پشت‌پرده آمار گردشگری ایران چیست؟
رشد ۵۱.۵ درصدی سفر گردشگران خارجی به ایران با توجه به ریزش سفر اروپایی‌ها و برخی کشورهای آسیایی از جمله چینی‌ها و ژاپنی‌ها درحالی به زعم برخی تحلیلگران و فعالان گردشگری عدد مبالغه‌آمیزی است که گروه دیگری از کارشناسان بر نزدیکی این آمار به واقعیت صحه گذاشته‌اند و نه تنها این رشد آماری را تایید می‌کنند، که باور دارند جمعیت گردشگران ورودی به ایران بیشتر از اعداد اعلام شده است.
محمدرضا پوینده که در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ مسئولیت‌های متفاوتی را در معاونت گردشگری داشته، در مقام کارشناس به تحلیل وضعیت آمارهای گردشگری پرداخته و بر ضرورت پردازش آمارهای خام پلیس مهاجرت تاکید کرده است و در گفت‌وگو با ایسنا به رشد ۵۱.۵ درصدی آمار گردشگران خارجی ورودی به کشور در شش ماهه نخست امسال اشاره کرد و افزود: بررسی این مهم که چرا تولید آمارهای دقیق در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سایر موضوعات در تمام کشورها بویژه در ایران کاری بسیار سخت و با موانع و مشکلات فراوان روبه‌رو است، به آسیب‌شناسی، بحث و پژوهش کارشناسی فراوان نیاز دارد.
به گزارش تجارت‌نیوز،پینده همچنین یادآور شد: اعلام آمارها در ایران بویژه در صنعت گردشگری همواره یکی از موضوعات چالش برانگیز، خبرساز و پرحاشیه بوده و خواهد بود؛ به‌طوریکه بسیاری از مدیران عالی کشور تا سر حد امکان تلاش می‌کنند از اعلام عمومی آمارهای تحت مدیریت خود فاصله بگیرند.
سیستم آمارگیری گردشگری از سال ۱۳۸۶ در پلیس مهاجرت راه‌اندازی شد. تا قبل از این سال آماری از گردشگران وجود ندارداو اضافه کرد: از ابتدای سال ۹۷ که به مرور آمار رشد گردشگران خارجی ورودی به کشور از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام شد، به مانند گذشته شاهد بازتاب و بازخورد منفی در دو سطح عمومی و تخصصی بویژه در نزد فعالان بخش خصوصی گردشگری بودیم، به‌طوریکه در سطح گسترده صحت این آمار به طور جدی زیر سوال قرار گرفته است.
پوینده با طرح این پرسش که آیا به نظر او، آمار رشد ۵۱ درصدی گردشگران خارجی ورودی به کشور در شش ماهه گذشته واقعی است یا غیر واقعی؟ به پیشینه این آمارگیری‌ها در زمان مسؤولیتش در دفتر برنامه‌ریزی گردشگری خارجی پرداخت و به ایسنا گفت: جمع بندی آمار گردشگران خارجی ورودی به کشور در هر ماه و هر سال بویژه از سال ۱۳۸۶ تا کنون از سوی پلیس مهاجرت نیروی انتظامی که پرسنل آن در بیش از ۸۰ نقطه صفر مرزی وظیفه کنترل گذرنامه ها را دارند، انجام شده و به سازمان میراث فرهنگی و برخی دیگر از نهادها اعلام می‌شود.
وی اضافه کرد: در سال ۸۶ در نبود حساب‌های اقماری گردشگری به عنوان مدیرکل وقت گردشگری خارجی مسؤولیت پیدا کردم با همکاری پلیس مهاجرت ناجا به تولید آمار ملیتی و برخی دیگر از آمارهای پایه اقدام کنم که این مهم به سختی و با همکاری ارزشمند پلیس مهاجرت ناجا و با تغییر نرم‌افزار و سخت افزارهای ذی‌ربط در نقاط صفر مرزی بدون تامین بودجه‌ای خاص انجام شد، بنابراین آمارهای اعلامی تطبیقی فعلی بر مبنای سال ۸۶ است که تا قبل از آن هیچ آماری در این خصوص و به تفکیک ملیت، جنسیت، مقصد سفر، مدت زمان ماندگاری وجود نداشته و خبری نشده که در جدول‌های آماری سازمان جهانی جهانگردی نیز جالی خالی آن‌ها مشخص بود.
