تنها ۰.۸۳ درصد از صادرات ایران از طریق مناطق آزاد تجاری صورت می‌گیرد
بهشت واردکنندگان ایران کجاست؟
بررسی‌ها نشان می‌دهند صادرات از مناطق آزاد تجاری در کشور، سالانه به 0.83 درصد از کل صادرات کشور می‌رسد و در برهه هشت ساله منتهی به سال 1393 هم هفت منطقه آزاد کشور در مجموع 2.5 درصد از کل سرمایه گذاری‌خارجی کشور را جذب کرده‌اند. آیا این عملکرد قابل قبول است؟
محمد مهدی حاتمی: مناطق آزاد در ایران عملا دچار نوعی کژکارکرد شده‌اند و به جای آنکه دروازه‌ای برای صادرات کالاهای ایرانی به خارج از کشور باشند، به درگاهی برای واردات کالاها بدل شده‌اند.
تازه‌ترین داده‌های آماری نشان می‌دهند مجموع هفت منطقه آزاد تجاری در کشور، در طول هشت سال منتهی به سال 1393، نتوانسته‌اند بیش از 2.5 درصد از سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده به کشور را از دروازه‌های خود عبور دهند و این یعنی بیش از 3 دهه تلاش برای سر و سامان دادن به این حوزه، عملا دود شده و به هوا رفته است.
مجموع هفت منطقه آزاد کیش، چابهار، اروند، قشم، ارس، انزلی و ماکو، در حالی تنها 0.83 درصد از صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌اند که بر خلاف دیگر مناطق کشور، از برخی مزیت‌های نسبی در این زمینه برخوردار‌ند.
به گزارش تجارت‌نیوز، چندی پیش، اکبر ترکان، دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در اظهارنظری مناطق آزاد کشور را پیش‌قراول جذب سرمایه‌های خارجی به کشور خوانده بود. این در حالی است که اظهارنظرهایی از این دست، با شائبه برخی آمارسازی‌های احتمالی هم همراه بوده‌اند. روزنامه تعادل در مطلبی به نقل از حجت‌الله عبدالملکی، اقتصاددان و نامزد ناکام اصولگرایان برای ورود به مجلس دهم، چنین نوشته است:«طی چند سال گذشته در یکی از آمارهای رسمی مناطق آزاد، برای یکی از این مناطق ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی درج شده بود؛ درحالی که مراجعه به اسناد رسمی نشان داد سرمایه‌گذاری خارجی در آنجا صفر بوده است.»
جولانگاه خودروهای آمریکایی
اگر این اواخر به شهرهایی مانند تبریز یا منطقه ارس در استان آذربایجان شرقی سفر کرده باشید، از دیدن تعداد خودروهای خارجی و حتی آمریکایی در این مناطق حیرت‌زده می‌شوید. منطقه آزاد ارس که چند سالی بیشتر از ایجاد آن نمی‌گذرد، این امکان را برای برخی ساکنان استان آذربایجان شرقی به مکانی تبدیل کرده که بدون پرداخت تعرفه های وارداتی و حق گمرک، خودروهای خارجی وارد کنند.
این در حالی است که فلسفه ایجاد مناطق آزاد که اتفاقا در قوانین مصوب و اساسنامه آن نیز موجود است، افزایش توان صادراتی کشور است. در واقع، سیاست‌گذاران اقتصادی ایران در سال‌های پایانی دهه 1360 به این نتیجه رسیدند که به دلیل بسته ماندن بیش از اندازه اقتصاد ایران در دهه‌ای که بخش عمده‌ای آن زیر سایه جنگ تحمیلی بود، باید روزنه‌هایی در اقتصاد کشور ایجاد شود. این روزنه‌ها، همان مناطق آزاد بودند که در ابتدا، تنها محدود به جزایر کیش و قشم می‌شدند.
دیواری که تا ثریا کَج می‌رود
بنا از ابتدا بر این بود که توسعه صادرات-محور، از طریق مناطق آزاد پیگیری شود و اصولا به همین دلیل هم بود که معافیت‌های مالیاتی و گمرکی برای این مناطق وضع شد. با این همه، سنگ اول هم کج گذاشته شد و این سنگ کج، به بنای در حال فروریختی در دورانِ محمود احمدی‌نژاد رسید.
در دوره هشت ساله ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، متجاوز از 400 میلیارد دلار کالا به ایران وارد شد و واردات کالا از دریچه مناطق آزاد تنها مشتی نمونه از همین خروار بود.
در دوره دولت‌های نهم و دهم، تصمیم گرفته شد مناطق آزاد رشد کمّی بیشتری پیدا کنند و احمدی‌نژاد در بسیاری از سفرهایش به مناطق مرزی، قول ایجاد منطقه آزاد در آن ناحیه را می‌داد. علاوه بر این، دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی هم اهمیتی بیش از پیش پیدا کرد.
این موضوع تا آنجا پیش رفت که حمید بقایی، یکی از نزدیکان احمدی نژاد و کسی که از قضا این روزها با مشکلات حقوقی و قضایی بسیاری دست در پنجه است، از 1388 تا 1390، به مدت دو سال دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بود.
نتیجه اما چه بود؟ بدون تمرکز بر جزئیات، تنها ذکر این نکته کافی است که خروجی عملکرد دولت‌های مهرورزی برای اقتصاد ایران چه بوده است: در دوره هشت ساله ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، متجاوز از 400 میلیارد دلار کالا به ایران وارد شد و واردات کالا از دریچه مناطق آزاد تنها مشتی نمونه از همین خروار بود.
سهمی که به یک درصد هم نمی‌رسد
تقریبا در هیچ یک از مناطق آزاد هفت گانه در کشور (که صحبت از افزایش تعداد آنها هم هست) چیزی برای صادرات وجود ندارد. آمارهای رسمی دولت که به نقل از دبیرخانه مناطق آزاد استخراج شده‌اند و همین ماه گذشته انتشار یافته‌اند، نشان می‌دهند علی‌رغم آنکه در پایان سال 1394 در مجموع حدود 42 میلیارد دلار کالا از کشور صادر شده است، مناطق آزاد هفت گانه در کشور مجموعا 350 میلیون دلار صادرات داشته‌اند، یعنی حدود 0.83 درصد از کل صادرات کشور!
مجموع هفت منطقه آزاد کیش، چابهار، اروند، قشم، ارس، انزلی و ماکو، در حالی تنها 0.83 درصد از صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌اند که بر خلاف دیگر مناطق کشور، از برخی مزیت‌های نسبی در این زمینه برخوردار‌ند. به عنوان نمونه، تاسیس شرکت در مناطق آزاد تجاری، معافیات‌های مالیاتی و گمرکی بسیار گسترده‌ای دارد. از جمله اینکه این شرکت‌ها می‌توانند کالاهای سرمایه‌ای (مانند ماشین‌آلات) مورد نیاز خود را بدون پرداخت مالیات و تعرفه‌های گمرکی، برای مدت چند سال وارد کنند.
اکنون می‌توان پرسید چرا بیش از 99 درصد از صادرات کشور از مبادیِ صادراتی‌ای به غیر از مناطق آزاد صورت می‌گیرند و اصولا وجود این مناطق و عدم‌النفع دولت از ناحیه معافیت‌های مالیاتی و گمرکی در این مناطق چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟
نظرات