امیر داداشی 
تجارت‌نیوز گزارش می‌دهد:
رویای چینی
رویای چینی دولت سیزدهم به اندازه مشارکت با غول‌های نفتی چین بزرگ شده است. محمد مخبر، معاون اول رئیس دولت، در همایش تجاری ایران و چین از انتظار دولت ایران برای تشویق شرکت‌های بزرگ نفتی توسط دولت چین برای حضور و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفت و گاز ایران خبر داد. اما آیا چینی‌ها دعوت ایران را اجابت می‌کنند؟
به گزارش تجارت‌نیوز ، محمد مخبر، معاون اول رئیس دولت سیزدهم، روز یکشنبه برای سخنرانی در ششمین نمایشگاه بین‌المللی واردات چین و توسعه روابط اقتصادی با پکن وارد شانگهای شد. او در این همایش از رویای چینی دولت ابراهیم رئیسی پرده برداشت و گفت: انتظار این است که دولت چین شرکت‌های نفتی بزرگ خود را برای حضور و سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های نفت و گاز ایران تشویق کند.
آمریکا؛ مانع بزرگ رویای چینی دولت
چین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شریک تجاری ایران طی دو دهه اخیر به حساب می‌آید. طبق آخرین آمار گمرک چین، تجارت این کشور با ایران در 9 ماهه‌ی ابتدایی سال 2023 به بیش از 12 میلیارد و 320 میلیون دلار رسیده است که از افت 12 درصدی ارزش تجارت دو کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل حکایت دارد. به‌رغم این روند نزولی، همچنان باید چین را مهم‌ترین شریک تجاری ایران دانست. اما آیا این شراکت بدین معناست که چین تمام منافع خود را به خاطر ایران به خطر بیندازد؟
گرچه چینی‌ها توجه ویژه‌ای به تجارت با ایران دارند و حتی در شرایط تحریمی از خرید نفت ایران دست نکشیدند، اما نگاهی به آمار تجارت جهانی نشان می‌دهد که ارزش واردات کالاهای چینی توسط ایالات متحده به بیش از 581 میلیارد دلار در سال 2022 رسید. در این سال چین معادل 177 میلیارد دلار کالا از آمریکا وارد کرد. بنابراین تجارت دو کشور از 759 میلیارد دلار هم پیشی گرفت تا در جغرافیای کشوری، آمریکا بزرگ‌ترین شریک تجاری چین به حساب آید.
آمار گمرک چین نشان می‌دهد حجم تجارت این کشور با ایران در سال گذشته حدود 16 میلیارد دلار بوده است. بدین ترتیب فقط از لحاظ حجم تجارت، چین منافعی 47.5 برابری در آمریکا دارد. این نسبت در حوزه صادرات حدود 62 برابر است.
حال با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران و اعمال سخت‌گیری‌های اخیر کاخ سفید نسبت به شرکت‌هایی که ایران را در دور زدن آمریکا کمک می‌کنند، آیا می‌توان انتظار داشت که چین به بهای تجارت 16 میلیارد دلاری، تجارت 581 میلیارد خود را به خطر بیندازد؟
پکن حتی در شرایط جنگ تجاری با واشینگتن و وجود اثرات جنگ تعرفه‌های دوران دونالد ترامپ، منافع خود در غرب را به خطر نینداخت و تا زمان تثبیت بازار خود در کشورهای در حال توسعه، با در اختیار گرفتن 17 درصد از کل بازار وارداتی آمریکا، بزرگ‌ترین شریک تجاری این کشور ماند.
از سوی دیگر، آن‌طور که رویترز گزارش داده، مجلس نمایندگان آمریکا روز جمعه، 12 آبان 1402، به دلیل احتمال نقش داشتن ایران در حمله نظامی حماس به اسرائیل لایحه‌ای برای تشدید تحریم‌ها علیه نفت ایران تصویب کرد. بر اساس این مصوبه که البته باید به امضای سنا و رئیس جمهوری هم برسد، بندرها و پالایشگاه‌های خارجی که در نقض تحریم‌های آمریکا برای فرآوری نفت، ایران را کمک می‌کنند، به فهرست تحریم‌های این کشور اضافه می‌شوند.
داده‌های شرکت‌های اف.جی.ای و ورتکسا نشان می‌دهد که میانگین صادرات نفت خام ایران به حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز رسیده و بیش از ۸۰ درصد آن به چین ارسال می‌شود. البته کپلر در گزارشی اعلام کرد که فروش روزانه نفت ایران به چین در ماه سپتامبر (دو ماه پیش) به 1.8 میلیون بشکه رسیده است.
البته در آماری که شرکت تنکر ترکرز روز گذشته منتشر کرد صادرات نفت ایران در آگوست بیش از هر ماهی بوده و در دو ماه گذشته روند نزولی گرفته و طی اکتبر، یعنی ماه گذشته، به 1.4 میلیون بشکه کاهش یافته است. گرچه مسئولان دولت صادرات 1.4 میلیون بشکه‌ای را هم فراتر از انتظارات بودجه‌ای می‌دانند، اما باید توجه داشت که روند صعودی وزن صادرات نفت به قیمت حراج منابع کشور تمام شده است. چنانکه طبق گزارش رویترز، در 9 ماه ابتدایی امسال چین به ازای خرید نفت از ایران موفق به دریافت تخفیف 4.2 میلیارد دلاری شده است.
