انتخابات می‌تواند پویایی روابط ایران و آمریکا را تغییر دهد؟
رای‌دهندگان در ایران بر روی تحریمهای محدود‌کننده آمریکا متمرکز شده‌اند، زیرا هر دو کشور امسال به پای صندوق‌های رای می‌روند.
به گزارش تجارت‌نیوز، استفانی گلینسکی، روزنامه‌نگار مستقر در استانبول در فارن پالیسی می‌نویسد: ایران و ایالات متحده که زمانی متحد بودند، چند دهه است که روابط پرتنشی را دنبال کرده‌اند. انقلاب ۱۹۷۹ ایران چرخش قابل‌توجهی را در این روابط رقم زد. معترضان دانشجو با تسخیر سفارت آمریکا در تهران، بیش از ۵۰ آمریکایی را به مدت ۴۴۴ روز گروگان گرفتند. امروز، ساختمان قدیمی سفارتخانه تبدیل به موزه‌ای به نام لانه جاسوسی شده است که شکایات ایران از ایالات متحده را به تفصیل شرح می‌دهد. بازدیدکنندگان با نقاشی دیواری از مجسمه آزادی با چهره جمجمه و عبارت «مرگ بر ایالات متحده آمریکا» استقبال میشوند.
فصل تعمیق بدبینی تهران به واشنگتن
نگرش ضدآمریکایی منعکس‌شونده در این موزه از تاریخ نشأت می‌گیرد: ایالات متحده در برکناری نخست‌وزیر ایران در سال ۱۹۵۳ نقش ایفا کرد و راه را برای حکومت محمدرضا پهلوی هموار کرد. پهلوی نیز به نوبه خود در سال ۱۹۷۹ سرنگون شد. از زمان انقلاب ایران، تحریمهای بین‌المللی تا حدی ارتباط کشور را با بازارهای بین‌المللی قطع کرده است. تهران و واشنگتن اخیرا از هم دورتر شده‌اند. حمایت ایران از روسیه در بحبوحه جنگ این کشور در اوکراین، تنشها را افزایش داده و به تحریمهای گسترده‌‌‌تر غرب منجر شده است. در پاسخ، ایران به سمت اتحادهای غیرغربی که همکاری اقتصادی و دیپلماتیک را ارائه می‌دهند، حرکت کرده است.
از زمان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ نیز تنشها افزایش یافته است. ایران اسرائیل را به ارتکاب «نسل‌کشی در غزه» با حمایت ایالات متحده متهم کرده است، در حالی که تهران از حماس و حوثی‌های یمن حمایت می‌کند. پس از شهادت ابراهیم رئیسی رئیسجمهور ایران در سانحه سقوط هلی‌کوپتر در ماه مه، ایران روز جمعه انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری برگزار خواهد کرد. در همین حال، زمانی که رئیسجمهور جو بایدن و رئیسجمهور پیشین دونالد ترامپ برای رویارویی در ماه نوامبر آماده میشوند، ایالات متحده با آینده‌‌‌ای مبهم مواجه است. پیشرفت در پیشبرد روابط ایران و آمریکا در دوران بایدن که ایران را از اولویت خارج کرد و ابراهیم رئیسی که از صرف سرمایه سیاسی برای این موضوع خودداری کرد، دچار رکود شد. کارشناسان موافق هستند که تهران انگیزه کمی برای تعامل بیشتر با واشنگتن دارد، اما نتیجه انتخابات این کشورها می‌تواند این پویایی را تغییر دهد.
از سال ۱۹۷۹، لحظات مهم همکاری بین ایران و ایالات متحده وجود داشته است، از حمایت لجستیکی ایران از کمپین اولیه ایالات متحده علیه طالبان در افغانستان تا تبادل موفقیت‌آمیز زندانیان در سال گذشته که منجر به آزادی نهایی ۶ میلیارد دلار از پول‌های نفتی بلوکه‌شده ایران شد. طبق گزارش‌ها، ایالات متحده به ایران در مورد حمله قریب‌الوقوع داعش که در نهایت ۸۴ کشته برجای گذاشت، هشدار داده بود. (البته مقامات ایرانی هرگونه تماس قبل از حمله را تکذیب می‌کنند).
ایران همچنین از سوی ایالات متحده ناامید شده است - از جمله زمانی که ترامپ از توافق هستهای مورد مذاکره طولانی‌مدت دو کشور در سال ۲۰۱۸، تنها سه سال پس از امضای آن، با اعمال تحریمهای جدید خارج شد. تریتا پارسی، یکی از بنیان‌گذاران و معاون اجرایی موسسه کوئینسی گفت: «ایالات متحده خود را در موقعیتی قرار داده است که دیگر گزینه جذابی برای ایرانیان نیست. ایران تمایلی به تعامل ندارد زیرا متقاعد نشده است که ایالات متحده قادر به کاهش مداوم تحریم‌هاست. اما در عین حال، بستن درهای تعامل بسیار خطرناک است.»
تنشهای نوسانی کشورها اغلب به تصمیم‌گیرندگان آنها بستگی دارد، اما سوء ظن متقابل در دولت‌‌‌های ایران و ایالات متحده ریشه‌‌‌دار است. تهران اغلب واشنگتن را به دنبال براندازی خود می‌داند – ترسی که چندان هم دور از ذهن نیست، با توجه به اینکه همسایگانش افغانستان و عراق در دهه ۲۰۰۰ تحت تغییر رژیم تحمیلی ایالات متحده قرار گرفتند. آزاده ضمیری‌راد، معاون پژوهشی آفریقا و خاورمیانه در موسسه آلمان برای امور امنیت و بین‌الملل، گفت: «مهم نیست چه کسی در کاخ سفید می‌‌‌نشیند، این چیزی است که اغلب از سیاستگذاران ایرانی می‌‌‌شنوید.» ترس از اینکه در پایان روز، هر رئیس‌‌‌جمهوری از ایالات متحده به دنبال تغییر رژیم در ایران باشد، نه تنها در میان رادیکال‌ها، بلکه در میان طیف‌های سیاسی مشترک است.
