تمرکز صادرات روی کالاهای با ارزش افزوده پایین/ چگونه وزن صادرات ایران افزایش یافت؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، اخیرا آمار تجارت چهار ماهه منتشرشده که حاکی از رشد ۲۸.۶ درصدی وزن صادرات و کاهش نزدیک به ۸ درصدی ارزش صادرات نسبت به چهار ماهه اول سال قبل است. وزن و ارزش واردات نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۶.۲ و ۱۰.۸ درصد افزایش یافته است. به عبارت دقیق‌تر در شرایطی که وزن صادرات غیرنفتی بیشتر شده، از ارزش آن کاسته شده که به تعبیری نشان‌دهنده صادرات کالا با ارزش افزوده پایین یا خام‌فروشی است.

این آمار نشان می‌دهد تراز تجاری کشور هم در چهارماهه امسال منفی سه میلیارد و ۶۳۳ میلیون دلار بود، طوری‌که ارزش صادرات کشور در مدت یاد شده ۱۵ میلیارد و ۹۰۶ میلیون دلار و ارزش واردات ۱۹ میلیارد و ۵۳۹ میلیون دلار بوده است.

در حالی این داده‌ها مربوط به صادرات کالاهای غیرنفتی است که براساس ارزیابی صورت‌گرفته پنج قلم عمده کالاهای صادراتی شامل «گاز طبیعی مایع‌شده» در ظروف 1000 سانتی متر مکعب و بیشتر، «پروپان مایع‌شده، «بوتان مایع‌شده»، «قیر نفت» و متانول در این مدت بوده‌اند.

ارزش کالاهای وارداتی نزدیک به ۵ برابر صادراتی‌ها

بررسی دقیق‌تر اعداد، اطلاعات جالب‌تری را نمایان می‌سازد. با توجه به واردات ۱۱ میلیون و ۸۴۲ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۵۳۹ میلیون دلار به کشور در چهار ماهه اول امسال، می‌توان گفت ارزش هر تن کالای وارداتی به طور متوسط نزدیک به ۱۶۵۰ دلار بوده است.

این در حالی است که ارزش هر تن کالای صادراتی از کشور در این مدت به طور متوسط نزدیک به ۳۴۸ دلار بوده است. چراکه در چهارماهه امسال ۴۵ میلیون و ۷۵۸ هزار تن کالا به ارزش ۱۵ میلیارد و ۹۰۶ میلیون دلار از کشور صادر شده است.

بر اساس اطلاعاتی که به آن اشاره شد متوسط ارزش هر تن کالای وارداتی ۴.۷ برای ارزش هر تن کالای صادراتی بوده است. یک دلیل اصلی این وضعیت این است که عموما سهم کالاهای با ارزش افزوده بالا، در سبد صادرات ایران کمتر است.

اما جزئیات بیشتری از وضعیت خام‌فروشی در ایران را می‌توان در یکی از گزارش‌های اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس جست‌وجو کرد. این نهاد، اواخر سال گذشته گزارش‌هایی از ارزیابی عملکرد برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بخش‌های مختلف منتشر کرد.

هرچند بر اساس این گزارش طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، بیش از ۸۰ درصد کالاهای وارداتی کشور را مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای و کالاهای سرمایه‌ای که همه محصولات مورد نیاز تولید است، به خود اختصاص داده، اما وضعیت صادرات مناسب نیست.

در این گزارش اطلاعاتی درباره متوسط ارزشی اقلام عمده صادراتی و وارداتی کشور طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ ارائه شده که نشان می‌دهد به طور متوسط بیش از ۴۰ درصد سهم ارزشی واردات کشور به واردات ماشین آلات و لوازم حمل و نقل اختصاص داده شده، اما بیش از ۶۰ درصد سبد صادراتی کشور به لحاظ ارزشی را محصولات فرآوری نشده کشاورزی، محصولات شیمیایی و معدنی به خود اختصاص داده است. به عبارتی با وجود حجم بالای واردات ماشین آلات به کشور نتیجه سهم بالای محصولات خام و نیمه خام منبع محور در ترکیب صادرات کشور و نه محصولات رقابتی ساخت محور شده است.

همچنین بر اساس گزارش عملکرد رقابت صنعتی منتشر شده توسط یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد محصولات صادراتی کشور منبع محور، ۱۳ درصد با فناوری پایین ۳۲.۵ درصد با فناوری متوسط و فقط ۰.۵ درصد از محصولات صادراتی کشور با فناوری بالا بوده که یکی از دلایل این موضوع تمرکز بنگاه‌های تولیدی صنعت ساخت کشور بر بازار داخل است.

کالاهای صادراتی بی‌ارزش‌تر شد؟

از طرف دیگر در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به این نکته اشاره شده که در سال ۱۴۰۰ ارزش هر تن محصول صادراتی کشور حدود ۳۸۱ دلار و ارزش هر تن محصول وارداتی ۱۲۲۷ دلار بود که یعنی قیمت هر تن محصول وارداتی ۳.۲ برابر محصول صادراتی بوده است.

بررسی آمارهای تجارت در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد سال گذشته متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی ۴۳۵.۶ دلار و ارزش هر تن کالای وارداتی ۱۶۰۴.۵ دلار بوده است. بر این اساس سال گذشته ارزش هر تن کالای وارداتی حدود ۳.۷ برابر هر تن کالای صادراتی بوده و همانطور که پیش‌تر اشاره شد این نسبت در چهار ماهه امسال به ۴.۷ برابر رسیده است.

بنابراین می‌توان این گونه نتیجه گیری کرد که در سال‌های اخیر ارش کالاهای وارداتی به کشور بیشتر و و ارزش کالاهای صادراتی کمتر شده است. به عبارت دقیق‌تر به نظر می‌رسد بیشتر به سمت صادرات محصولات منبع محور و فرآوری نشده رفته‌ایم.

برای مطالعه بیشتر در این رابطه صفحه تولید و تجارت را در تجارت نیوز دنبال کنید