کلان‌شهرهای کشور در معرض خطر زلزله قرار دارند
رییس پژوهشکده علوم زمین گفت: باید با طرح نقشه‌های جامع شهری از ساخت سازه‌ها در حریم گسل‌ها جلوگیری کنیم.
مرتضی طالبیان رییس پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با اشاره به سابقه لرزه‌خیزی ایران و وقوع حداقل یک زمین‌لرزه بزرگ در هر دهه با خسارات مالی و جانی گسترده اظهار کرد: تاریخ لرزه‌خیزی ایران نشان از وقایع تلخ و زمین‌لرزه‌های بزرگ تاریخی فراوان دارد.
به گزارش تجارت‌نیوز ، در مقایسه آنچه که امروز اتفاق افتاده نسبت به گذشته، مشاهده می‌کنیم اغلب مناطقی که در گذشته شاهد وقوع زمین‌لرزه‌های تاریخی بوده‌اند؛ امروز نیز کم‌و‌بیش در همان مناطق زمین‌لرزه‌های مخرب روی می‌دهند.
طالبیان مکان وقوع زمین‌لرزه‌ها و همچنین میزان شدت و بزرگی را با مراجعه به تاریخ لرزه‌خیزی کشور قابل درک عنوان کرد و گفت: هر چه زمان می‌گذرد، میزان خسارت زمین‌لرزه‌ها بیشتر می‌شود، ولی باید توجه داشت که این موضوع به معنای بزرگتر شدن زمین‌لرزه‌ها و یا افزایش فراوانی آنها نیست.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقوع زمین‌لرزه‌ها از گذشته تا به امروز روند طبیعی داشته و این تمرکز جمعیت و افزایش ساخت‌وسازهای نامناسب در مناطق پر خطر است که خسارات جانی و مالی را نسبت به سال‌های گذشته افزایش می‌دهد.
متاسفانه ما با تمرکز بیش از حد مراکز سکونت انسانی وپروژه های عمرانی در این مناطق بیشتر از گذشته خود را آسیب‌پذیر کرده و در معرض خطر قرار داده‌ایم. بنابراین در منطقه‌ای که زمین لرزه‌ای اتفاق می‌افتد؛ خسارات بیشتری نسبت به زمین لرزه‌های همان منطقه در گذشته مشاهده می‌شود.
به گفته وی؛ زمین لرزه‌های ایران به طور عمده در مناطق لرزه خیز البرز و کپه‌داغ در شمال و در شرق کشور و همچنین در زاگرس اتفاق می‌افتند.
قسمت مرکزی ایران فراوانی زمین‌لرزه‌ها کمتر است و این به دلیل دوره بازگشت طولانی‌تر زمین‌لرزه‌ها در ایران مرکزی است که موجب شده ثبت تاریخی و یا دستگاهی کمتری از آنها موجود باشد.
رییس پژوهشکده علوم زمین با بیان اینکه در منطقه زاگرس فراوانی زمین لرزه‌های کوچک و متوسط بیشتر است، تصریح کرد: در قسمت‌های جنوب و جنوب باختری زاگرس اگرچه همانند سایر نقاط ایران امکان رویداد زمین لرزه‌های بزرگ وجود دارد، اما زمین لرزه‌های متوسط با بزرگی ۴ تا ۵ ریشتر فراوانی بیشتری نسبت به سایر مناطق ایران دارد و وجود گسلهای فعال در این منطقه را به ما یاد آوری می‌کند.
وی اضافه کرد: در رشته کوه‌های زاگرس شمالی، البرز و کپه داغ از شمال باختری تا شمال خاوری کشور و همچنین شرق ایران و مکران دوره بازگشت زمین لرزه‌ها طولانی‌تر است و همین دوره بازگشت طولانی موجب شده که ساکنان این مناطق که بسیاری از آنها در سازه‌های نامقاوم کلان شهرهای حاشیه البرز سکونت دارند، خطر زمین لرزه را جدی نگرفته و آن را متعلق به نسلهای گذشته بدانند.
راهکارهای موجود جهت کاهش خسارات مالی و جانی ناشی از زمین‌لرزه
طالبیان در ادامه درباره راهکارهای موجود جهت کاهش خسارات مالی و جانی ناشی از زمین لرزه گفت: اینکه منتظر بمانیم که شاید زمانی بتوانیم زمان زمین لرزه را پیش‌بینی کنیم، راه‌حل منطقی نیست و اصولاً پیش‌بینی زمانی زمین لرزه نه تنها در ایران بلکه هیچ کجای دنیا امکان‌پذیر نیست.
