صادرات گاز ایران به عراق به دنبال نیاز این کشور به تامین انرژی خود، طی سال‌های گذشته روند صعودی پیدا کرد. اما این روند پس از اقدامات متعدد عراق به منظور خودکفایی در زمینه نفتی و گازی و روابط با دیگر کشورها، روند دیگری در پیش خواهد گرفت. در همین زمینه، کاهش صادرات گاز به عراق چهره دیگری به روابط تجاری ایران و عراق خواهد داد. از سوی دیگر، باید توجه کرد صادرات غیرنفتی ایران به عراق گسترش یافته است. تا جایی که عبدالامیر ربیهاوی، مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران، اعلام کرد تجارت ایران و عراق در پنج ماه ابتدای سال جاری به حدود ۴.۸ رسیده که از این میزان، سهم صادرات ایران بیش از ۴.۵ میلیارد دلار بوده است. به گفته او، مهم‌ترین اقلام صادراتی عبارت‌اند از: گاز مایع، مقاطع فولادی، انواع کالاهای پتروشیمی، مصالح ساختمانی و مواد غذایی. بیشترین کالاهای وارداتی از عراق نیز ضایعات آهن‌آلات و آلومینیوم و بعضی از فرآورده‌های نفتی است. به نظر می‌رسد ایران در تلاش است به جای کالای خام، کالاها و فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا را صادر کند. این موضوع نیازمند توسعه پتروشیمی‌ها و پتروپالایشگاه‌ها بوده که منطقاً به بحران گاز گره می‌خورد. تلاش عراق برای خودکفایی انرژی نکته اساسی اینجاست که عراق سعی دارد با همکاری شرکت‌های آمریکایی، سرمایه‌گذاری در 10 بلوک گازی را رقم بزند. این اقدام به هدف افزایش تولید گاز داخلی و خودکفایی در تامین انرژی رخ داده است. تاکنون نیروگاه‌های عراق به واردات گاز ایران وابسته بودند و به نظر می‌رسد عراق قصد دارد این رویه را تغییر دهد. این تلاش در برخی دیگر از پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های عراق نیز قابل مشاهده است. عراق قصد دارد تولید سالانه اوره را به 12 میلیون تن افزایش دهد. تولید اوره عراق، سالانه 6 میلیون تن است و این افزایش دوبرابری نشان از تلاش عراق برای توسعه صنعت پتروشیمی دارد. این صنعت وابسته به خوراک گازی برای کشورهای نفتی بسیار مهم است، چراکه می‌تواند از خام‌فروشی جلوگیری کند. چنان‌که ایلنا گزارش داده، سعد بن شریده الکعبی، وزیر انرژی قطر، اعلام کرده برای توسعه این طرح‌ها قرار است پروژه‌ای به منظور افزایش تولید گاز از میدان گازی پارس جنوبی، پیش ببرند. بر اساس این پروژه، مجموع تولید گاز طبیعی مایع قطر، به میزان 85 درصد نسبت به سطح کنونی افزایش خواهد یافت. کاهش صادرات پتروشیمی و بحران گاز در ایران ایران در چنین شرایطی ممکن است بخش بزرگی از مقصد صادرات گاز خود را از دست بدهد. از سوی دیگر، پیرو بحران گاز در کشور و تخصیص نیافتن خوراک به واحدهای پتروشیمی، مزیت صادرات محصولاتی با ارزش افزوده بالا را از دست خواهد داد. بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر کرده، یک‌پنجم ظرفیت پتروشیمی ایران بلااستفاده بوده که بیش از 62 درصد آن به خاطر کمبود خوراک است. کاهش صادرات پتروشیمی به مبلغ حدود یک میلیارد دلار نیز از تبعات کسری گاز است. این در حالی است که گاز در بخش نیروگاهی و خانگی، به دلیل توسعه‌نیافتگی و تصمیمات اشتباه، هدر می‌رود. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری جدید در میدان گازی پارس جنوبی که میدانی مشترک بین ایران و عراق به شمار می‌آید، با مشکلات فراوانی روبه‌روست. تمام این اقدامات دست به دست هم دادند تا نه‌تنها ایران از ظرفیت منابع گازی خود آن‌طور که باید بهره‌مند نشود، بلکه چهره روابط ایران و عراق نیز به دنبال تصمیمات دولت عراق برای خودکفایی در حوزه انرژی تغییر کند. تغییر دیپلماسی عراق علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق، درباره آینده روابط ایران و عراق به تجارت‌نیوز می‌گوید: «عراق در حال تغییر استراتژی خود در حوزه دیپلماسی است. با درس گرفتن از عمان و به دنبال حفظ روابط با همسایه‌ها و نفع رساندن به خود در عین حفظ دوستی، تعصب را کنار گذاشته و هدف توسعه کشور را دنبال می‌کند. کشوری که صادراتش نفت‌محور است و حدود