الهام میرمحمدی 
ترفندهای روسیه و چین برای پایان وابستگی به دلار
افزایش حجم بدهی‌های آمریکا که بی‌ثباتی و نوسان قیمت دلار را در پی دارد از یک‌سو، و تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه از سوی دیگر موجب شده، دو کشور چین و روسیه در سال‌های اخیر اقدامات بسیاری در جهت کاهش نفوذ دلار آمریکا به عنوان ارز جهانی غالب انجام دهند.
الهام میرمحمدی: سهم دلار آمریکا از کل ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی در جهان حدود 64 درصد است. این در حالی است که سهم یورو 20 درصد و سهم یوآن 2.5 درصد است. مهم‌ترین ملاک برای تبدیل شدن واحد پولی یک کشور به ارز جهانی میزان تولید ناخالص داخلی و نقش اقتصاد آن کشور در تجارت بین‌المللی است.
به گزارش تجارت‌نیوز ، دو کشور چین و روسیه در سال‌های اخیر اقدامات بسیاری برای کاهش نفوذ دلار آمریکا به عنوان ارز جهانی غالب انجام داده‌اند. تفکر پشت این استراتژی به مارس 2009 باز می‌گردد؛ زمانی که چین و روسیه به دلیل نگرانی از بی‌ثباتی دلار، خواهان ایجاد ارز واحد جهانی از سوی صندوق بین‌المللی پول شدند. هر دو کشور نگران تریلیون‌ها دلاری هستند که به صورت ذخیره ارزی نگهداری می‌کنند.
در سال‌های اخیر، میزان بدهی‌های دولت آمریکا به 20 تریلیون دلار -معادل کل تولید ناخالص داخلی این کشور در یک سال- رسیده و از این رو، آمریکا بزرگ‌ترین بدهکار جهانی است.
افزایش حجم بدهی‌های دولت آمریکا موجب شده فعالان بین‌المللی در مورد تاثیر این مساله بر کل اقتصاد جهان هشدار دهند.
از سوی دیگر، صندوق بین‌المللی پول نیز که عمدتا تحت کنترل آمریکاست، هنوز اقدامی در زمینه درخواست‌های چین و روسیه انجام نداده است. همچنین، به علت اختلافات سیاسی میان کشورها به نظر نمی‌رسد در آینده‌ای نزدیک اجماع بین‌المللی برای ایجاد یک ارز واحد جهانی امکان‌پذیر باشد.
با این حال کاهش نقش دلار برای روسیه و چین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و هر دو کشور می‌توانند نفوذ قابل توجهی در این زمینه از خود نشان دهند.
روسیه یکی از منابع اصلی ذخایر نفتی و گازی در جهان است. این کشور همچنین بزرگ‌ترین تولیدکننده الماس به شمار می‌رود. چین و روسیه میزان قابل توجهی از عناصر نادر خاکی را تولید می‌کنند.
چین از سوی دیگر، بزرگ‌ترین تولیدکننده و همچنین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده طلا محسوب می‌شود. از این رو هر دو کشور تمایل دارند با گسترش تولید طلا و سایر فلزات گرانبها، تسلط دلار آمریکا را در جهان کاهش دهند. چین و روسیه در مجموع 10 درصد کل ذخایر طلای جهان را دارند.
جدول زیر میزان ذخایر طلا در کشورهای مختلف را نشان می‌دهد:
| رتبه | کشور | ذخایر طلا (تن) |
| 1 | آمریکا | 8133 |
| 2 | آلمان | 3381 |
| 3 | ایتالیا | 2453 |
| 4 | فرانسه | 2435 |
| 5 | چین | 1797 |
| 6 | روسیه | 1460 |
| 7 | سوئیس | 1040 |
| 8 | ژاپن | 765 |
| 9 | هلند | 612 |
| 10 | هند | 558 |
در حال حاضر، مجموع ذخایر طلای چین و روسیه، آنها را در جایگاه دوم این فهرست قرار می‌دهد. هر دو کشور در تلاشند تا فاصله خود را با آمریکا کاهش دهند. تاثیر روانی این اقدام بر بازارهای مالی جهان می‌تواند قابل توجه باشد.
