همچنین می‌توان در ادامه عوامل اندازه‌گیری، به تفاوت وزن‌ها در سال پایه با سال هدف نیز اشاره کرد. موضوعی که علت اصلی آن تغییر قیمت‌های نسبی کالاها و خدمات و در نتیجه تغییر سهم آنها در سبد مصرفی خانوار است.

تغییر کیفیت کالاهای موجود در سبد مصرفی خانوار هم یکی دیگر از دلایلی است که تورم احساس شده را از تورم‌های رسمی بالاتر برده است. برای اندازه‌گیری درست تورم، لازم است که کیفیت کالاها و خدمات را در طول زمان یکسان در نظر گرفت. با این وجود، کیفیت برخی محصولات، به‌ویژه محصولات با تکنولوژی بالا مثل اتومبیل، لوازم الکترونیکی و خدمات اینترنتی در طول زمان، دائم در حال بهبود است و این افزایش کیفیت، افزایش قیمت را نیز در پی دارد. بنابراین تغییرات قیمت اندازه‌گیری شده باید برای تغییرات کیفیت نیز تعدیل شود.

این درحالی است که اگر مصرف‌کنندگان این بهبود کیفیت را در نظر نگیرند، تورم احساس شده خود را بیش از تورم‌های اعلام شده می‌دانند. البته افت کیفیت و عکس این موضوع نیز ممکن است و باید در نظر گرفته شود.

بازار مسکن و اثر آن بر ادراک تورم

یکی از مهم‌ترین عوامل در درک تورم در میان مردم، تغییرات قیمت مسکن است؛ چراکه مسکن با وزن نزدیک به 30 درصد، یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تورم احساس شده توسط مردم است.

احتمالا بخش عمده خانوار وقتی به تورم مسکن فکر می‌کنند، تنها هزینه خرید خانه را درنظر می‌گیرند و تصوری از هزینه استفاده از خانه مثل اجاره و … ندارند. این در حالیست که تغییرات قیمت این هزینه‌ها به مراتب کمتر از افزایش قیمت خرید خانه به دلیل شئک‌های قیمتی است و همین موضوع، تورم مسکن را تا حدودی تعدیل می‌کند.

همچنین باید به نحوه آمارگیری و محاسبه شاخص تورم مسکن نیز توجه کرد. در حال حاضر مرکز آمار ایران برای محاسبه این شاخص از نمونه‌ای پنج هزارتایی از خانوارها استفاده می‌کند که به طبع، هزینه اجاره بخش عمده‌ای از این نمونه‌ها نسبت به ماه‌های قبل تغییری نمی‌کند و در مقایسه با افزایش واقعی هزینه‌های مسکن، سبب شکل‌گیری نوعی کم‌برآوردی می‌شود.

عوامل روانی اثرگذار بر تورم احساس شده

علاوه بر عوامل اندازه‌گیری، عوامل روانی نیز بر درک مردم از تورم اثرگذار است. یکی از این عوامل، خریدهای متدوال مردم و شاخص قیمت روزمره است. دیدگاه مردم درباره تورم به طور عمده ناشی از تغییرات قیمت کالاهایی مثل موادغذایی است که به طور روزمره خریداری می‌شوند. این کالاها به طور معمول نرخ تورم بالاتری را تجربه می‌کنند و به همین دلیل اثرگذاری قوی بر درک مردم از تورم دارند.

برای رفع این مشکل می‌توان از شاخص قیمت روزمره یا EPI استفاده کرد که تغییرات قیمت کالاها و خدماتی را محاسبه می‌کند که برای زندگی مردم مهم هستند؛ اقلامی مانند غذا، آب و برق، داروهای نسخه‌ای، سوخت و خدمات تلفن.

محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس از تورم ایران با استفاده شاخص EPI نشان می‌دهد که این نرخ با آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار اختلاف چشم‌گیری داشته و به تورم احساس شده نزدیک‌تر است.

نرخ تورم نقطه به نقطه EPI بر اساس آمار بانک مرکزی نرخ تورم نقطه به نقطه EPI بر اساس آمار مرکز آمار

لزوم آموزش و شفافیت در منابع آماری

همچنین نباید از نقش دانش و اطلاعات در درک تورم میان مردم نیز غافل شد. زمانی که اطلاعات در دست مردم کافی نباشد، ممکن است درک و انتظارات مردم از تورم نیز دچار خطا شود. به همین دلیل بانک مرکزی و مرکز آمار نقش بسیاری مهمی در ارائه این اطلاعات دارند که البته در سال‌های اخیر نتوانسته‌اند انتظارات را در این موضوع برآورده‌کنند. به علاوه، در ظر گرفتن میزان سواد مالی و اقتصادی افراد نیز در درک آنها از تورم حائز اهمیت است. چرکه بررسی‌ها نشان می‌دهند تورم احساس شده توسط افراد با علم بیشتر به این موضوعات، به آمارهای رسمی نزدیک‌تر است.

خطا در محاسبه دوره زمانی تورم

دیگر علت روانی در درک نادرست از تروم، برداشت ناصحیح از دوره زمانی محاسبه تورم است. در حالی که تورم نقطه به نقطه منعکس‌ کننده تغییرات سطح عمومی‌ها در بازه زمانی یک ساله است، ممکن است برخی افراد در ارائه آمار تورمی احساس شده دچار خطا شوند و قیمت‌ها را با چند سال قبل مقایسه کنند. به همین ترتیب رقم اعلام شده از سوی آنها اختلاف بیشتری نسبت به تورم رسمی پیدا می‌کند.

تفاوت بین نیاز و تقاضا نیز در درک تورم تاثیرگذار است. در واقع ممکن است افراد مایل به خرید کالاهایی باشند که توانایی خرید آنها را نداشته باشند. در این شرایط، افزایش قیمت این کالاها و دورتر شدن آنها از سبد مصرفی افراد، بر درک آنها از تورم اثر می‌گذارد.

تورم و هزار و یک مشکل!

همانطور که ذکر شد، تورم‌های افسارگسیخته یکی از مهم‌ترین معضلات اقتصاد ایران در نیم قرن گذشته بوده است. در این شرایط، اختلاف آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی، در کنار موارد متعددی سبب شده‌اند که تورم احساس شده توسط مردم بیش از تورم‌های رسمی باشد و یک بی‌اعتمادی گسترده به آمارها و در کل دولت در میان مردم ایجاد شود که می‌تواند علاوه بر سخت‌تر کردن فرآیند کنترل تورم، موانع بزرگ‌تری را در مسیر سیاست‌گذاری اقتصادی قرار دهد.

با این وجود با درنظر گرفتن اقداماتی می‌توان درک مردم از تورم را تا حدودی به تورم‌های رسمی نزدیک‌تر و از عواقب منفی این موضوع جلوگیری کرد. از مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به تلاش برای افزایش سطح آموزش عمومی در مورد تورم و همچنین شفافیت بیشتر در ارائه آمارها و داده‌های اقتصادی اشاره کرد.

از دیگر راهکارهای بهبود اختلاف بین درک مردم از تورم و تورم واقعی، می‌توان به محاسبه و انتشار تورم برای گروه‌های مختلف و همچنین بر اساس شاخص قیمت روزمره (EPI) نیز اشاره کرد.