برخی اخبار مبنی بر آگاهی از زمان وقوع این پدیده توسط برخی افراد که اغلب بعد از رویداد آن مطرح می‌شود، کاملاً نادرست است و هرگز پایه علمی ندارد، اما مطالعات زمین‌شناسی و زلزله‌شناسی تا حد زیادی مکان رویدادهای آینده را برای ما آشکار می‌سازند.
این استاد زلزله‌شناسی اذعان کرد: زمین لرزه‌های اخیر سرپل ذهاب و هجدک کرمان نمونه‌ای از زمین لرزه‌های زاگرس و خاور ایران است.
وی مشاهده نشدن گسل سطحی همراه با زمین لرزه در سرپل ذهاب را به عنوان ویژگی زمین لرزه‌های این منطقه عنوان کرد و گفت: در منطقه زاگرس جنوب باختری اغلب گسل‌ها به سطح زمین نمی‌رسند که از آنها به عنوان گسلهای پنهان یاد می‌شود و گسیختگی آنها در سطح زمین قابل مشاهده نیست و تنها عوارضی مانند بالاآمدگی و چین‌خوردگی زمین دیده می‌شود.
طالبیان ادامه داد: این موضوع، مطالعه زمین شناسی مستقیم این گسل‌ها و تاریخچه فعالیت آنها را دشوارتر می‌سازد و در این شرایط روش‌های نوین مطالعه گسل‌ها که بر مبنای داده‌های ماهواره‌ای، زمین ریخت شناسی، لرزه شناسی و زمین لرزه‌های تاریخی است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، زمین لرزه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ غرب کشور درمکانی اتفاق افتاد که در گذشته نیز زمین لرزه‌های ویرانگری را تجربه کرده است.
نگاهی به زمین لرزه‌های تاریخی این منطقه رویداد حداقل دو زمین لرزه ویرانگر در ۱۰۵۹ و ۸۶۷ سال پیش در منطقه سرپل ذهاب با نام تاریخی حلوان و دو زمین لرزه بزرگ در آن سوی مرز در منطقه شهر زور در ۷۹۱ و ۷۰۷ سال پیش را نشان می‌دهد. بر این اساس همواره در این مناطق انتظار وقوع زمین لرزه وجود داشته و دارد.
وی ضمن اشاره به ثبت دستگاهی حداقل ۱۰ رویداد زمین لرزه ویرانگر در دهه‌های اخیر با بزرگی حداقل ۶ ریشتر در مناطق گلباف (با نام قدیمی گُوگ)، کوه بنان و زرند در شمال و خاور کرمان و همچنین زمین لرزه ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بم در جنوب خاوری کرمان؛ تصریح کرد: این منطقه مرز باختری کویر لوت را تشکیل می‌دهند و جزء فعالترین مناطق کشور از نظر لرزه خیزی شناخته شده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به زمین لرزه اخیر منطقه هُجدک کرمان افزود: در این منطقه نیز ۳ زمین لرزه به بزرگی ۶ ریشتر به وقوع پیوسته است و اکنون نمی‌توان گفت زمین لرزه‌های این منطقه کاهش یافته است و احتمال وقوع زمین لرزه‌های با بزرگای مشابه در روزهای آینده نیز وجود دارد.
با وضعیت فعال پوسته ایران، همواره احتمال وقوع زمین لرزه وجود دارد
طالبیان با بیان اینکه زمین لرزه‌ای ممکن است پیش‌لرزه نداشته باشد اما همیشه با پس لرزه‌های متعدد همراه است، یادآور شد: با توجه به نوع و بزرگی زمین لرزه ممکن است، پس لرزه‌ها تا ماه‌ها ادامه داشته باشد و به طور معمول پس از وقوع زمین لرزه‌های بزرگ، بزرگی و تعداد پس لرزه‌ها به تدریج کاهش می‌یابد، اما در مواقعی نیز این حالت کاهش تدریجی دیده نمی‌شود و بصورت دسته‌ای روی می‌دهند که زمین لرزه اخیر هجدک از این نوع است.
