چرا ایران زیر بار صادرات گاز به اروپا نمی‌رود؟/ پای روسیه در میان است؟

به گزارش تجارت‌نیوز، پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تأمین گاز خانگی و صنایع به یکی از چالش‌های مهم اتحادیه اروپا تبدیل شد. اکنون نیز با نزدیک‌شدن به روزهای سرد سال این چالش در حال تبدیل به یک بحران است. چنانکه قرار است وزرای انرژی اروپا در پی افزایش نگرانی‌ها نسبت به قطع کامل گاز روسیه جلسه‌ای تشکیل دهند و به دنبال راهکار جدیدی بگردند. گفته می‌شود سران اروپایی گوشه‌چشمی به ایران دارند تا از این کشور به‌عنوان آلترناتیو روسیه استفاده کنند. اما گویا همانند تجربیات قبلی ایران هنوز قصد ندارد زیر بار صادرات گاز به اروپا برود.

گرچه برخی تحلیلگران و مسئولان برای توجیه این مساله به موضوع تحریم و تأمین نیاز داخلی تأکید می‌کنند، اما به نظر می‌رسد بیش از این عوامل، همکاری ایران و روسیه، صادرات گاز به اروپا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

پیش از این نیز در سال ۲۰۱۶ ایران در شرایط تحریمی از فروش گاز به اروپایی‌ها امتناع کرد. مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا، یازدهم اسفند ۱۴۰۰ به تجارت‌نیوز اعلام کرد که «در ماه می ۲۰۱۶ قرار شد چند شرکت اروپایی از جمله رویال داچ شل با ایران قراردادهای بلندمدتی در حوزه انرژی و به خصوص گاز منعقد کنند. هیات‌هایی برای مذاکره به ایران آمدند. قرار بود اروپا در حوزه انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری هم به نفع ایران بود و منابع ارزی زیادی برای ایران داشت و هم به اروپا اجازه می‌داد انحصار روسیه در حوزه گاز را بشکند.».

او ادامه داد: «اما ناگهان روند ماجرا تغییر کرد و در اگوست ۲۰۱۶ تهران شرایط عجیبی برای ادامه همکاری وضع کرد. شرایط ایران به گونه‌ای بود که نشان می‌داد تمایلی برای این همکاری و صادرات گاز به اروپا ندارد.».

زیان ۲۳ میلیارد دلاری ایران در همراهی روسیه

عمادی درباره نقش روسیه در زمینه صادرات گاز ایران به اروپا توضیح داد: «در سال ۲۰۱۷ در سفر پوتین به تهران، مشاور انرژی او هم حضور داشت. در آن سفر قرار شد روسیه ۲۳ میلیارد دلار در بازار انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. آن زمان توتال و بی‌پی قرار بود وارد بازار انرژی ایران شوند. اما زمانی که نمایندگان این شرکت‌ها با ایران برای دور دوم و سوم مذاکرات تماس گرفتند، تهران اعلام کرد این موارد در یک توافق راهبردی به روسیه واگذار شده است. اما روسیه نه خودش در ایران سرمایه‌گذاری کرد و نه اجازه داد اروپایی‌ها سرمایه‌گذاری کنند.».

البته شاید روس‌ها نگران از دست دادن بازار خود هم بودند. چراکه تا پیش از حمله نظامی آن‌ها به اوکراین اروپا مقصد صادراتی ۸۰ درصد از تولیدات گاز روسیه بود. پس از آن روسیه حدود ۴۰ درصد از صادرات گازی خود به اروپا را متوقف کرد. این در پاسخ تحریم‌هایی بود که اروپا بر علیه روسیه وضع کرد. اکنون اروپا یا مواضع خود نسبت به روسیه را تغییر خواهد داد و یا آبان ماه سرد در انتظار او است.

از سوی دیگر ایران به عنوان دومین دارنده منابع گازی جهان، می‌توانست خلع روسیه را برای اروپا جبران کند؛ البته اگر تحریم‌ها این اجازه را به ایران می‌دادند. ولی با توجه به وضعیت اروپا و دولتی که اکنون در آمریکا روی کار است، این احتمال وجود دارد که تحریم‌های گازی برای ایران لغو شود. بنابراین ایران می‌تواند در بحرانی‌ترین روزهای خود به منابع ارزی قابل توجه و اروپا به گاز دست پیدا کند. اما چرا مسئولان ایرانی زیر بار صادرات گاز به اروپا نمی‌روند؟

ایران همکاری دوطرفه نمی‌خواهد؟

تجربه سال ۲۰۱۶ میلادی امید اروپا را برای همکاری دو طرفه با ایران از بین برد. در حالی که این همکاری می‌توانست انحصار گاز یعنی اهرم فشار روسیه در اروپا را از بین ببرد.

