عرضه خودرو در بورس کالا؛ فرصت یا روشی ناکارآمد؟

به گزارش تجارت نیوز،

اظهارات اخیر حجت‌ا... صیدی، رئیس سازمان بورس، از تمایل این سازمان به پذیرش خودرو در تالارهای بورسی حکایت دارد. با این حال شورای رقابت که به‌نوعی قیمت‌گذار و سیاست‌گذار اصلی عرضه خودروست امروز مخالفت خود را با اجرای این سیاست نشان داد. 

با این حال صیدی در بازدیدی که از بورس کالا داشت، تأکید کرد که با عرضه خودروهای صفر کیلومتر داخلی و وارداتی در بورس کالا، می‌توان واسطه‌های غیرضروری را حذف کرد و هزینه‌های مبادله را کاهش داد تا تولیدکننده و مصرف‌کننده با قیمت منصفانه‌تر معامله کنند. 

بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که این نوع عرضه در بورس طبیعتاً بر شفافیت معاملات و قیمت‌سازی منصفانه کمک می‌کند. طوری‌که علاوه بر تولیدکننده، منافع مصرف‌کنندگان هم تأمین می‌شود. اما با توجه به شرایطی فعلی بازار خودرو ایران، عرضه محصولات در بورس را باید نرخ سوم این بازار دانست. 

سابقه عرضه خودرو در بورس

اردیبهشت 1401 بود که عرضه خودرو در بورس کالا آغاز شد، اما به دلیل مخالفت‌هایی از جمله از سوی شورای رقابت (به استناد مصوبه543) در بهمن همان سال عرضه خودرو در بورس کالا متوقف شد. بین اردیبهشت تا بهمن ماه آن سال، حدود 34 هزار و 816 خودرو در بورس کالا معامله و 10  هزار و 410 میلیارد تومان سود از دلالان به خودروسازان و خریداران منتقل شد.

پس از توقف عرضه خودرو در بورس کالا، مجید عشقی، رئیس وقت سازمان بورس، در مهر 1402 این وضعیت را این‌طور تشریح کرد: به دلیل تعهدات خودروسازان در سامانه فروش یکپارچه، تا یک سال و نیم آینده برنامه جدیدی برای عرضه بورسی وجود ندارد، اما اگر خودرروسازان بخواهند این کار را را انجام دهند مشکلی برای آن وجود ندارد.  

مزایا و معایت عرضه خودرو در بورس کالا

بحث عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان راهکاری برای شفاف‌سازی قیمت‌ها، کاهش دخالت دلالان و بهبود وضعیت تولید مطرح شده است. خودروسازان با استفاده از ابزارهای مالی بورس کالا، می‌توانند پیش‌فروش بیشتری انجام دهند و محصولات خود را با قیمتی بالاتر از نرخ مصوب، اما پایین‌تر از قیمت بازار آزاد بفروشند و از سود حاصل شده بخشی از زیان انباشته خود را جبران کنند. با این حال، کارشناسان خودرو دلایل متعددی برای مخالفت با آن ارائه می‌دهند.

تجربه عرضه خودرو در بورس کالا، به‌رغم امیدواری‌های اولیه، با چالش‌های جدی مواجه شده است. این روش که به عنوان راهکاری برای شفاف‌سازی قیمت‌ها و کاهش دخالت دلالان مطرح شد، نتوانسته است به اهداف مورد نظر دست یابد. بررسی عمیق‌تر معایب این روش به ترسیم شکل درستی از این آزمون ناکام دست خواهد داد.

عرضه خودرو در بورس کالا، به نوعی تکرار تجربه ناموفق فروش خودرو در سامانه‌های قبلی است. این روش‌ها نه‌تنها به بهبود وضعیت بازار کمک نکرده‌اند، بلکه به تشدید مشکلات موجود از جمله افزایش قیمت‌ها، ایجاد صف‌های طولانی و نارضایتی مشتریان دامن زده‌اند.

بورس کالا به ذات خود، فضایی برای نوسانات قیمتی است. این نوسانات در بازار خودرو، نه تنها تصمیم‌گیری مصرف‌کنندگان را دشوار می‌کند، بلکه برنامه‌ریزی تولید خودروسازان را هم با چالش مواجه می‌سازد.

خرید خودرو از طریق بورس کالا، نیازمند دانش و مهارت خاصی است که بسیاری از مصرف‌کنندگان به آن مجهز نیستند. این پیچیدگی، بازار را همچنان در دست دلالان باتجربه نگه می‌دارد و این بار بورس به محلی برای جولان دلالان تبدیل می‌شود.

همچنین عرضه خودرو در بورس کالا، به نوعی مزایده‌ای است که در آن، افراد با منابع مالی بیشتر، شانس بیشتری برای خرید خودرو دارند و این موضوع، توزیع عادلانه خودرو را زیر سوال می‌برد.

از سوی دیگر، تجربه نشان داده است که در چنین سیستم‌هایی، امکان سوءاستفاده و رانت‌خواری وجود دارد و برخی افراد ممکن است از اطلاعات داخلی برای کسب سود شخصی استفاده کنند. نظیر آنچه سال گذشته در موضوع خوراک پتروشیمی‌ها رخ داد. 

