جانب‌داری تاییدی و شواهد آزاردهنده

احتمالا شما هم بارها با دیگران بر سر مسائل گوناگون بحث کرده‌اید. یا اینکه نفر سوم یک بحث دونفره بوده‌اید. در بسیاری از موقعیت‌های این‌چنینی، معمولا افراد کمی پیدا می‌شوند که حرف طرف مقابل را قبول کنند و از موضع خود کوتاه بیایند. اینجا جانب‌داری تاییدی نقش ایفا می‌کند.

علت چنین مشکلی در دو مسئله است. مشکل اول این است که اکثر آدم‌ها به حرف‌های طرف مقابل گوش نمی‌دهند. مسئله دوم این است که حتی اگر گوش بدهند، حرف‌های آن فرد را به نحوی تفسیر می‌کنند که تایید کننده دیدگاه خود آن‌ها باشد. اینجاست که جانب‌داری تاییدی یکی از نقش‌های مخرب خود را نمایان می‌کند. این جانب‌داری یکی از مهم‌ترین مشکلات شناختی ما آدم‌هاست. ما در این مقاله به جانب‌داری تاییدی و چیستی آن پرداخته‌ایم.

جانب‌داری تاییدی چیست؟

جانب‌داری تاییدی (Confirmation Bias) تمایل ما به جمع‌آوری و برداشت اطلاعاتی است که عقاید یا ایده‌های ما را تایید می‌کنند. جانب‌داری تاییدی توضیح می‌دهد که چرا دو نفر با دیدگاه‌های متضاد در یک موضوع، می‌توانند شواهد یکسانی را متفاوت ببینند و به نفع دیدگاه خود تفسیر کنند. تفسیری که حسی تاییدکننده در آن‌ها ایجاد می‌کند. این جانب‌داری شناختی بیشتر در مورد دیدگاه‌های رخ می‌دهد که پشتوانه‌ای ایدئولوژیک یا احساسی دارند.

عدم توانایی دریافت اطلاعات بدون جانب‌داری، می‌تواند به قضاوت‌های خطرناک و جدی ختم شود. با درک این مسئله می‌توانیم به خود و دیگران بیاموزیم که این دریافت‌های جانب‌دارانه را شناسایی کنند. وقتی این جانب‌داری را شناسایی کردیم، می‌توانیم در داده‌هایی که بی‌درنگ نظرات ما تایید می‌کنند، شک کنیم.

وقتی حس کردیم که دیگران نمی‌توانند عقلانیت کلام ما یا داده‌ها را درک کنند، با دانستن چیستی جانب‌داری تاییدی می‌توانیم دلیل این نکته را دریابیم.

حقیقت و حقانیت

تمایل ما به حقیقت و تمایل ما به برحق بودن، دو چیز جدا هستند. هر چه زودتر این دو را از همه جدا کنیم برای ما بهتر است. تمایل به حقیقت یک خواست متعالی و یک تشنگی برای درک چیستی چیزها است. هر جور حساب کنید جفت این‌ها چه در نظریه و چه در کاربرد خوب هستند.

اما تمایل به بر حق بودن، افتخاری است که دیری نمی‌پاید؛ زیرا این تمایل بین آنچه می‌بینیم و ادراک ما قرار می‌گیرد و پیشروی ما به‌سوی دانش را کند می‌کند. وارن بافت درباره جانب‌داری تاییدی می‌گوید «آنچه انسان‌ها در آن بهترین هستند، تفسیر همه داده‌ها به نحوی است که نتایج قبلی آن‌ها بدون تغییر باقی بماند».

جانب‌داری تاییدی یک میانبر ذهنی

جانب‌داری تاییدی یک میانبر ساخته ذهن ماست. کارکرد این میانبر شناختی، قابل‌فهم است. ارزیابی شواهد خصوصا هنگامی‌که مسئله پیچیده یا ناواضح است، انرژی روانی زیادی می‌طلبد. مغز ما ترجیح می‌دهد راه کوتاه‌تر را انتخاب کند. این مسئله زمان کمتری برای تصمیم‌گیری ایجاد می‌کند، خصوصا هنگامی‌که تحت‌فشار هستیم.

همان‌گونه که بسیاری از دانشمندان تکاملی بیان می‌کنند، ذهن‌های ما برای سروکله زدن با دنیای مدرن ابزار کافی ندارند. در بخش زیادی از تاریخ بشری، انسان‌ها با اطلاعات بسیار کمی در دوران زندگی خود مواجه بوده‌اند. تصمیمات فقط برای بقا گرفته می‌شدند.

ذهن‌های ما برای سروکله زدن با دنیای مدرن ابزار کافی ندارند. جانب‌داری تاییدی یک پاسخ نارس به عدم داشتن این ابزارها است.