در آن سال ایران این قرارداد را نپذیرفت، گرچه می‌توانست منافع ارزی فراوانی نصیب خود کند. اما سرانجام اروپا به این نتیجه رسید که ایران همکاری دوطرفه را نمی‌خواهد و در این ماجرا دنباله‌روی روسیه است. حال احتمال دارد باز هم تجربه سال ۲۰۱۶ تکرار شود.

به‌ویژه آنکه اخیرا پوتین به ایران سفر داشت و به نظر می‌رسد بخش مهمی از مذاکرات به تحولات پس از جنگ روسیه و اوکراین مربوط می‌شد.

ایران امکان صادرات گاز به اروپا را دارد؟

نِرسی قربان، تحلیلگر ارشد اقتصاد انرژی، درباره امتناع ایران از صادرات گاز به اروپا به تجارت‌نیوز گفت: مساله قبول یا ردکردن ایران نیست. صادرات گاز یک پیش‌درآمدی می‌خواهد. ما نمی‌توانیم گاز را با کشتی صادر کنیم. برای این صادرات نیاز به خط لوله انتقال گاز داریم. این یعنی ۳۰۰۰ کیلومتر خط لوله باید کشیده شود. علاوه بر اینکه میلیاردها دلار سرمایه لازم دارد و موافقت کشورهای واسط را می‌خواهد.

او ادامه داد: در غیر این صورت گاز باید به وسیله تجهیزات LNG مایع و به مقصد اروپا فرستاده شود. ما چنین تجهیزاتی نداریم. تأمین این تجهیزات نیز میلیاردها دلار سرمایه و حداقل چهار سال زمان نیاز دارد. بنابراین ایران اگر هم بخواهد نمی‌تواند بازار گاز اروپا را به دست بیاورد.

قربان در پاسخ به این پرسش که «آیا ایران می‌خواهد دنباله‌روی روسیه باشد و از انتقال گاز به اروپا خودداری کند؟» تشریح کرد: ما اصلا امکانات لازم را در این زمینه نداریم. حتی اگر تحریمی نباشد امکان صادرات گاز فعلا نیست. اما در صورت رفع تحریم می‌توانیم نفت خود را صادر کنیم. اکنون بیش از هر موضوعی تحریم‌ها مانع صادرات انرژی ایران هستند.

وی اضافه کرد: شرکت‌های بزرگ نفتی نگران اعمال تحریم‌های آمریکا هستند. از این رو علاقه‌ای به همکاری با ایران نشان نمی‌دهند. اگر تحریم‌ها رفع شود ایران در کمتر از شش ماه می‌تواند بیش از ۲۰ میلیون بشکه نفت صادر کند و بسیاری از بازارهای اروپا را پس بگیرد. منافع ملی ایران ایجاب می‌کند که این کار صورت بگیرد و دلیل ندارد که ایران این سرمایه و فرصت احیای برجام را از دست بدهد.

راه‌ صادرات گاز به اروپا باز است

به‌رغم اینکه نرسی قربان فرضیه امکان صادرات گاز ایران به اروپا را رد می‌کند، برخی از کارشناسان معتقدند که ما می‌توانیم از خطوط فعلی در ترکیه، ارمنستان، گرجستان، دریای سیاه و … به شبکه گاز اروپا متصل شویم و به اروپا گاز بفروشیم. اما باید ایران و اروپا در ابتدا به یک توافق دیپلماتیک دست یابند.

حمیدرضا صالحی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، در این رابطه به تجارت‌نیوز گفت: اروپاییان بارها اعلام کرده‌اند که ما به گاز ایران به عنوان آلترناتیو گاز روسیه نیاز داریم.

او ادامه داد: اما اینکه چرا ایران تصمیمی در این باره نمی‌گیرد و نمی‌خواهد که منبع دوم گازی اروپا باشد، جای سوال و تعجب دارد؟! در حالی که از همین شرایط می‌توان به‌عنوان ابزاری دیپلماتیک حتی برای احیای برجام استفاده کند. این هم می‌تواند اروپا را به ما وابسته کند و هم درآمدی بسیار چشم‌گیر به ارمغان بیاورد.

صالحی ضمن تاکید بر اینکه روس‌ها موافق نیستند که ما یک منبع جدید برای اروپا قلمداد شویم، یادآور شد: ما باید سیاست‌های خود را بر مبنای منافع ملی خودمان جلو ببریم. اما در تمام دولت‌ها هر گاه صحبت صادرات گاز پیش آمد، نگاه دست‌اندرکاران به روسیه بود که آیا موافق است یا خیر؟ این نمی‌تواند دلیلی قانع‌کننده برای عبور از منافع ملی باشد.

برای مطالعه بیشتر مطلب پشت پرده تاخیر در توافق هسته‌ای را بخوانید.