به گفته وی؛ به خاطر وضعیت فعال پوسته ایران همواره احتمال وقوع زمین لرزه وجود داشته و خواهد داشت، بنابراین نمی‌توان گفت؛ مناطقی که زمین لرزه‌های اخیر را پشت سر گذاشته‌اند، ایمن شده‌اند.
محقق زمین لرزه کشورمان، گریز از زمین لرزه یا پیش‌بینی آن را امری غیرممکن توصیف کرد و گفت: ایرانکشوری خشک و کم آب بوده و ایجاد شهرها و مراکز جمعیتی در جایی امکان پذیر است که منابع آبی کافی وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: گسل‌ها عامل بروز چشمه‌ها در سطح زمین هستند و آب‌های زیرزمینی را کنترل می‌کنند. بر این اساس منابع کافی آب در جایی وجود دارند که گسل‌ها هستند. از این رو احداث شهرها در مرز کوه و دشت و در نزدیکی گسل‌ها امری اجتناب ناپذیر است اما می‌توان با احداث سازه‌های مناسب خسارات را به حداقل رساند.
طالبیان در ادامه به راهکارهای پیش‌رو جهت کاهش خسارات ناشی از بروز زمین لرزه پرداخت و گفت: در اغلب کشورهای لرزه‌خیز پیشرفته، ایجاد سازه‌های مقاوم و اصولی به عنوان مهمترین راهکار کاهش خسارات زمین لرزه از سالها پیش در دستور کار قانون گزاران و برنامه ریزان ساختوساز قرار گرفته و ساختمان‌ها متناسب با خطر زمین لرزه در آن منطقه طراحی شده و از مقاومت کافی برخوردار هستند.
به گفته وی؛ راه‌حل واقع‌بینانه و درازمدت در ایران نیز این است که بتوانیم سازه‌ها را در مکان مناسب با طراحی خوب و نظارت کافی بر اجرای آن احداث و سازه‌های قبلی را مقاوم‌سازی کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین، همچنین تاکید کرد: ایجاد ساخت‌وسازهای مقاوم در برابر شتاب تند حرکت زمین که ناشی از عبور امواج زمین لرزه است باید با انتخاب مکان مناسب برای احداث سازه‌ها همراه باشد و از ساختوساز و به‌ویژه ایجاد سازه‌های بزرگ و مهم بر روی پهنه‌های گسلی که احتمال گسیختگی مستقیم پی ساختمان را به همراه دارد و همچنین زمین‌های سست که شدت تخریب را افزایش می‌دهند، بطور جدی پرهیز شود.
طالبیان با بیان اینکه شهر تهران و دیگر کلان‌شهرهای کشور که در معرض خطر زمین لرزه قرار دارند، گفت: اکنون برای این کلان شهرها تهیه دقیق سازی نقشه‌های جامع شهری مطرح است که امیدواریم به یک راهکار علمی و عملی برای جلوگیری از ساخت سازه‌ها در حریم گسل‌ها برسیم.
رئیس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان این که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور وظیفه شناسایی گسلهای فعال، مطالعه تاریخچه و نرخ فعالیت آنها و همچنین تهیه و به‌روز کردن نقشه‌های گسل‌ها و نقشه‌های خطر زمین لرزه را به عهده دارد، گفت: این سازمان در بخش ساختوساز و نظارت برکیفیت آن وظیفه اجرایی ندارد، اما بر اساس مطالعات انجام شده مناطق پر خطر کشور و میزان خطر آن را شناسایی و به متولیان امر ساختوساز و توسعه شهری معرفی می‌کند.
وی در خاتمه یادآور شد: نظارت بر چگونگی ساخت‌وسازها و برنامه‌ریزی‌های توسعه شهری و مقاوم‌سازی بناهادر دستور کار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نیست.
این سازمان به عنوان یک نهاد تحقیقاتی و علمی فقط به تهیه اطلاعات پایه می‌پردازد که بر همین اساس تاکنون بسیاری از گسلهای کشور را مطالعه کرده و دستاوردهای نسبتاً مناسبی در این زمینه کسب کرده‌ایم اما به دلیل وجود گسلهای فراوان در کشورمان و زمان‌بر و پرهزینه بودن این مطالعات هنوز راه درازی در پیش داریم و گسلهای زیادی وجود دارند که نیاز به مطالعه بیشتر دارند.
منبع: پارس‌فارس
نظرات