ایران اولویت اصلی باراک اوباما، رئیسجمهور سابق آمریکا بود. تحت رهبری او، ایالات متحده توافق هستهای ۲۰۱۵ را که به طور رسمی به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک شناخته می‌شود، با حسن روحانی، رئیسجمهور وقت ایران امضا کرد. در این توافق‌نامه، برنامه‌‌‌هایی به تفصیل آمده بود که از دستیابی ایران به سلاح هستهای جلوگیری می‌‌‌کرد. در مقابل، ایالات متحده تا حدی این کشور را از تحریمهای تضعیف‌کننده رها می‌کند. تصمیم غافلگیرکننده ترامپ برای خروج از توافق در سال ۲۰۱۸، ایران را بر آن داشت تا بار دیگر توانایی‌های هستهای خود را ارتقا دهد. پس از انتخاب بایدن، بیش از ۱۵۰ نماینده دموکرات کنگره از او خواستند تا دوباره وارد این توافق شود. او این کار را نکرد و سرمایه سیاسی را برای یافتن روابط نزدیک‌تر با تهران صرف نکرد. وقتی نوبت به انتخابات آتی آمریکا می‌رسد، هیچ یک از نامزدهای ریاست جمهوری گزینه جذابی برای ایران نیستند.
بایدن در حمایت از اسرائیل بسیار منعطف شده است، در حالی که ترامپ ممکن است به نوعی دست به معامله بزند، او غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل کنترل است. صرف نظر از اینکه چه کسی جایگزین رئیسی می‌شود، به نظر نمی‌رسد هیچ‌کدام از چهره‌‌‌های سیاسی ایرانی حاضر به پذیرش ریسک سیاسی نزدیک شدن به آمریکا باشند. پارسی با توضیح اینکه سیاست‌های روحانی در ابتدا نتیجه داد و به مخالفانش ثابت کرد که اشتباه می‌کنند، گفت: شما در حال حاضر سیاستمداری مانند روحانی ندارید که حاضر باشد روی آن سرمایه‌گذاری کند. تهران و واشنگتن توافقی را امضا کردند، اما پس از آن مشکلات شروع شد: اجرای آن دشوار بود، سپس ترامپ عقب‌نشینی کرد و بایدن نتوانست به توافق بازگردد. پارسی افزود: امروز سیاستمداران ایرانی نمی‌‌‌خواهند سرمایه زیادی برای روابط با آمریکا خرج کنند.
در عوض، رهبران ایران به طور فزاینده‌ای بر ایجاد روابط با روسیه و چین تمرکز کرده‌اند. تجارت دوجانبه ایران با چین و روسیه رو به رشد است. تجارت نفت خام این کشور با چین اکنون روزانه ۱۵۰ میلیون دلار درآمد دارد. روسیه و ایران نیز به شرکای تجاری نزدیک و متحدان نظامی تبدیل شده‌اند. در خیابان‌‌‌های تهران و کافی‌‌‌شاپ‌‌‌های آن، اکنون بیشتر از گذشته بازدیدکنندگان چینی و روسی و کمتر اروپایی پیدا میشوند. تا قبل از حمله کامل روسیه به اوکراین، ایران تحریم‌‌‌شده‌‌‌ترین کشور جهان بود. تحریمهای غرب اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار داده است، اما همکاری با روسیه و چین، باعث جلوگیری از فروپاشی آن شده است. صندوق بین‌المللی پول رشد اقتصادی این کشور را در سال گذشته ۵.۴درصد اعلام کرد.
در سال‌جاری، ایران به همراه چهار عضو جدید دیگر به گروه بریکس (در اصل شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) پیوست و گامی بیشتر در جهت غلبه بر تاثیر تحریمهای آمریکا و انزوای بین‌المللی برداشت. در واقع این می‌تواند برخی از مشکلات اقتصادی را کاهش دهد، اما همچنین یک تهدید بالقوه برای ایالات متحده است.دانا استرول، مدیر تحقیقات در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک گفت: «خطر یک محور تجدیدنظرطلب روسیه، ایران و چین که امنیت و حاکمیت شبکه متحدان و شرکای ایالات متحده را به چالش می‌‌‌کشد، یکی از مبرم‌‌‌ترین و فوری‌‌‌ترین اولویت‌‌‌های امنیتی قرن حاضر است.» با این حال، در میان تنشهای جاری، گفت‌وگوی پرنوسان بین ایالات متحده و ایران ادامه دارد.
از نظر تاکتیکی و استراتژیک برای هر دو طرف مهم است که مطمئن شوند تنشهای غیرضروری وجود ندارد. در ۳ ژوئن، علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه ایران - که پس از شهادت حسین امیرعبداللهیان در سقوط بالگرد جایگزین وی شد - در یک کنفرانس مطبوعاتی در بیروت صحبت و تایید کرد که ایالات متحده و ایران در حال مذاکره در عمان هستند. باقری گفت: «ما همیشه به مذاکرات خود ادامه داده‌ایم، این مذاکرات هرگز متوقف نشده‌اند.»
نظرات