پوینده با یادآوری این‌که آمار پلیس مهاجرت که اکنون منبع سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، کلیه شهروندان خارجی را که به صورت قانونی و از طریق مرزهای رسمی هوایی، زمینی و دریایی وارد کشور می‌شوند، در بر می‌گیرد، گفت: افرادی که با گذرنامه سیاسی، خدمت و عادی و با هر انگیزه‌ای به ایران سفر می‌کنند؛ از جمله خریدهای مرزی، تجارت، راننده‌های حمل و نقل زمینی یا ترانزیتی، تحصیل، درمان، تفریح، زیارت، هیات‌های سیاسی، اقتصادی، مستشاران نظامی و غیره در این آمار لحاظ می‌شوند. هرچند که بنا به تعریف سازمان جهانی جهانگردی سفرهایی کمتر از ۲۴ ساعت در زمره گردشگری نیست.
این کارشناس گردشگری درباره لحاظ شدن سفرهای نیم‌روز در آمار پلیس به اظهارات مونسان ـ رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ استناد کرد و افزود: این آمد و شدها در «مرزهای آزاد»، محاسبه نمی‌شود.
تمام اتباع خارجی که با گذرنامه سیاسی، خدمت و عادی و با هر انگیزه‌ای به ایران سفر می‌کنند، از جمله خرید مرزی، تجارت، راننده‌های حمل و نقل زمینی یا ترانزیتی، تحصیل، درمان، تفریح، زیارت، هیات‌های سیاسی، اقتصادی، مستشاران نظامی و غیره، گردشگر شناخته می‌شوندوی همچنین اظهار کرد: اتباع خارجی که از این مرزها به کشور وارد می‌شوند معمولا برای خرید، دو سه روز اقامت دارند بنابراین در تعریف سازمان جهانی جهانگردی قرار می‌گیرند و از آنجا که تولیدات ملی ما را می‌خرند و به اشتغال و اقتصاد کشور ما کمک می‌کنند، گردشگران ارزشمندی به شمار می‌آیند. آن‌ها حتی در سال‌های گذشته برای خرید لوازم خانگی به ایران سفر می‌کردند بنابراین اگر اتباع خارجی با سفر به کشوری، فرصت شغلی را اشغال نکنند، گردشگر محسوب می‌شوند.
او، ۵۱.۵ درصد رشدی را که اخیرا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از ورود گردشگران در شش ماه نخست امسال اعلام کرده و همچنین عدد ۵ میلیون و ۱۱۴ هزار نفری که در سال ۹۶ به کشور وارد شده‌اند، نزدیک به واقعیت دانست و درصد خطای آن را با توجه به پایش‌ها و تحلیلی‌هایی که تا سال ۹۶ انجام داده است، کمتر از ۵ درصد برشمرد و گفت: یقین دارم آمار گردشگران ورودی به ایران با توجه به درنظر نگرفتن سفر ایرانیان مقیم خارج از کشور، بیشتر از آنچیزی است که اعلام می‌شود.
این مقام اسبق گردشگری ادامه داد: بیشتر کشورها از جمله ترکیه با همین منطق، آمار گردشگری را اعلام و ترددهای مرزی را نیز شمارش می‌کنند. قطعا تمام ۴۰ میلیون نفری که به ترکیه سفر کرده‌اند، انگیزه تفریحی و یا تاریخی نداشته‌اند.
پوینده گفت: ترکیه همواره اعلام کرده آلمان‌ها بیشترین گردشگران ورودی به این کشور هستند. سوال این است چرا در کل اروپا آلمان‌ها اشتیاق زیادی برای سفر به ترکیه دارند؟ بررسی‌های زیادی در این‌باره انجام داده‌ام و حتی یک‌بار شخصا از وزیر گردشگری این کشور سوال کردم و به این نتیجه رسیدم که ترک‌ها بزرگترین جمعیت مهاجر در آلمان را تشکیل می‌دهند و قطعا با گذرنامه آلمانی به ترکیه سفر می‌کنند که ترددهای آن‌ها به نام گردشگران آلمانی ثبت می‌شود که بر اساس نظر سازمان جهانی جهانگردی می‌توان آن‌ها را به عنوان گردشگران خارجی ورودی به کشور ترکیه محاسبه کرد.