حراج منابع کشور برای جلوگیری از شکستن رویای چینی دولت
در حالی منابع کشور بدین شکل قربانی رویای چینی دولت شده‌اند که نگاهی به آمار گمرک چین نشان می‌دهد درآمد حاصل از صادرات ایران به چین طی 9 ماهی که پکن تخفیف 4.2 میلیارد دلاری از تهران دریافت کرده، تنها حدود 3.3 میلیارد دلار بوده که غالباً به صورت تهاتر صورت گرفته است.
بنابراین معمای همکاری چین با ایران در شرایط تحریم به همین سادگی است. این کشور در شراکت با ایران بیش از واردات، تخفیف دریافت کرده است. در این بین غول‌های نفتی که مخبر خواهان حضور آن‌ها در ایران شده نه‌تنها مشارکتی با ایران در دور زدن تحریم نداشته‌اند، بلکه در فاصله‌ای دور ایستاده‌اند و تا کنون فریب تخفیف‌های نفتی را نخورده‌اند. در واقع پالایشگاه‌های دولتی و خصوصی بزرگ از زمان اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۹ میلادی از واردات نفت خام ایران خودداری کرده‌اند.
گرچه دولت دو کشور با احتیاط فراوان اطلاعات مربوط به نحوه خرید و فروش نفت را منتشر می‌کنند، اما طبق اطلاعات بازرگانان و فعالان تجاری، چین اشتهای بی‌پایان خود به نفت ایران را توسط پالایشگاه‌های کوچک و مستقل برطرف می‌کند. داده‌های قطره‌چکانی دولت چین در این باره حاکی از آن است که این محموله‌ها معمولاً از مالزی، عمان یا سایر کشورهای خاورمیانه و با صرف هزینه‌های بسیار به چین برسد.
غول‌هایی که فقط اشتهای بلعیدن دارند
فشار تحریمی آمریکا به غول‌های نفتی چین باعث شد تا سرانجام 8 اسفند 1401 خروج شرکت ساینوپک از ایران رسماً تائید شود. این شرکت که بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات پتروشیمی و پالایشگر نفت در آسیا شناخته می‌شود، طی دو دهه اخیر در توسعه میدان یادآوران به ایران کمک شایان توجهی کرد. بررسی‌ها حاکی از آن است که چین از سال 2005 تا سال گذشته حدود 4.7 میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرد که دو میلیارد دلار آن مربوط به همین غول نفتی بود. این شرکت حتی اگر توجهی به منافع دیپلماتیک دولت چین نداشته باشد، دیگر منافعی اقتصادی هم در ایران ندارد که توسعه فاز دوم یادآوران جذابیتی برایش داشته باشد.
همچنین گرچه به تبع تحریم‌های سال 2019 و خروج شرکت توتال از قرارداد توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی، شرکت ملی نفت چین (سی.ان.پی.سی) نسبت به حضور در این پروژه ابراز تمایل کرد، اما با افزایش فشارهای دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت آمریکا، سرانجام این پروژه هم به پتروپارس واگذار شد و CNPC از حضور در آن انصراف داد.
سایر شرکت‌های بزرگ چینی نیز در قبال ایران رفتاری مشابه داشتند و در نهایت ناچار شدند در زمین آمریکا بازی کنند. البته غول‌های نفتی چین در طول حدود 20 سال فعالیت خود در ایران بیش از آنکه مایل به سرمایه‌گذاری باشند، اشتهای بلعیدن داشتند. همان‌طور که اشاره شد در تمام این مدت آن‌ها تنها 4.7 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در ایران انجام دادند که حتی از رقم تخفیف نفتی ایران به چین در کل سال 2023 کمتر است.
اما اکنون تنها حدود 9 ماه از حضور آخرین شرکت بزرگ نفتی چین در ایران می‌گذرد که مخبر خواهان بازگشت آن‌ها به ایران شده است. اما باید از مجموعه دولت این سوال را پرسید که در این مدت چه اتفاق مثبتی در اقتصاد و روابط بین‌المللی ایران رخ داده که غول‌های چینی تمایلی به بازگشت به ایران داشته باشند. آن‌ها حتی تخفیف‌های نجومی نفت را دامی بزرگ برای خود می‌دانند و حاضر نیستند بهای آن را در حذف از سایر معادلات نفتی جهان بپردازند.
طی 9 ماه اخیر دولت ایران نه‌تنها تلاشی برای احیای برجام و گشایش‌های بین‌المللی نکرده، بلکه بخش خصوصی را بیش از پیش به گوشه رانده و به جای افزایش آزادی عمل آن برای دور زدن تحریم، در این مدت تمام همّ و غم خود را روی برکناری رئیس پارلمان بخش خصوصی گذاشته است.
در حالی که اگر دولت به جای تلاش برای استفاده از دست‌نشانده خود بر کرسی ریاست اتاق بازرگانی ایران، برنامه‌ای برای استفاده از شرکت‌های مستقل و خصوصی در فروش نفت تدوین و اجرا می‌کرد، شاید اثرات تحریم‌های دولتی به کمترین حد خود می‌رسید و چوب حراج هم به منابع کشور نمی‌خورد.
با این حال به نظر می‌رسد دولت در صنعت نفت هم مانند بسیاری از صنایع و بازارهای دیگر راهکاری جز رویاپردازی ندارد. رؤیاهایی که اغلب جنس‌شان چینی است و با کوچک‌ترین فشار و تحریم شکنندگی خود را نشان می‌دهند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر صفحه سوخت و انرژی را در تجارت‌نیوز دنبال کنید.
نظرات