اما امروز ما دائما با اطلاعات جدید مواجه می‌شویم و باید انتخاب‌های زیادی در طول روز انجام دهیم. برای پیشگیری از خستگی، ما یک تمایل طبیعی برای استفاده از مسیرهای کوتاه‌ را داریم.

درنتیجه این جانب‌داری، ذهن ما وزن بیشتری به اطلاعاتی که اجازه می‌دهند به نتایجی دلخواه برسیم، می‌دهد. پذیرش اطلاعاتی که عقاید ما را تایید می‌کنند راحت است و انرژی ذهنی کمتری می‌طلبد. اطلاعاتی که با عقاید ما در تناقض قرار دارند، ما را خجالت‌زده می‌کند و باعث می‌شود به دنبال دلیلی باشیم که آن‌ها را رد کنیم.

چگونه جانب‌داری تاییدی قضاوت ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

پیچیدگی جانب‌داری تاییدی تا حدی از این حقیقت ناشی می‌شود که غیرممکن است بتوانیم بدون آگاهی از مفهوم جانب‌داری تاییدی بر آن غلبه کنیم. حتی هنگامی‌که شواهد ارائه‌شده در تضاد آشکار با عقیده ما هستند، ممکن است ما همچنان این شواهد را به نحوی تفسیر کنیم که تاییدکننده دیدگاهمان باشند.

در یک مطالعه در دانشگاه استنفورد به دو گروه‌ از شرکت‌کننده‌ها جزئیات یک مطالعه اقتصادی که در مورد اشتباه بودن مجازات نقدی بود، ارائه‌شد. نیمی از شرکت‌کننده‌ها پس از مطالعه این گزارش گفتند که این گزارش در مورد درستی مجازات نقدی و نیمی دیگر گفتند که در رد مجازات نقدی است. این مطالعه به این نتیجه‌ منجر شد که بیشتر شرکت‌کنندگان بر عقیده اولیه خود در این خصوص باقی ماندند و می‌گفتند که این داده‌ها نظر آن‌ها را تایید می‌کند.

جانب‌داری تاییدی قضاوت ما را تغییر می‌دهد. این جانب‌داری به ما تصویری کوته‌بینانه و تک جانبه از اطلاعات می‌دهد. درک این مسئله می‌تواند جهان‌بینی یا دیدگاه ما نسبت به آن را عوض کند.
جانب‌داری تاییدی به نحوی با خاطرات ما نیز در ارتباط است. ما تمایل شدیدی برای به یادآوردن شواهدی داریم که عقاید ما را پشتیبانی می‌کنند. به‌هرحال مهم نیست اطلاعات اصلی چه بوده‌اند، ما در دام گزیده‌بینی بخش‌های از آن می‌افتیم.

چرا شواهد متضاد با عقایدمان را نادیده می‌گیریم؟

چرا ما حتی در مورد اطلاعاتی که در تناقض با دیدگاه‌های ماست، به تکاپو می‌افتیم و نمی‌خواهیم آن‌ها را بپذیریم؟ در روزهای ابتدایی که دانشمندان در مورد وجود جانب‌داری تاییدی چیزهایی یاد می‌گرفتند، بسیاری از مردم منکر این می‌شدند که آن‌ها هم تحت تاثیر این جانب‌داری هستند. چراکه بیشتر ما، خود را آدم‌های باهوش و منطقی می‌‌دانیم؛ بنابراین چگونه ممکن است که دیدگاه‌های خود را علی‌رغم تضاد با شواهد تجربی نگاه‌داریم؟ حتی هنگامی‌که ثابت‌شده چیزی نادرست است، افراد دیوانه بسیاری پیدا می‌شوند که تلاش می‌کنند راه‌هایی برای تلطیف تضاد‌های شناختی خود بیابند.

حتی هنگامی‌که ثابت‌شده چیزی نادرست است، افراد دیوانه بسیاری پیدا می‌شوند که تلاش می‌کنند راه‌هایی برای تلطیف تضاد‌های شناختی خود بیابند.

بیشتر این مسئله ناشی از این نکته است که ما به انسجام و پایداری شناختی نیاز داریم؛ اما امروزه با اطلاعات بمباران می‌شویم. این اطلاعات از افراد، رسانه‌ها، تجارب شخصی خودمان و چندین منبع دیگر می‌آیند. ذهن‌های ما باید راهی برای رمزگذاری، ذخیره‌سازی و جمع‌آوری این اطلاعات دریافتی پیدا کنند. یکی از این راه‌ها توسعه همین میانبرهای شناختی است. این راه‌ها می‌توانند مفید یا غیرمفید باشند.