وی افزود: این موضوع درباره ایرانی‌های مقیم خارج از کشور هم می‌تواند صادق باشد و آمار ورودی آن‌ها به داخل کشور باید در زمره گردشگران خارجی ورودی به ایران لحاظ شود که اکنون این اتفاق صورت نمی‌گیرد؛ چرا که بیشتر آن‌ها با گذرنامه ایرانی خود به کشورمان سفر می‌کنند، بنابراین در آمار پلیس به عنوان گردشگر ورودی محاسبه نمی‌شوند، اما هنگام خروج شمارش و در آمار گردشگران خروجی لحاظ می‌شوند، درحالی‌که آن‌ها ارز قابل توجهی به ایران وارد می‌کنند.
او معتقد است: اگر چهار میلیون ایرانی مقیم خارج از کشور ـ به استناد آمار وزارت امور خارجه ـ به طور متوسط هر چهار سال یک‌بار به ایران سفر کنند، باید یک میلیون نفر دیگر به آمارهای سالانه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اضافه شود.
این کارشناس گردشگری تاکید کرد: آمار گردشگران ورودی به ایران در سال ۹۶ با درنظر گرفتن تعریف سازمان جهانی جهانگردی و حتی با توجه به سیستم آمارگیری در کشورهای دیگر از جمله ترکیه قطعا بیشتر از ۶ میلیون نفر بوده و دلیل ندارد آماری را که به واقعیت نزدیک است را زیر سوال ببریم.
اگر اتباع خارجی با سفر به کشوری، فرصت شغلی را اشغال نکنند، گردشگر محسوب می‌شوندعضو پیشین شورای عالی مشورتی گردشگری کشور گفت: حتی برخی رسانه‌ها به تحلیل محتوای آمار توجهی ندارند و فقط به نقد عدد کلی آن می‌پردازند و ۵ میلیون و یا ۵۱ درصد رشدی که طبق مستندات به واقعیت و تعریف سازمان جهانی جهانگردی نزدیک است را نقد می‌کنند. ما هم باور داریم که این عدد برای کشوری با چنین ظرفیتی کم است، حتی ۲۰ میلیون گردشگر هم برای ایران عددی نیست و تایید می‌کنیم که از برنامه و چشم‌انداز گردشگری بسیار عقب هستیم، اما چرا محتوای این آمار را پردازش و نقد نمی کنیم.
او با تاکید بر لزوم پالایش آمارهای خام پلیس مهاجرت، گفت: بررسی این آمار حاکی از این است که از سال ۹۶ تا کنون سفر گردشگران اروپایی به ایران با افت روبرو بوده است. پالایش، پردازش و تحلیل‌های آماری باید مبنای سرمایه‌گذاری ها و برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد که متاسفانه اکنون این اتفاق رخ نمی‌دهد. در این خصوص سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به مانند سایر کشور ها جزییات آمار ماهانه را رسانه‌ای کرد تا بستر نقد و بررسی و پژوهش و پایش این آمار برای کارشناسان، سرمایه‌گذاران و اساتید زی‌ربط فراهم شود.
پوینده اضافه کرد: دفتر برنامه‌ریزی گردشگری خارجی از سال ۸۶ و پس از راه‌اندازی این سامانه در پلیس به پالایش و پردازش آن آمارها می‌پرداخت، بطوریکه سال ۸۷ ـ ۸۸ حدود ۱۰۰ صفحه تحلیل آماری برای مقامات سازمان و مقامات دولتی و بخش خصوصی تهیه و ارائه می شد، ولی اکنون به اعلام کلی آمار گردشگران بسنده می‌شود.
