تاریخ حضور مدیران خارجی در ایران

به گزارش تجارت‌نیوز، دو روز پیش، اولین سالگرد فوت رضا نیازمند، کلیدی‌ترین چهره صنعتی شدن ایران بود و شرکت ملی مس، سازمان مدیریت صنعتی، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران را تأسیس کرده بود.

او خود در دوره تحصیل در امریکا، جذب سازمان برنامه امریکا می‌شود و دستیار ترنبرگ، یکی از مستشاران امریکایی می‌شود.

نیازمند خود روایت می‌کرد که ترنبرگ کارهای عجیب و غریب یاد می‌داد و برنامه‌ریزی برای یک مملکت را به او آموخت.

این چهره فقید اقتصادی در خاطراتش درباره حضور مستشاران خارجی در ایران گفته بود:« این مستشاران در ارزیابی کارخانه‌های کوچک دولتی و در بعضی پروژه‌ها از نظر تغییر نوع انرژی مورد استفاده، و بینش‌های مربوط به برنامه‌ریزی و هماهنگی و توجه به منابع طبیعی به ایرانی‌ها مشاوره دادند. این گروه خدمات بسیاری به ساختن سازمان برنامه کردند و به نظر من، پایه‌های این سازمان توسط کارشناسان امریکایی بنیان گذاشته شده است.»

حضور مستشاران خارجی در ایران تاریخ دور و درازی دارد. بسیاری از سازمان‌های صنعتی و اقتصادی ایران با حضور مستشاران خارجی شکل گرفته‌اند.

بررسی‌های تاریخی از منابع مختلف، نشان می‌دهد که در دوره قاجار و با استقرار مشروطیت، با پیشنهاد مستشاران بلژیکی و موافقت مظفرالدین شاه، وزارت گمرکات تأسیس شد.

به این ترتیب در سال 1898 میلادی به وزیر مختار ایران در کشور بلژیک دستور داده شد اشخاصی را برای خدمت در گمرک ایران استخدام کند.

او سه نفر به نام‌های نوز، پریم و تینس را انتخاب کرد. نوز با فرمانی که از مظفرالدین شاه گرفت مقاطعه کاری و اجاره‌داری گمرکات را که از زمان شاه سلیمان صفوی در ایران برقرار بود لغو کرد.

او سال‌ها به عنوان مدیرکل گمرکی به کار خود ادامه داد تا اینکه در سال 1321 ه.ق وزیر گمرک و پست شد. آن دو نفر دیگر هم مأمور رسیدگی به گمرک تبریز و کرمانشاه شدند.

مدتی پس از پیروزی انقلاب مشروطه، در سال ۱۹۱۰ میلادی دولت ایران برای اولین بار از دولت امریکا درخواست اعزام یک هیأت مستشاری به منظور اصلاح امور مالی دولت کرد.

دولت امریکا با این درخواست موافقت می‌کند و پس از تصویب لایحه استخدام مستشاران مذکور در مجلس شورای ملی هیأتی به ریاست مورگان شوستر عازم ایران می‌شود.

مورگان شوستر که به عنوان خزانه‌دار کل به استخدام دولت ایران درآمده بود، در اواسط ماه مه سال ۱۹۱۱ شروع به کار کرد و به فاصله یک ماه با تصویب قانونی از طرف مجلس کلیه اختیارات امور مالی ایران را به دست گرفت البته که در آن دوره با دخالت‌های شدید انگلیس و روسیه مواجه شد و در آخر هم ایران را ترک کرد و کتابی با عنوان «اختناق ایران» نوشت.

اما سر و سامانی به اوضاع مالیه ایران داد و براساس نوشته تاریخی همه ایرانیان منصف به کاردانی و صداقت او اشاره کرده‌اند.

در حوزه برنامه‌ریزی نیز در دوره ریاست ابوالحسن ابتهاج بر سازمان برنامه و بودجه به دولت ضروری دید تا با کمک گرفتن از متخصصان تراز اول جهان برنامه تهیه شده پیشین را مورد بازنگری قرار دهد.

بر همین اساس فراخوانی داده شد و در نهایت پیشنهاد شرکت مهندسی مشاور امریکایی«موریسن نودسن» قبول شد.

به این ترتیب گروه 10 نفری در دی ماه 1325 به ایران آمد و به مدت چهار ماه در ایران ماند و به نقاط مختلف کشور سفر کرد و با استفاده از آمارها و اطلاعاتی که هیأت عالی برنامه گردآوری کرده بود در مردادماه 1326 گزارش خود را با عنوان«برنامه توسعه و عمران ایران» به دولت ایران ارائه کرد.

این گزارش به توسعه کشاورزی، احداث مراکز صنعتی مانند سیمان، نیشکر، چغندر و قند و زیر بناهای عمرانی همچون پل‌ها، راه‌ها و سدها تأکید ویژه داشت.

یک دوره هم قبل از آمدن شرکت مهندسی مشاور امریکایی«موریسن نودسن»، یعنی حوالی آبان سال 1321، مجلس سیزدهم، اختیار تنظیم امورمالی و اقتصادی کشور را به«آرتور میلسپو» مستشار امریکایی، سپرد.

میلسپو علاوه بر امور مالی، قدرت وضع مقررات و قوانین و تغییر قیمت ارز را نیز یافته بود و بر امور مالی ارتش و شهربانی هم نظارت می‌کرد.

قبل‌تر از آن هم برای اولین بار ناصرالدین شاه«پلیس» را توسط مستشاران بلژیکی به ایران آورده بود.

نمونه‌های اینچنینی در تاریخ اقتصاد ایران زیاد است و موارد گفته شده تنها روایت کوتاهی از بخشی از برجسته‌ترین مستشاران خارجی در ایران بود.

منبع: روزنامه ایران