علم اقتصاد، از ابتدا تا همیشه

همه‌ی ما مجبوریم تصمیم‌ بگیریم زیرا کمیابی (Scarcity) وجود دارد. کمیابی این را می‌گوید که منابع در اختیار ما به‌قدری نیست که تمام نیازهایمان را برطرف کنیم. علم اقتصاد پلی میان نیازها و منابع است. پس بهتر است علم اقتصاد را «علم تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود » بدانیم.

از افلاطون تا دوره معاصر

برای درک هر چیز بهتر است گذشته آن را بدانیم. واژه اقتصاد (economy) از واژه اُیکُنُمیا در زبان یونان باستان گرفته شده است. در زبان یونان باستان این کلمه معنی «اداره امور خانواده» را می‌دهد. جملات صاحب‌نظران پیش از میلاد مسیح، اشاره به برخی مفاهیم اقتصاد دارد. به‌طور مثال ارسطو در سخنان خود به ماهیت پول اشاره کرده است و خود را مخالف بهره معرفی می‌کند.

تفکرات مختلفی در تاریخ علم اقتصاد به چشم می‌خورد که در بعضی موارد تکمیل‌کننده نظریات قبل از خود و گهگاه منکر آن‌ها می‌شوند. اگر بخواهیم زمان دقیق پیدایش علم اقتصاد را بگوییم، باید به تاریخ انتشار کتاب «علل و ماهیت ثروت ملل» اشاره کنیم. این کتاب را آدام اسمیت - که او را پدر علم اقتصاد می‌داند- در سال 1776 نوشت و مطالب نظام‌یافته‌ای درباره اقتصاد بیان کرد.

چارچوب علم اقتصاد

یکی از تقسیم‌بندی‌های اقتصاد، اقتصاد اثباتی (Positive Economics) و اقتصاد دستوری (Normative Economics) است. اقتصاد اثباتی به مطالعه آنچه هست یا چگونگی حل واقعی مسائل اقتصادی جامعه‌ای می‌پردازد. به زبان ساده این نوع از اقتصاد با حقایق قابل لمس و آنچه هست سر و کار دارد؛ اما اقتصاد دستوری با این دیدگاه به میدان می‌آید که یک مسئله اقتصادی چگونه باید حل شود.
تقسیم‌بندی رایج دیگر که بیشتر مطالعات در این دو قالب شکل می‌گیرد اقتصاد کلان (Macroeconomics) و اقتصاد خُرد (Microeconomics) است. اقتصاد کلان، اقتصاد ملی و فضای کلی یک جامعه را مورد بررسی قرار می‌دهد. در اقتصاد خرد، رفتارهای اقتصادی هر یک از افراد و بنگاه‌ها اهمیت دارد.

اقتصاد کلان

این شاخه از علم اقتصاد، فضای اقتصادی را از زاویه‌ی ملی و بین‌المللی می‌بیند. انتخاب‌هایی که کشورها برای رسیدن رشد و توسعه نیاز دارند و سیاست‌ حکومت‌ها برای تورم و رکود همگی از کانال کلان اقتصاد قابل بررسی است.

اقتصاد کلان مسائل ناخوشایند بیکاری و فقر و عواقب آن را نیز دربر می‌گیرد. اگر می‌خواهید مطالب جذاب سرمایه‌گذاری و پولی را بیشتر از قبل لمس کنید بهتر است در خانه اقتصاد به پشت پنجره کلان بروید. هدف اقتصاد کلان همان‌طور که از اسمش مشخص است، دستیابی به درآمد ملی بالاتر و بهبود هرچه بهتر وضعیت کل اقتصاد است.

اقتصاد خُرد

اقتصاد خرد انگیزه افراد و بنگاه‌ها را برای انتخاب‌هایشان را بررسی می‌کنند. مواردی مانند عرضه، تقاضا و عوامل موثر بر آن‌ها را مورد مطالعه قرار می‌دهد. رفتار مصرف‌کنندگان را در برابر تغییر قیمت کالاها مورد بررسی قرار می‌دهد. مطالعه در مورد رفتار تولیدکنندگان از دیگر وظایف این حوزه از علم اقتصاد است و با کمک فرمول‌های ریاضی نقاط بهینه تولید را استخراج می‌کند.

اقتصاد خرد بازارها را نیز بررسی می‌کند و آن‌ها را دسته‌بندی می‌کند. در این گروه‌بندی بازارها به چهار گروه کلی رقابتی، انحصاری، شبه رقابتی و انحصار چندجانبه تقسیم می‌شوند.

اقتصاد، اقتصاد است!

زمانی که اقتصاد را به عنوان یک رشته دانشگاهی انتخاب کردم، بسیاری از معلمانم به من گله کردند. آن‌ها می‌گفتند: «تو که رشته‌ات ریاضی بوده، چرا برای دانشگاه رشته‌های مهندسی را انتخاب نکردی؟»

آن موقع ته دلم خیلی خالی شد و پیش خودم گفتم: «نکنه دارم اشتباه می‌کنم؟». دل را به دریا زدم و وارد دانشگاه شدم؛ اما اکنون پس از گذشت 6 سال و آماده شدن برای دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته توسعه و برنامه‌ریزی اقتصادی، از تصمیم خود بسیار احساس رضایت می‌کنم.

درست است که اقتصاد موضوعی است که تمام مردم جهان از صبح تا شب با آن در ارتباط هستند، اما یادگیری مطالب اقتصادی به روش علمی شیرینی خاص خود را دارد. درگیر شدن با مسائل اقتصادی جامعه، پیدا کردن راه حل‌های خروج از مشکلات و تحلیل علت‌ بروز آن‌ها، احساس خاصی به انسان می‌دهد.

نمی‌توانیم بگوییم اقتصاد و پدیده‌های آن در طول تاریخ و در همه جا ثابت بوده‌اند. شاید چندین بار بحران‌ها و رکود بزرگی ایجاد شده است اما هرکدام از آن‌ها علت‌های خود را داشته‌اند و یک نسخه واحد برای آن‌ها تجویز نشده است؛ زیرا اقتصاد در هر زمان و مکان راه حل مخصوص به خود را طلب می‌کند. این چیزها اقتصاد را زنده نگه می‌دارد و اهمیت وجود و گسترش آن را برای بقای جامعه بیشتر نشان می‌دهد.