مناقشه جدید همسایگان بر سر آرش

به گزارش تجارت‌نیوز، در حالی که کویت و عربستان سعودی در سال گذشته لفاظی‌های خود را افزایش داده‌ و هر گونه سهم ایران از ذخایر عظیم میدان آرش را رد کرده‌اند، این موضوع به فهرست تنش‌های موجود بین ایران و سایر کشورهای خلیج فارس اضافه شده است. 

اخیرا یک مقام ارشد ایرانی هشدار داده که تهران در صورتی که کویت اقدام به عملیات یک‌جانبه کند، اکتشاف در میدان گازی مورد مناقشه آرش در خلیج فارس را انجام خواهد داد، زیرا مشکل پایدار بین دو کشور همچنان حل نشده باقی مانده است. محمد دهقان معاون حقوقی رئیس‌جمهور گفت: «ما طرفی هستیم که این میدان را کشف کردیم و ایران هم در آن سهم دارد».

این اظهارات در حالی مطرح شد که کویت در موارد متعدد اخیر، رسما هرگونه مالکیت ایران در ذخایر دست نخورده آرش (که از آن با عنوان الدوره یاد می‌کند) را رد کرده است.

برآورد شده این میدان گازی واقع در خلیج فارس حاوی حدود 220 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و 300 میلیون بشکه نفت است و در مرز دریایی شرقی کویت واقع شده است. ایران مرزی با کویت ندارد، اما اعلام کرده که بخشی از ذخایر این میدان در آب‌های سرزمینی کشور قرار دارد. آرش در دهه 1960 کشف شد، زمانی که به ایران و کویت امتیازات دریایی داده شد. در آن زمان، این دو به ترتیب به شرکت نفت انگلیس و ایران و رویال داچ شل حق حفاری دادند. این اختلاف از آن زمان به دلیل نبود مرزبندی دقیق دریایی به طول انجامیده است.

به دنبال حل و فصل مسالمت آمیز یا لکنت دیپلماتیک

این مقام ایرانی خاطرنشان کرده که تهران همچنان به دنبال یک «حل و فصل مسالمت آمیز» در این زمینه است: «ما از این میدان بهره‌برداری نکرده‌ایم زیرا نمی‌خواستیم مشکلی با کویت و همسایگان ایجاد کنیم». دهقان با بیان اینکه تهران به دنبال اکتشاف «یکپارچه» است، از مقامات کویتی به دلیل «عدم اتخاذ رویکرد سازنده تاکنون» انتقاد کرده و توافق کویت و عربستان را که تهران بارها آن را «غیرقانونی» توصیف کرده است، رد کرد.

بر اساس قرارداد مارس 2023، کویت و عربستان سعودی، که دارای منابع انرژی مشترک دریایی هستند، توافق کردند که یک پروژه توسعه مشترک در این زمینه انجام دهند و به طور کامل ایران را کنار بگذارند.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، پیشتر روز چهارشنبه به مقامات کویتی گفته بود که «ادعای یکجانبه در بیانیه‌ها هیچ حقی [در مورد میدان گازی مورد مناقشه] برای آنها ایجاد نمی‌کند». او هم‌چنین آمادگی ایران را برای مذاکرات فنی و حقوقی در چارچوبی که به نفع هر دو طرف باشد، اعلام کرد.  کنعانی در پاسخ به بیانیه مشترک امیر شیخ مشعل آل احمد، حاکم کویت و شیخ محمد بن زاید آل نهیان، حاکم امارات، که بر حاکمیت کویت و عربستان سعودی بر آرش تاکید کردند و ادعاهای «طرف ثالث» را رد کرد. 

با این حال، در بیانیه پایانی نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس که با حضور وزرای خارجه کشورهای عضو در ریاض تشکیل جلسه دادند، از لحن تندتری استفاده شد. در این سند ادعا شده که آرش منحصراً متعلق به کویت و عربستان سعودی است و آن‌ها به تنهایی از حقوق کامل بهره‌برداری از آن برخوردارند. در ادامه این بیانیه به طور قاطع «هر گونه ادعای وجود حقوق طرفین دیگر در این زمینه» را رد کرد.

