جالیز در آپارتمان؛ کشاورزی شهری و راهی که در پیش است

میلاد مرادی: خشکسالی، کم‌آبی، بحران ریزگردها، از بین رفتن پوشش گیاهی و سایر مشکلان اینچنین که در قالب تغییرات اقلیمی از آن یاد می‌کنند، به چالشی بزرگ برای‌ بسیاری از سیاست‌گذاران تبدیل شده است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، جمعیت جهان رو به افزایش است. ترکیب آن نیز در انتظار تغییرات فراوان است. گزارش‌های جهانی پیش‌بینی می‌کنند که جمعیت 7 میلیاردی حال حاضر کره زمین به 9 میلیارد در سال 2050 خواهد رسید. همچنین تا این سال، 66 درصد از جمعیت جهان در شهرها ساکن می‌شوند.

تغییرات اقلیمی در کنار کاهش جمعیت روستاها، معجونی تلخ را برای ما می‌سازند که یکی از مهم‎ترین نتایج آن به خطر افتادن امنیت غذایی خواهد بود. چیزی که امروزه توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده، نحوه تامین غذایی بشر با وجود چنین چالش‌هایی است.

یک تیر و چند نشان

کلانشهرهای جهان در حال بلعیدن نواحی کشاورزی و طبیعی اطراف خود هستند. در واقع نه تنها مردم ساکن این شهرها، بلکه نواحی اطراف آنها نیز به شدت تحت تاثیر زیاده‌خواهی این کلانشهرها قرار گرفته‌اند. این زیاده‌خواهی‌ها امنیت غذایی بشر را بیش از پیش به خطر انداخته است.

اما علم بشر نیز چندان در تقابل با این چالش دست‌بسته نمانده است. بسیاری از شهرهای مدرن جهان این چالش را بدون پاسخ نگذاشته‌اند. لندن، سنگاپور، داکار در بنگلادش، شانگهای چین و برخی دیگر از شهرها در نقاط مختلف دنیا، با ارائه روش‌های نوین به سمت کشت محصولات کشاورزی در فضای شهری رفته‌اند.

بحث بر سر صحبت کردن از ایده‌های فانتزی و رویاها نیست. صحبت از تامین حدود 15 درصد از محصولات کشاورزی جهان در مناطق شهری و پاسخگویی مزارع شهری به نیاز غذایی 700 میلیون نفر از ساکنان جهان است. اینها آماری است که سازمان فائو بر آنها صحه گذشته است.

بحث بر سر مفهوم جدیدی به نام «کشاورزی شهری» است. که در دهه‌های اخیر در ادبیات علمی و عملی کشاورزی جا خوش کرده است. اما کشاورزی شهری چیست؟

به زبان ساده کشاورزی شهری به دنبال کاشت محصولات کشاورزی با روش‌های نوین در برخی فضاهای شهری است. تراس‌ها، بالکن‌ها، پشت‌بام‌‌ها، ساختمان‌های خالی از سکنه، حیاط منازل، فضاهای شهری و… از جمله مکان‌های مناسب برای کشاورزی شهری است.

علاوه بر این، در برخی شهرها سوله‌ها و حتی برج‌هایی برای اختصاص به کشاورزی شهری ساخته شده‌اند. اگر فکر کنیم که کشاورزی شهری همان کارهایی است که پدران ما از روی علاقه و شاید برای تفریح در گوشه‌ای از حیاط انجام می‌دهند، اشتباه می‌کنیم.

اول آنکه کشاورزی شهری بیشتر به دنبال به کارگیری روش‌های نوین است. به عنوان مثال، کشت بدون خاک، استفاده از نور مصنوعی، استفاده از آب خاکستری، به کار بردن فناوری اطلاعات و نوآوری‌های دیگر از مقوله‌های کشاورزی شهری است.

همچنین کشاورزی شهری صرفا برای سرگرمی و گذراندن اوقات فراغت نیست. بلکه تلاشی جدی برای تامین غذایی خانوار، کسب درآمد و ایجاد اشتغال است. ضمن آنکه به ارتقا کیفیت محیط زیست، کاهش آلودگی و بهبود فضای سبز شهری نیز کمک شایانی می‌کند.

نمونه‌هایی از کشاورزی شهری

سنگاپور یکی از اولین شهرهایی است که مزارع شهری در آن شکل گرفتند. اکنون یکی از بزرگترین مزارع شهری در دنیا در این شهر به کشت محصولات مشغول است.

در شهر سنگاپور مزرعه‌ای به نام Sky Greens مشغول به فعالیت است که یکی از بزرگترین مزارع اینچنینی در دنیا محسوب می‌شود. در این مزرعه طبقاتی شهری از روش‌های نوین کشاورزی بهره برده شده است.

به عنوان مثال، این مزرعه با استفاده از سیستم‌های سه طبقه‌ گلخانه‌ای و فناوری نوین آبیاری توانسته است به ازای هر متر مربع چندین برابر مزارع سنتی محصول برداشت کند. ضمن آنکه به انرژی بسیار کمتری نیاز دارد.

آسمان‌خراش سنجاقک یکی از نمونه‌های منحصربه‌فرد از کشاورزی شهری جهان است. که در شهر نیویورک آمریکا قرار دارد. این آسمان‌خراش، کشاورزی را با واحدهای مسکونی و اداری ترکیب کرده است. 28 نوع از انواع میوه‌ها و سبزیجات مختلف در سنجاقک 132 طبقه‌ای کشت ‌می‌شود.

