غلامرضا افخمی، پژوهشگر ارشد و از پایه‌گذاران بنیاد مطالعات ایران ۵ شهریور ۱۴۰۳ در مریلند آمریکا درگذشت. از مشهورترین آثار او کتاب‌ هفتصد صفحه‌ای «زندگی و زمانه‌ شاه» است که دانشگاه کالیفرنیا منتشر کرده است. غلامرضا افخمی یک سیاستمدار و دیپلمات ایرانی است که به خاطر فعالیت‌هایش در دورهٔ پهلوی دوم شناخته شده است. او در زمینه‌های مختلف سیاسی، دیپلماتیک و آموزشی فعالیت داشته است. افخمی در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی به‌عنوان سفیر ایران در کشورهای مختلف خدمت کرده و همچنین در سمت‌های دولتی مختلفی نیز فعالیت داشته است. از جمله سمت‌های او می‌توان به معاونت وزارت امور خارجه و همچنین نمایندگی ایران در سازمان ملل اشاره کرد. افخمی در سال‌های پیش از انقلاب، ضمن تدریس در دانشگاه ملی ایران و معاونت وزارت کشور، دبیر کمیته ملی پیکار با بیسوادی بود و در پی انقلاب، پس از چند ماه زندگی مخفیانه، ایران را ترک کرد. غلامرضا افخمی در سال ۱۳۱۴ در تهران متولد شد. تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستان البرز به پایان برد و در سال ۱۳۳۳ برای تحصیلات دانشگاهی راهی آمریکا شد. ابتدا در دانشگاه کالیفرنیا، بِرکلی و سپس دانشگاه کلرادو تحصیلات خود را تا پایان دوره دکتری در رشته علوم سیاسی طی کرد. در دوران تحصیل با مهناز ابراهیمی، بعدها «مهناز افخمی»، آشنا شد و با او ازدواج کرد. مهناز افخمی در دو سال پایانی حکومت پهلوی، وزیر مشاور در امور زنان بود و نقشی بنیادین در فعالیت‌های مربوط به حقوق زنان در ایران ایفا کرد. غلامرضا افخمی پس از پایان تحصیلات در آمریکا در سال ۱۳۴۳ به ایران بازگشت. چندی بعد برای تدریس علوم سیاسی جذب دانشگاه ملی ایران شد و تا حدود دوازده سال در دانشگاه ماندگار شد. در سال ۱۳۵۳ برای ادامه کار به وزارت کشور رفت و چندی بعد دبیر کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی - به ریاست محمدرضا شاه - شد. آقای افخمی تا وقوع انقلاب ایران این سمت را به عهده داشت و از این دوره به عنوان یکی از سازنده‌ترین دوران کار خود یاد می‌کرد. غلامرضا افخمی همچنین به خاطر نگارش کتاب‌های تاریخی و تحلیلی در مورد تاریخ معاصر ایران و نقش شخصیت‌های کلیدی این دوران، از جمله محمدرضا شاه پهلوی، شناخته می‌شود. بخش قابل توجهی از پروژه‌های «بنیاد مطالعات ایران» با مدیریت غلامرضا افخمی به مرحله عمل رسید و یکی از آنها «پروژه تاریخ شفاهی ایران» بود. مهرزاد بروجردی، رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه علم و فناوری میسوری، درباره این پروژه می‌گوید: «کمی پیش از بنیاد مطالعات ایران، از اوایل دهه شصت خورشیدی، حبیب لاجوردی پروژه تاریخ شفاهی دیگری را در دانشگاه هاروارد آغاز کرده بود ولی تفاوت آن پروژه با پروژه بنیاد مطالعات ایران این بود که بنیاد تماس‌های گسترده‌تری با شخصیت‌های دولتی در زمان شاه داشت. پروژه لاجوردی طیف گسترده‌تری از مخالفان را پوشش می‌داد. ولی در نهایت هر دو پروژه کمک زیادی به پژوهش‌های تاریخ معاصر کردند و خود من هم برای پژوهش‌هایم از هر دو آرشیو بهره گرفتم.» مهرزاد بروجردی یادآور می‌شود: «در آن زمان سنت ثبت تاریخ شفاهی وجود نداشت و این دو پروژه باعث آشنایی عمیق مردم و پژوهشگران با افکار شخصیت‌های تاثیرگذار در ایران شدند.» از مصاحبه‌های پروژه تاریخ شفاهی، یازده جلد کتاب نیز با ویراستاری غلامرضا افخمی توسط بنیاد مطالعات ایران به چاپ رسیده که دگرگونی‌های اجتماعی-اقتصادی ایران در سال‌های پیش از انقلاب را بررسی می‌کنند. «برنامه انرژی اتمی ایران»، «تحول صنعت نفت» و «جامعه، دولت و جنبش زنان ایران» از جمله عناوین این مجموعه هستند. بنیاد همچنین با موزه‌ها و نهادهای دانشگاهی آمریکا همکاری نزدیکی داشت و به ویژه در دهه ۱۹۸۰ میلادی که تحت تاثیر مسائل سیاسی، برنامه‌های فرهنگی-دانشگاهی ایرانی در آمریکا دچار رکود شده بود، تلاش کرد این فضا را به ویژه در واشنگتن تغییر دهد. سازماندهی برنامه‌های نوروزی با موسسه اسمیتسونین، برنامه‌های نمایش فیلم همراه با دعوت از فیلمسازان ایرانی و برگزاری نمایشگاه از آثار عکاسان و نقاشان معاصر ایران از جمله این فعالیت‌ها بود از مشهورترین آثار افخمی در دوران زندگی در آمریکا کتاب «زندگی و زمانه شاه» است که در سال ۲۰۰۹ توسط انتشارات دانشگاه کالیفرنیا به چاپ رسید. این کتاب هفتصد صفحه‌ای دربرگیرنده اطلاعات گسترده‌ای در رابطه با زندگی و عملکرد محمدرضا پهلوی، آخرین پادشاه ایران است. مطالب کتاب در ۲۶ بخش و عموما بر مبنای اطلاعات و مدارکی است که افخمی شخصا از دوران کار در ایران در اختیار داشته و همچنین مدارکی که بعدها در آمریکا به آنها دست پیدا کرده است. غلامرضا افخمی در آخرین گفتگوی خود که دو سال پیش در مریلند ضبط شده گفت که به باور او نگاه بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران به شاه تحت تاثیر گرایش‌های ایدئولوژیک آنها بوده تا واقعیت موجود در ایران. او معتقد بود این نگاه در نسل جدید «در حال نزدیک شدن به واقعیت است». مهرزاد بروجردی معتقد است کتاب غلامرضا افخمی در مقایسه با کتابی که عباس میلانی درباره شاه نوشت توجه کمتری به خود جلب کرد «ولی نکته مهم در کتاب آقای افخمی این است که با توجه به نقش ایشان و همسرشان در حکومت گذشته، او به عنوان یک شاهد عینی و دست اول، اطلاعات را منتقل می‌کند. در نتیجه ما با یک نگاه دیگر در کتاب او روبه‌رو هستیم.
