نگاهی به مهم‌ترین نظام های اقتصادی/ سرمایه‌داری، سوسیالیسم و کمونیسم چه تفاوت‌هایی دارند؟

به گزارش تجارت‌نیوز، نظام اقتصادی یک کشور، چارچوبی است که بر اساس آن منابع تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات مدیریت می‌شوند. این نظام‌ها با توجه به ایدئولوژی‌های حاکم، سیاست‌های دولتی و فرهنگ‌های موجود در هر جامعه، متفاوت بوده و شامل ترکیبی از سازمان‌ها، نهادها، فرآیندهای تصمیم‌گیری و همچنین الگوهای مصرف گوناگون هستند.

به علاوه، هر نظام اقتصادی باید به سه سوال اساسی پاسخ دهد: چه نوع کالا و به چه مقدار باید تولید شود؟ کالاها چگونه باید تولید شوند؟ توزیع کالاهای تولیدشده باید چگونه باشد؟

در این گزارش، تعدادی از نظام های اقتصادی  اصلی و تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها مورد بررسی قرار می‌گیرند. نظام‌هایی که گرچه به دنبال ارتقای رفاه اجتماعی هستند، اما نه‌تنها در مسیرهای گوناگونی برای رسیدن به این هدف حرکت می‌کنند، بلکه حتی درک و تعریف متفاوتی از رفاه را ارائه می‌دهند. البته لازم به ذکر است که طیف‌های مختلفی از نظام های اقتصادی  وجود دارند که در این گزارش، تنها مهم‌ترین موارد آنها بررسی می‌شوند.

 نظام سرمایه‌داری؛ اقتصاد بازار آزاد

در نظام سرمایه‌داری، بیشتر منابع تولید در اختیار بخش خصوصی هستند و قیمت‌ها توسط نیروهای بازار تعیین می‌شوند. این نظام بر اصول رقابت آزاد، انگیزه سود و حقوق مالکیت خصوصی استوار است. سرمایه‌داری به دنبال حداکثر کردن کارایی و نوآوری از طریق رقابت است اما این امر ممکن است منجر به نابرابری اقتصادی شود.

انباشت سرمایه، وجود بازارهای رقابتی، به رسمیت شناختن حقوق مالکیت، اقتصاد بازار محور و نفع طلبی شخصی از مهم‌ترین ویژگی‌های نظام اقتصادی سرمایه‌داری محسوب می‌شوند. همچنین نحوه پاسخگویی این نظام به سوالات اساسی نظام های اقتصادی ، بازار حداکثری و دولت حداقلی است.

 سوسیالیسم؛ برابری و کنترل دولتی

نظام اقتصادی سوسیالیسم بر خلاف نظام سرمایه‌داری، بر مبنای مالکیت دولتی بر منابع تولید و توزیع عادلانه ثروت و فرصت‌ها قرار دارد. در این نظام، تصمیم‌گیری‌های اقتصادی بر اساس برنامه‌ریزی مرکزی و به منظور رفاه عمومی انجام می‌شود. سوسیالیسم به دنبال کاهش نابرابری‌ها از طریق توزیع مجدد ثروت است. با این وجود، ممکن است این هدف انگیزه‌های فردی برای کارآفرینی و نوآوری را کاهش دهد.

دولت و بخش عمومی، در نظام اقتصادی سوسیالیستی کنترل بیشتری بر فعالیت‌های اقتصادی دارد و به همین دلیل، مالیات‌هایی که در این نظام بر درآمد اشخاص بسته می‌شود، به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از نظام سرمایه‌داری است.

همچنین در نظام سوسیالیستی، مکانیزم هماهنگی امور بر اساس دولت حداکثری و بازار حداقلی است. همچنین در این نظام، مالکیت خصوصی به ویژه در مواردی مانند ابزار تولید و زمین‌های کشاورزی لغو به رسمیت شناخته نمی‌شود و مالکیت دولتی و تعاونی جایگزین آن می‌شود.

اصلی‌ترین تفاوت بین سرمایه‌داری و سوسیالیسم در نقش دولت و بخش خصوصی است. در سرمایه‌داری، بخش خصوصی نقش اصلی را در اقتصاد ایفا می‌کند، در حالی که در سوسیالیسم، دولت کنترل بیشتری بر اقتصاد دارد.

 نظام کمونیستی؛ خداحافظی با مالکیت خصوصی

کمونیسم یک نظام اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است که بر پایه مالکیت اشتراکی بر ابزار تولید و نبود طبقات اجتماعی بنا شده است. در این نظام، برخلاف سرمایه‌داری، افراد مالکیت خصوصی بر ابزار تولید مانند زمین و کارخانه ندارند و همه چیز به طور مشترک متعلق به جامعه است. بنابراین از ویژگی‌های اصلی این نظام اقتصادی می‌توان به مالکیت اشتراکی، نبود طبقات اجتماعی، توزیع برابر ثروت و تاکید بر اقتصاد دستوری اشاره کرد.

نظام کمونیسیتی، یک نظام اقتصادی با ایده‌های آرمان‌گرایانه است که در طول تاریخ با چالش‌های زیادی روبرو بوده و نقدهای متعددی به آن وارد شده است؛ از جمله اینکه می‌تواند به تمرکز قدرت در دست دولت، عدم کارایی اقتصادی و محدودیت آزادی‌های فردی منجر شود.

از تفاوت‌های نظام کمونیستی و سوسیالیستی می‌توان به آن اشاره کرد که در سوسیالیسم، مالکیت خصوصی و طبقات اجتماعی به طور کامل از بین نمی‌روند، در حالی که در کمونیسم این موارد به طور کامل حذف می‌شوند. به علاوه، در نظام کمونیسم، دولت نقش بسیار پررنگ‌تری از نظام سوسیالیستی در اداره امور اقتصادی دارد.