شبکه ذی‌نفعان؛ عامل اصلی توسعه نیافتگی رینگ‌های کشاورزی بورس کالا

کارشکنی‌ها و تضاد منافع شبکه ذی‌نفعان پرنفوذ در زنجیره توزیع و فروش محصولات کشاورزی به همراه نبود فرهنگ مرتبط در کشاورزان باعث شده بورس کالا آنچنان که باید نتواند زنجیره تامین در بخش کشاورزی را سازماندهی کند.

مهدی رباطی، رییس هیات مدیره و مدیرعامل کارگزاری بورس بیمه ایران در مصاحبه زنده با برنامه چشم‌انداز شبکه ایران‌کالای سیما با بیان این موضوع به نقش بااهمیت بورس کالا به حذف واسطه‌گری و دلالی اشاره کرد و گفت: «بخشی از چالش موجود در بورس کالا در بخش کشاورزی به مباحث ساختاری بازار سرمایه برمی‌گردد اما بخش دیگر مربوط به شبکه ذی‌نفعان اقتصادی در صنعت کشاورزی است که از عدم شفافیت اقتصادی سود می‌برند و منافع زیادی از این طریق به دست می‌آورند.»

* چه کسانی از عدم شفافیت سود می‌برند؟

مهدی رباطی در ابتدا به بررسی بازار سرمایه در کشورهای توسعه یافته پرداخت و گفت: «در این کشورها نزدیک به دو قرن است که بازار سرمایه مشغول به نقش‌آفرینی در اقتصاد است، استارت بورس با بخش کشاورزی و توسعه آن بوده است. مثلا بورس شیکاگو در آمریکا به عنوان اولین بورسی که در قرن نوزدهم در ایالات متحده افتتاح شد با معاملات ذرت شروع به کار کرد. این شرایط در سایر کشورهایی که بورس توسعه‌یافته‌ای دارند هم دیده می‌شود.» این اقتصاددان با بیان اینکه در مورد ایران اما دلیل عمده‌ای وجود دارد که باعث شده توسعه در بورس کالا در بخش کشاورزی اتفاق نیفتد، تاکید کرد: «شبکه ذی‌نفعانی در اقتصاد ایران هستند که شفافیت اقتصادی و کشف قیمت‌ها در مکانیسم عرضه و تقاضا به ضررشان است به همین دلیل مقاومت جدی درخصوص توسعه بازار سرمایه از خود نشان می‌دهند درحالیکه اگر مکانیزم کشف قیمت و معاملات از شکل سنتی که مبتنی بر واسطه‌های معاملاتی است خارج شود و به شکل مدرنی دربیاید که در بورس‌ها وجود دارد، قطعا منافع یک شبکه گسترده که از وضعیت سنتی سود می‌برند، از بین خواهد رفت و این کشاورز خواهد بود که با عرضه محصولات خودش به بازار و به شکل مستقیم به خریدار منفعت خواهد برد و زنجیره کسب ارزش از محل واسطه‌گری محصولات کشاورزی در بازار حذف خواهد شد.»

* شبکه ذی‌نفعان در تضاد با بخش مولد اقتصاد

مدیرعامل کارگزاری بورس بیمه ایران عمده دلیل توسعه‌نیافتگی بازار سرمایه در ایران در بورس‌های کالایی را حضور شبکه ذی‌نفعان دانست و تاکید کرد: «این معضل فقط مختص بخش کشاورزی نیست و هنوز بعد از گذشت سال‌ها و با وجود تلاشی که دولت‌ها و نهادهای سیاست‌گذار کشور ما داشتند همچنان شاهد هستیم که در بخشهای مختلف در تضاد با توسعه بورس اوراق بهادار هم شبکه ذی‌نفعان حضور دارند.» این اقتصاددان ادامه داد: «اکنون می‌بینیم که در مقابل سپردن مکانیزم کشف قیمت به بازارهای مالی و بورس، مقاومت‌ جدی اتفاق می‌افتد درحالیکه قطع به یقین اگر بورس کالا در کشور ما توسعه پیدا کند و اراده سیاست‌گذار در این بخش جدی باشد، نه تنها کشاورزی بلکه پیچیدگی‌هایی که در اقتصاد ایران و زنجیره تامین و تولید وجود دارد حل خواهد شد و تولیدکننده و مصرف‌کننده نفع اصلی خواهند برد. در حال حاضر اما شبکه ذی‌نفعان در تضاد با بخش مولد اقتصاد کشور حرکت می‌کند و از نفوذ، ثروت و قدرت برخوردار است و کارشکنی‌های جدی در مسیر توسعه بورس و منافع آن برای آحاد جامعه ایجاد می‌کند.»

* راه‌حل چیست؟

مهدی رباطی با بیان اینکه در مکانیزم بازار سرمایه امکان پایمال‌شدن حق تولیدکننده و مصرف‌کننده بسیار کم است، گفت: «بورس بازاری است که شفافیت در آن حرف اول را می‌زند و قیمت‌ها به شکل کاملا واضح در مکانیزم عرضه و تقاضا کشف می‌شوند. در این سیستم، شبکه گسترده ذی‌نفعان، به خصوص در قسمت توزیع زنجیره ارزش حذف خواهد شد.»

مدیرعامل کارگزاری بورس بیمه ایران درباره راه‌حل جلوگیری از کارشکنی‌های شبکه‌ ذی‌نفعان نیز تاکید کرد: «ارائه راه‌حل برای این قبیل موضوعات که ریشه طولانی در اقتصاد ایران دارد، ساده است اما اجرای آنهاست که پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. ما در چرخه سیاست‌گذاری، مراحل شناخت مشکل و تدوین سیاست‌گذاری را داریم که ایران در این دو مورد مشکلی ندارد. برای مثال در تمام حوزه‌ها قوانین و اسناد بالادستی زیادی داریم اما چالش‌ها درست از زمان اجرا شروع می‌شود و پیچیدگی‌های بسیاری پیدا می‌کند.»

جزییات پیشنهادات دکتر مهدی رباطی درباره چگونگی مقابله با شبکه گسترده ذی‌نفعان، در بخش دوم مصاحبه در روز پنجشنبه منتشر خواهد شد.