علاوه بر انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه، چین در تلاش است با برقراری ارتباط میان بازارهای طلا، استفاده از یوآن خود را گسترش دهد. پروژه جاده ابریشم و گسترش تجارت دوجانبه یکی از این اقدامات دولت چین است.
در حالی که آمریکا در تلاش است، فلزات گرانبهای چین و روسیه را دست‌کم بگیرد، هر دو کشور با خرید مقادیر بسیار زیادی طلا در سال‌های اخیر، به دنبال عدم وابستگی به دلار در معاملات و پایان دادن به امپراتوری دلار آمریکا هستند.
اما تنها طلا نیست که نبرد این دو کشور با نفوذ دلار آمریکا را تعیین می‌کند. در حال حاضر، آمریکا در میان 10 کشور برتر از نظر میزان ذخایر نفتی و گازی نیست.
جدول زیر ده کشوری که بیشترین ذخایر نفتی را در جهان دارند، نشان می‌دهد:
| رتبه | کشور | ذخایر نفتی |
| 1 | ونزوئلا | 298 میلیارد بشکه |
| 2 | عربستان سعودی | 268 میلیارد بشکه |
| 3 | کانادا | 173 میلیارد بشکه |
| 4 | ایران | 156 میلیارد بشکه |
| 5 | عراق | 141 میلیارد بشکه |
| 6 | کویت | 104 میلیارد بشکه |
| 7 | امارات متحده عربی | 98 میلیارد بشکه |
| 8 | روسیه | 80 میلیارد بشکه |
| 9 | لیبی | 48 میلیارد بشکه |
| 10 | نیجریه | 37 میلیارد بشکه |
از نظر منابع گازی نیز، روسیه بیشترین منابع را در جهان دارد. اگرچه چین نفت و گاز چندانی در جهان تولید نمی‌کند، اما یکی از خریداران اصلی نفت در جهان است. این کشور بزرگ‌ترین ذخایر خارجی بالغ بر 3.52 تریلیون دلار را در جهان دارد. این میزان سه برابر ذخایر خارجی ژاپن است.
جدول زیر کشورهایی که بالاترین میزان ذخایر خارجی را دارند نشان می‌دهد:
| رتبه | کشور | ذخایر خارجی |
| 1 | چین | 3520 میلیارد دلار |
| 2 | ژاپن | 1321 میلیارد دلار |
| 3 | اتحادیه اروپا | 819 میلیارد دلار |
| 4 | سوئیس | 661 میلیارد دلار |
| 5 | عربستان سعودی | 581 میلیارد دلار |
| 6 | روسیه | 407 میلیارد دلار |
| 7 | هنگ‌کنگ | 380 میلیارد دلار |
| 8 | کره جنوبی | 372 میلیارد دلار |
| 9 | هند | 366 میلیارد دلار |
| 10 | برزیل | 362 میلیارد دلار |
این میزان از نفوذ مالی از سوی هر دو کشور موجب شده، اقدامات لازم برای حذف تدریجی دلار از مبادلاتشان را انجام دهند.
دلارزدایی برای پکن و مسکو به یک اولویت استراتژیک تبدیل شده است. در حال حاضر پکن گاز و نفت خود را با پرداخت یوآن از روسیه می‌خرد و مسکو قادر است یوآن را از طریق بورس انرژی بین‌المللی شانگهای به طلا تبدیل کند.
در حال حاضر جدال پترودلار و پترویوآن در بازار نفت ادامه دارد و انجام قراردادهای آتی نفت با پشتوانه یوآن چین، ممکن است اقتدار دلار آمریکا را در بازار نفت خدشه‌دار کند.
بانک مرکزی چین برای گسترش مبادلات تجاری با یوآن و جهانی‌سازی آن، در سال‌های اخیر اقدام به برقراری پیمان پولی با بیش از 32 کشور کرده است.