چهار میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کند، باید محلی از آرامش و به دور از تنش باشد تا بتواند این کار را انجام دهد.» او می‌افزاید: «یکی از نقاط ضعف عراق، فساد گسترده قبیله‌ای و عشیره‌ای و سهم خواهی دولت‌ها و اقوامی است که در کشور کار می‌کنند. بودجه عراق در سال جاری، 156 میلیارد دلار بسته شد و سهم زیادی برای توسعه زیرساخت‌ها و آبادانی در نظر گرفته شده است. فرودگاه‌ها، استادیوم، راه، جاده و... نشان از سرمایه‌گذاری عظیم در این زمینه دارد. اما ایران که مدعی قدرت اول منطقه بوده، در بسیاری از این زمینه‌ها عقب‌تر است. البته عراق تا زمانی که به نقطه خوبی برسد سال‌ها فاصله دارد اما به‌هرحال در مسیر توسعه حرکت می‌کند.» آن‌طور که شریعتی توضیح می‌دهد، ضریب نفوذ تکنولوژی در عراق هنوز آن‌قدر قوی نیست که صنایع های‌تک در آن توسعه پیدا کنند، اما عراق که 15 سال پیش روزی 500 الی هزار کانتینر کالا از ایران وارد می‌کرد، در خیلی از زمینه‌ها خودکفا شده است. عراق حتی آب معدنی هم از ایران وارد می‌کرد، اما امروزه در هر محله‌ای تصفیه‌خانه آب وجود دارد و آب تولید می‌شود. در صنایع شوینده، لبنی و دیگر صنایع نیز از سرمایه‌گذاری خارجی استقبال می‌کنند تا در این مسیر گام بردارند. البته همچنان باندهای مافیایی وجود دارند تا سهم‌خواهی کنند. اما عراق به دلیل اینکه بازار مصرف بزرگی دارد و سرانه درآمدی مردم قابل توجه است، برای بسیاری از کشورها مانند ترکیه، عربستان، اردن و ایران، بازار جذابی به شمار می‌آید. توسعه پایدار و تعامل با دنیا شریعتی درباره لزوم ارتباط با دنیا توضیح می‌دهد: «هر کشوری که به بحث توسعه پایدار ورود کند، موضوع تولید و انتقال تکنولوژی را باید در دستور کار قرار دهد. اما یکی از مهم‌ترین تهدیدهایی که ممکن است کشور را از کوران رقابت خارج کند و مشکل‌ساز شود، بحث توافقات بین‌المللی و قوانین مالی دنیا مانند پالرمو (کنوانسیون ملل متحد علیه جرائم سازمان‌یافته فراملی)، CFT (کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم) و از همه راحت‌تر و روان‌تر، معاهده‌های سوئیسی است.» این عضو اتاق مشترک ایران و عراق در خصوص موضوع تعامل ایران با دنیا می‌گوید، تعامل با دولت‌ها نیازمند انضباط مالی ایران است. در حال حاضر بسیاری از تجار ایرانی نمی‌توانند دلار دولتی دریافت کنند، چون بانک‌های عامل ایران به خاطر تحریم و نپیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی در تعامل با عراق دچار مشکل می‌شوند. او ادامه می‌دهد: «منابع نفتی عراق از واشنگتن پمپاژ می‌شود و آنها هم به‌شدت در بحث‌های پول‌شویی و نفت‌شویی از ایران حساس هستند. یعنی اگر ایران نتواند مشکل خود را با دنیا یا حتی با عراق در سطح بین‌المللی و با ادبیات دیپلماتیک حل کند، ممکن است از کوران سازندگی و آینده خودسازی که عراق برای خود متصور است جا بماند.» شریعتی نسبت به آینده روابط ایران با عراق اظهار امیدواری می‌کند و در همین زمینه می‌گوید، مسعود پزشکیان در قامت رئیس دولت اولین سفر را به عراق انجام داد و با وجود ترکیب عراقچی، سنایی و تخت‌روانچی، تقریباً ۹۰ درصد بضاعت دیپلماسی کشور در حال حاضر در مسند قدرت هستند. این ترکیب منطقاً اهمیت عراق در روابط تجاری را می‌داند، اما هیچ پیوندی بدون اهداف اقتصادی، پیوند پایداری نیست. مانند پیوند ایران با سوریه که فقط پیوند امنیتی و حمایتی بین‌مان برقرار است. میلیون‌ها دلار هزینه می‌شود برای یک آرمان، اما زیرساخت و امنیتی که ایران درست می‌کند، مورد استفاده چین و روسیه قرار می‌گیرد و از این طریق تجارت می‌کنند. بنا بر نظر شریعتی، هدف و شعار دولت این است که روابط خود را با همسایه‌ها تقویت کند. منظور از روابط، تعارفات سیاسی نیست؛ زیرا مهم‌ترین امری که پیوند را برقرار می‌کند تجارت است. به همین دلیل، تجارت باید زمینه‌سازی شود. اما در دولت‌های قبلی، پیوند تجاری با عراق برقرار نشد و ایران از پرداخت ارز دولتی عراق جا ماند. برای مطالعه بیشتر صفحه سوخت و انرژی را دنبال کنید.