همچنین در ایالت نیوجرسی آمریکا مزرعه‌ای عمودی، به نام AeroFarms مشغول به فعالیت است. این ابرمزرعه توانسته است با استفاده از روش‌های نوین در مصرف آب تا حد بسیار زیادی صرفه‌جویی کند.

اما اینها نمونه‌هایی پیشرفته و صنعتی از کشاورزی شهری است. نباید تصور کرد که فقط در کشورهای مدرن دنیا این امر امکان‌پذیر است. چرا که اکنون مردم بسیاری از شهرهای کمتر توسعه‌یافته دنیا نیز نه تنها بر سر بشقاب‌هایشان محصولات خود را می‌خورند، بلکه محل کسب درآمدشان نیز از کشاورزی شهری است.

حدود 700 هزار نفر در کشور مالاوی در جنوب‌شرقی آفریقا به سمت باغچه‌های خانگی رفته‌اند. آنها علاوه بر آنکه مایحتاج غذایی خود را تامین می‌کنند، درآمد پایداری نیز از این راه دارند.

در شهر هاوانا پایتخت کوبا نیز بیش از 7000 مزرعه و باغ شهری وجود دارد. این مزارع سهم زیادی در تامین غذایی دارند. در فیلیپین، بمبئی هند و بسیاری دیگر از شهرهای دنیا مزارع شهری سهم قابل‌توجهی در تامین محصولات کشاورزی و غذایی دارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد کشاورزی شهری در نقاط مختلف جهان رو به افزایش است. در ایران به لحاظ مطالعاتی برخی پژوهش‌ها صورت گرفته است. اخیرا نیز یک کتاب در این زمینه منتشر شده است.

به لحاظ عملی نیز در برخی کلان‌شهرها، مردم به صورت محدود و تنها بر حسب علاقه، به کاشت گیاهان و گلها در منازل مسکونی و اداری ترغیب شده‌اند. اما اصلا نمی‌توان ادعا کرد که کشاورزی شهری در ایران شکل گرفته است.

کشاورزی شهری و کلان‌شهرهای ایران

امروزه کلان‌شهرهای ایران با ابرچالش‌هایی نظیر آلودگی، نبود فضای سبز، ضعف اشتغال شهری، نبود گردشگری شهری و… مواجه هستند. این ابرچالش‌ها در کلان‌شهر تهران به مرز هشدار رسیده است.

تیم جدیدی حاکم بر فضای حکمرانی شهری در تهران به دنبال استفاده از ایده‌های نو در جهت کاهش مشکلات شهری هستند. یکی از این ایده‌ها می‌تواند توجه به کشاورزی شهری در تهران باشد.

مدیران شهری حاکم بر کلان‎شهر تهران می‌توانند در سه زمینه ایجاد اشتغال، بهبود فضای سبز شهری و گردشگری شهری از مقوله کشاوری در شهر بهره ببرند.

البته رشد و رونق کشاورزی شهری نیازمند ایجاد بسترها و پیش‌زمینه‌های خاص است. به عنوان مثال، باید معابر، ساختمان‌ها، منازل مسکونی، فضای سبز شهری برای رشد کشاورزی شهری آماده باشند.

شهرداران کلان‎شهرها خصوصا تهران می‌توانند در درجه اول به دنبال انجام تحقیقاتی در این زمینه و بررسی تجربیات سایر کشورها باشند. بعد از آنکه الزامات و پیش‌زمینه‌های رشد کشاورزی شهری مورد بررسی قرار گرفت، می‌توانند در مورد اجرایی شدن آن در کلان‌شهرهای ایران تصمیم‌گیری کنند.

شاید در برداشت اول تصور شود که کشاورزی شهری بحران آب را دوچندان می‌کند. واقعیت آن است که اگر این مفهوم مدرن، متناسب با استاندارهای روز دنیا و با استفاده از فناوری‌های روز اجرا شود، نه تنها مصرف آب را افزایش نمی‌دهد، بلکه در صرفه‌جویی آب نیز می‌تواند موثر باشد.

همانگونه که قبلا اشاره شد استفاده از روش‌های نوین، مصرف آب را در این نوع از کشاورزی به حداقل ممکن می‌رساند. اما استفاده از آب خاکستری در کشاورزی شهری، به عنوان یک راهکار اساسی مطرح شده است.

آب خاکستری که به آن آب بازیافتی یا فاضلاب خانگی نیز مشهور است، شامل تمام آب‌های خانگی مانند آب حمام، روشویی، ماشین لباسشویی و سینک ظرفشویی به استثنای فاضلاب سرویس‌های بهداشتی است. یکی از مصارف مهم آب خاکستری می‌تواند گلخانه‌ها و کشاورزی شهری باشد.

به هر حال حتی اگر ظرفیت بسیار کمی برای اجرایی کردن ایده کشاورزی شهری در کلان‌شهرها وجود داشته باشد، باز هم می‌توان در مناطق حومه شهر و داخل شهر اقدام به ایجاد شرکت‌ها و واحدهایی نمود که در این زمینه فعالیت کنند.

این پدیده نوین با روح زندگی شهری کاملا سازگار است و با کشاورزی سنتی کاملا متفاوت است. به همین دلیل قطعا جوانان و اقشار مختلف جامعه برای سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب خواهند شد. خصوصا آنکه در چند سال اخیر شاهد تغییر پارادایم حاکم بر مشاغل و کسب‌و‌کارهای کشور هستیم.