یکی از مزایای پیمان‌های پولی، کاهش تاثیر تحریم کشورهای ثالث است. روسیه سه سال پیش با هدف حذف دلار از مبادلات خود و کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا، اقدام به انعقاد پیمان پولی با چین کرد. در ابتدا، به علت سقوط روبل، روسیه با چالش‌های جدی مواجه شد؛ اما اخیرا هر دو کشور این پیمان را به مدت سه سال دیگر تمدید کردند.
نکته قابل توجه این است که در هر پیمان پولی لازم است دو کشور برای جلب اعتماد متقابل ثبات لازم را در سیاست‌های اقتصادی خود داشته باشند. در حقیقت، تورم بالا، تغییرات ناگهانی سیاست‌های بازرگانی نظیر تغییر تعرفه‌های گمرکی و ممنوعیت ناگهانی واردات و صادرات کالا یا نوسانات شدید نرخ ارز مانع از اعتماد کشور مقابل در انعقاد پولی می‌شود.
به دلیل نگرانی‌های موجود در مورد بی‌ثباتی دلار، در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها برای ایجاد رونق در تجارت بین‌المللی، اقدام به انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه کرده‌اند. پیمان تاخت پولی (currency Swap) قراردادی است که میان بانک‌های مرکزی دو کشور به منظور مبادلات تجاری از طریق ارزهای ملی استفاده می‌شود. در این حال تجار و شرکت‌های هر دو کشور دیگر نیازی به استفاده از ارز کشور ثابت برای مبادلات تجاری ندارند. این اقدام موجب ایجاد ثبات ارزی بر هر دو طرف می‌شود.
انعقاد این‌گونه پیمان‌ها، ابزاری برای تامین نقدینگی در مواقع وقوع بحران ارزی و کنترل نوسان نرخ ارز است.
بانک مرکزی چین برای گسترش مبادلات تجاری با یوآن و جهانی‌سازی آن، در سال‌های اخیر اقدام به برقراری پیمان پولی با بیش از 32 کشور کرده است.
همچنین در حال حاضر، برخی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان بازار نفت از جمله روسیه و حتی عربستان مبادلات خود را از طریق یوآن انجام می‌دهند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در چند سال آینده 600 تا 800 میلیارد دلار از فروش نفت دنیا بر اساس یوآن انجام خواهد شد.
بر اساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول، سهم دلار آمریکا از حساب بانک‌های مرکزی جهان در سه ماهه چهارم سال ۲۰۱۷ به پایین‌ترین سطح چهار سال اخیر خود رسید.
از سوی دیگر، کره شمالی در ازای خریداری نفت از چین، از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند.
نباید فراموش کرد که هر دو کشور روسیه و چین اقدامات قابل توجهی در زمینه توسعه زیرساخت‌ها برای تهیه پول دیجیتال انجام داده‌اند و در رقابت با آمریکا و اروپا برای تبدیل شدن به اولین کشور رمزنگاری‌شده در جهان و توسعه فناوری بلاک‌چین هستند.
ونزوئلا که بیشترین ذخایر نفتی در جهان را دارد، به دلیل تحریم‌های آمریکا و سقوط اقتصادش، مبادلات نفتی خود را دیگر به دلار انجام نمی‌دهد.
بر اساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول، سهم دلار آمریکا از حساب بانک‌های مرکزی جهان در سه ماهه چهارم سال 2017 به پایین‌ترین سطح چهار سال اخیر خود رسید.
به دنبال اقدامات دو کشور چین و روسیه برای پایان دادن به وابستگی به دلار آمریکا، پیش‌بینی می‌شود در آینده دلار آمریکا افت کند و در نهایت به عنوان منابع ذخیره ارزی برای کشورها جذاب نباشد.
*بخش‌هایی از این گزارش برگرفته از منابع modernpolicy، russis-insider و silkroadbrifing است.
منبع آمار: investopedia
نظرات