علاوه بر این باید توجه داشت که عرضه خودرو در بورس کالا، صرفاً یک راهکار سطحی برای حل مشکلات بازار خودروست. این روش به مشکلات ریشه‌ای مانند کمبود تولید، کیفیت پایین خودروها و فساد اداری نمی‌پردازد.

مهم‌تر از تمام این مسائل باید به این نکته توجه داشت که قیمت خودرو در ایران همچنان دو نرخی است و این موضوع منجر به شکل‌گیری نرخ سوم خودرو می‌شود. از این رو عرضه خودرو در بورس به جای کاهش این فاصله، ممکن است به افزایش آن منجر شود. زیرا قیمت در بورس، بر اساس عرضه و تقاضا و نه بر اساس هزینه‌های تولید تعیین می‌شود.

فرزانه: عرضه خودرو در بورس ناکارآمد است

مسیح فرزانه، کارشناس صنعت خودروسازی، با اشاره به سابقه عرضه خودرو در بورس کالا، به تجارت‌نیوز گفت: سید رضا فاطمی‌امین، وزیر صمت دولت سیزدهم، در زمان تصدی‌گری خود دو طرح ارائه داد و به‌رغم انتقاد کارشناسان خودرو، این طرح‌ها به اجرا درآمدند و در نهایت هم شکست خوردند. عرضه خودرو در سامانه یکپارچه و بورس، انتخابی میان بد و بدتر بود. چراکه خود سیاست‌گذار هم نمی‌دانست سرانجام خودرو را به چه شکل عرضه کند؟ شواهد از این قرار است که عرضه در سامانه اتمام یافته و برچیده شده‌است.

او در پاسخ به این پرسش که چرا عرضه خودرو در بورس کالا را ناکارآمد می‌داند؟ توضیح داد: در سراسر دنیا، بورس فضایی است برای فروش یک کالا خرد در مقیاس عمده و هیچ‌گاه محصولات خودروسازان در بورس عرضه نمی‌شود. در ساخت و ساز بورس، شرکت‌های خودروسازی نه با کالا بلکه با نام برند خود حضور دارند. برند شرکت‌ها ارزش‌گذاری شده و سهام آن برند خرید و فروش می‌شود. 

وی ادامه داد: تصور سیاست‌گذار در ایران، بر این است که کشف قیمتی در بورس با قیمت منطقی‌تری اتفاق می‌افتد، اما نیاز به این کشف قیمتی از کجا نشات می‌گیرد؟ در دولت احمدی نژاد روش غیرکارشناسانه و نادرستی تحت عنوان قیمت‌گذاری دستوری شکل گرفت و این روش تا به حال ادامه پیدا کرده است، اما هیچ‌ شخصی مسئولیت آن را بر عهده نمی‌گیرد.

او با اشاره به عدم ابلاغ قیمت‌های جدید به خودروسازان، یادآور شد: با اینکه طی ایام گذشته ابلاغیه رسمی تحت عنوان افزایش قیمت خودرو اعلام نشده است، اما به بهانه‌های مختلف مانند افزایش استاندارد، افزایش ایمنی و مالیات‌هایی که هرساله اضافه شده، قیمت خودروها افزایش پیدا کرده است و تقریبا هر سه ماه یکبار افزایش قیمت بر خودروهای رند بازار ایران‌خودرو و سایپا اعمال می‌شود. 

خودروسازان باید دست به کار شوند

به اعتقاد فرزانه منطقی‌ترین راه برای عرضه خودرو این است که عرضه خودرو مانند سنوات پیشین به عهده خودروسازان گذاشته شود. فضای بورس و فضای سایت روش اشتباهی برای عرضه خودرو است، چراکه بر اساس تجربه، آغاز و پایان پیش‌فروش خودرو در این سامانه ها نوسان شدیدی به بازار وارد کرده است.

او تأکید کرد: بهترین راه این است که فروش خودرو به عهده خودروساز گذاشته شده و آزادسازی قیمت صورت پذیرد. سیاست‌گذار باید بپذیرد که هیچ راهی جز اصلاح قیمت یعنی همان آزادسازی قیمت وجود ندارد و در صورت اعمال این شیوه، قیمت در حاشیه بازار آزاد کشف خواهد شد و نیازی به سیستم حد واسط نخواهد بود. زیان انباشته خودروسازان که بالای 270 همت اعلام شده است، نتیجه عملکرد 12ساله و قیمت‌گذاری دستوری است.

این کارشناس بازار خودرو با طرح این پرسش که «باید چه بهای دیگری پرداخته شود تا سیاست‌گذاران به این نتیجه برسند که قیمت‌گذاری دستوری، عملاً چراغ صنعت خودرو را به خاموشی می‌برد؟» به اظهارات خود پایان داد.

برای مطالعه بیشتر گزارش بازگشت خودرو به بورس کالا محقق می‌شود؟ را در تجارت‌نیوز بخوانید.