وی بیان کرد: به یاد دارم چند سال پیش برای نخستین بار آمار گردشگران خارجی که به صورت مستقیم و از یک مبدا خارجی وارد استان خراسان رضوی می‌شوند از رشد قابل توجهی در قیاس با تهران برخوردار بود، بطوریکه برای نخستین بار در کشور این اتفاق افتاد؛ آمار گردشگران خارجی که به صورت مستقیم از یک مبدا خارجی وارد این استان می‌شوند از تهران پیشی گرفت و ما هم‌اکنون شاهدیم که خط پروازی مشهد با حدود ۳۰ مسیر خارجی برقرار شده است. این آمار می‌تواند مبنای سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای مدیران استان و کشور در بسیاری از نهادها باشد. با این حال بیشتر مدیران استانی علاقه‌ای به پالایش آمارها ندارند. آن‌ها ترجیح می‌دهند کار توصیفی انجام دهند و معمولا آگاه نیستند چه تعداد با چه ملیتی به چه انگیزه‌ای و برای چند روز به استان‌شان سفر می‌کنند. حتی نمی‌دانند دلایل افت سفر گردشگری در آن استان چیست. این‌ها اطلاعاتی است که باید از آمار کلی پلیس پردازش شود.
او معتقد است: آمار پلیس را حتی تا ۳۰۰ صفحه می‌توان پایش و پردازش کرد، اما چون زمان‌بر است و زیرساخت آن در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تعریف نشده، هم اکنون ما شاهد ضعف بسیاری در تولید آمارهای هر سه بخش تخصصی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هستیم، بنابراین طبیعی است که برنامه‌ریزی‌ها، سیاست ها و اولویت ها هم درست انتخاب و اجرایی نشود.
مرکز آمار به بهانه محدودیت منابع مالی تا کنون به تکلیف قانونی خود برای راه‌اندازی حساب اقماری عمل نکرده استاین مقام اسبق گردشگری سپس به حلقه مفقوده «حساب اقماری» در گردشگری اشاره کرد و افزود: در برنامه چهارم توسعه به مرکز آمار تکلیف شد با همکاری فنی سازمان جهانی جهانگردی و با نظارت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این حساب راه‌اندازی کند. جلسه‌های متعددی تا سال گذشته نیز برگزار شد، ولی تا کنون به این تکلیف قانونی، عمل نشده است. دلیلی که مرکز آمار تا کنون همواره بیان کرده مشکلات و محدودیت‌های مالی و در اولویت نبودن این طرح برای آن سازمان بوده است. آن‌ها از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درخواست داشتند تا منابع مالی لازم را تامین کند. در هر صورت این تکلیف قانونی باید هر چه زودتر از سوی مرکز آمار و با همکاری بانک مرکزی و سازمان میراث فرهنگی اجرایی شود. صنعت گردشگری اکنون بیش از هر زمان دیگری به تولید این حساب‌های اقتصادی نیاز دارد و این مساله پیش‌نیاز جدی و واقعی هر نوع تصمیم‌گیری، سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه گردشگری کشور است.
وی گفت: وقتی حساب اقماری و یا تحلیل آماری وجود نداشته باشد، برنامه جامع گردشگری را چگونه می‌توان طراحی کرد. پیش نیاز تدوین دقیق برنامه جامع گردشگری کشور تولید و پایش دقیق آمار گردشگری به تفکیک کلیه استان‌ها و مقاصد گردشگری کشور است. برای بروز رسانی برنامه جامع تهیه شده در سال ۸۱ اکنون نیاز به تهیه آمارهای دقیق داریم که این آمار اکنون در دسترس بوده و قابلیت پایش و پژوهش را دارد.
پوینده تاکید کرد: کارشناسان، مدیران و معاونت‌های تخصصی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید بیش از پیش از انگیزه و توان لازم برای تولید آمارها برخوردار شوند. بدون تولید این آمار سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌ها از محتوای دقیقی برخوردار نبوده و باعث اتلاف انرژی و سرمایه‌ها بسیاری خواهد شد. با وجود محدودیت‌های مالی دولت و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای خروجی گرفتن بهتر و بهره‌وری و ارزش افزوده بیشتر در چارچوب و بستر رسیدن به اهداف عالیه گردشگری، تولید و پایش آمارهای تخصصی باید بسیار جدی دنبال شود.
منبع:ایسنا
نظرات