مناقشه بر سر آرش مقامات ایرانی را تنها از سوی طرف‌هایی که ادعای مالکیت انحصاری آن را دارند تحت فشار قرار نداده است. منتقدان داخلی دولت ابراهیم رئیسی، هم در این بابت ساکت ننشسته‌اند. آن‌ها اظهار می‌کنند که وزارت امور خارجه به دلیل ملاحظات سیاسی با کویت و عربستان سعودی با ملایمت برخورد می‌کند - به ویژه با توجه به توافق تجدید روابط با ریاض در سال گذشته که منجر به پایان دادن به هفت سال روابط خصومت‌آمیز بین دو کشور شد.

به گفته منتقدان، دولت برای جلوگیری از تغییر مسیر گرم شدن روابط با ریاض، منافع ملی کشور در آرش را به خطر می‌اندازد. از همه پرطنین‌تر، پایگاه خبری انتخاب، رئیسی را به واسطه خورداری از موضع «شجاعانه« و دفاع مؤثر از «حقوق مشروع» ایران در این میدان مشترک مورد حمله قرار داد و استدلال کرد «لکنت زبان دیپلماتیک» دولت رئیسی، تنها کویت و عربستان سعودی را جسورتر می‌کند و «مطالبات بیش از حد و ماجراجویی بیشتر علیه منافع ایران» را ایجاد می‌کند.

نبرد بر سر میدان گازی در میانه تنش‌های ژئوپلیتیکی

در همین شرایط، به نوشته ژئوپالیتیکال مانیتور، علی‌رغم اینکه اختلاف بر سر  آرش به دهه 1960 برمی‌گردد،  تنش‌ها بر سر این میدان گازی در چند ماه گذشته به دلیل عوامل مختلف سیاسی و اقتصادی تشدید شده و به منبع تنش‌های ژئوپلیتیکی جدید ایران در منطقه مبدل شده است.

میدان آرش یک فرصت آشکار برای ایران جهت به دست آوردن کنترل بر یک منبع انرژی ارزشمند است و با تضمین دسترسی تنها به 40 درصد از چنین میدان گازی بزرگ، ایران می‌تواند امنیت انرژی خود را افزایش داده و قابلیت‌های اقتصادی خود را افزایش دهد و در نتیجه نفوذ سیاسی و استراتژیک خود را در منطقه افزایش دهد. از آن‌جایی که ایران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را متحد دشمن خود در واشنگتن می‌داند، افزایش تنش‌ها بر سر میدان آرش آزمون دیگری برای ایران در به چالش کشیدن منافع ایالات متحده در منطقه ایجاد می‌کند.

سه آزمون مهم

تنش‌های رو به رشد در خلیج فارس سه آزمون مهم را به همراه خواهد داشت. اولاً، میزان موفقیت توافق عادی‌سازی روابط بین عربستان سعودی و ایران؛ ثانیاً، میزان نفوذ چین در خاورمیانه و چگونگی تلاش چین برای برقراری تعادل در تنش‌های ایران با دیگر بازیگران منطقه (این موضوع با توجه به اینکه چین در حال حاضر شریک تجاری اصلی ایران است و به دنبال ردپای اقتصادی گسترده‌تر در شورای همکاری خلیج فارس و خاورمیانه است، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با این حال، نفوذ چین در خاورمیانه در حال حاضر در چارچوب جنگ غزه، جنگ داخلی در سودان، و تهدیدات در دریای سرخ، محدود شده است؛ و ثالثاً، میزان تعهد استراتژیک ایالات متحده به خاورمیانه.

میدان آرش یک نقطه اختلاف قابل توجه در منطقه خلیج فارس است و ایران، عربستان سعودی و کویت برای کنترل با هم رقابت می‌کنند. رقابت برای دسترسی و بهره‌برداری از ذخایر گازی تحت تأثیر یک تعامل پیچیده از منافع اقتصادی، سیاسی و استراتژیک است که به طور بالقوه می‌تواند رقابت‌های موجود را تشدید کند و به بی‌ثباتی بیش‌تر در منطقه کمک کند. این میدان در شرایط کنونی برای همه طرف‌های درگیر شرکت در گفت‌وگوهای دیپلماتیک و همکاری برای رسیدگی به تنش‌های در حال گسترش و جلوگیری از هر گونه تشدید تنش که خطر عواقب منفی برای کل منطقه را به دنبال دارد، بسیار مهم به نظر می‌رسد.