جانب‌داری تاییدی یکی از راه‌های میانبر کم‌فایده شناختی ما است. نحوه تفسیر ما از اطلاعات از عقاید فعلی ما تاثیر می‌گیرد. معنی چنین حرفی این است که ما به‌احتمال‌ زیاد آن عقاید را در خاطر خواهیم آورد. درنتیجه تمایل داریم شواهد زیادی را که در تایید جهان‌بینی ما هستند، ببینیم. از این طریق ما داده‌های تایید‌کننده را با جدیت دریافت و جمع‌آوری و داده‌های رد کننده عقایدمان را با شکاکیت نادیده می‌گیریم یا غلط می‌پنداریم.

جانب‌داری تاییدی در عمق ناخودآگاه ما

هضم اطلاعات دریافتی ما با جانب‌داری عمیقی صورت می‌گیرد. از آنجایی‌که ارزیابی و بررسی دائمی جهان‌بینی‌مان برای‌ ما سخت است، درنتیجه ترجیح می‌دهیم به‌جای ارزیابی و بررسی دوباره، به دنبال تایید آن برویم؛ زیرا ذهن‌های ما تنبل هستند.

از سویی تمرکز هم‌زمان روی چندین ایده کار سختی است. درنتیجه ما تلاش می‌کنیم با انتخاب یکی از ‌آن‌ها کارمان را ساده‌تر کنیم. به‌خصوص ایده‌هایی که با عقاید قبلی ما سازگاری دارند.

ما شواهد متضاد دیدگاه‌هایمان را به این دلیل نادیده می‌گیریم که ذهن ما تنبل است و چنین کاری برایش بسیار ناخوشایند است. تنها زمانی دوست داریم انتقادی فکر کنیم که قرار است این انتقاد بر تفکرات و نظرات دیگران باشد؛ اما وقتی قرار است دیدگاه‌ها، احساسات و رفتار خودمان را توجیه کنیم، احتمال زیادی وجود دارد که از شواهدی تایید کننده استفاده کنیم و شواهدی رد کننده را نادیده بگیریم.

این مسئله بیشتر از اینکه ریشه در تلاش ما برای دقیق بودن باشد، به دلیل این است که ما می‌خواهیم از نتایج منفی و اتهام غیرمنطقی بودن دوری‌کنیم.

مثال‌هایی از جانب‌داری تاییدی

زیست‌شناس‌های معتقد به تکامل و معتقد به خلقت

یک مثال اولیه از جانب‌داری تاییدی را می‌توان در دعوای بین معتقدان به خلقت و معتقدان به تکامل دید. زیست‌شناسان معتقد به تکامل عقیده دارند که آزمایش‌ها و شواهد علمی بسیاری گواه بر وجود فرآیند تکامل زیستی چندین میلیون ساله موجود است. معتقدان به خلقت عقیده دارند که می‌توان در ادبیات مذهبی همچون انجیل، دریافت که زمین و موجودات آن چند هزار سال پیش آفریده‌شده‌اند. خلقت باوران مهارت عجیبی در منحرف کردن شواهدی دارند که در تضاد با ایده‌های آن‌ها است.

زیست‌شناسان تکاملی از فسیل‌ها برای اثبات وجود فرآیند تکامل در چندین میلیون سال استفاده می‌کنند. درعین‌حال خلقت باوران عقیده دارند که این فسیل‌ها توسط آنچه آن‌ها بدان اعتقاد دارند، آفریده‌شده است. آن‌ها شواهد در تضاد با این ایده‌های خود را نادیده می‌گیرند و از آن‌ها برای تایید آنچه عقیده دارند بهره می‌برند.

موسیقی

جانب‌داری تاییدی سلیقه موسیقی ما را شکل می‌دهد؛ زیرا دلیل اصلی لذت بردن ما از یک سبک موسیقی خاص همین جانب‌داری تاییدی است. جانب‌داری تاییدی باعث می‌شود همواره به دنبال سبک‌خاصی از موسیقی باشیم. زیرا هر آهنگ خوبی از این سبک ما را به این می رساند که سلیقه موسیقیایی ما قشنگ است.

آزمایش‌های علمی

در یک آزمایش علمی خوب، محققان باید به دنبال نادرستی فرضیات خود باشند و نه تایید آن‌ها. متاسفانه چنین روندی همیشه اتفاق نمی‌افتد. موارد زیادی وجود دارد که محققان داده‌ها را با جانب‌داری خاصی تفسیر می‌کنند. برخی از ‌آن‌ها تا به نتایج درستی نرسند، آن را گزارش نمی‌کنند.

مثلا من در دوره کارشناسی ارشد، قرار بود روی یک روش و کد شبیه‌سازی کار کنم؛ اما پس از چند ماه تلاش متوجه شدم آن روش و آن کد خاص برای مواردی که ما می‌خواهیم شبیه‌سازی کنیم، مفید نیست و به درد نمی‌خورد.

نه استاد راهنما و نه استاد مشاور من هیچ‌کدام چنین نتیجه‌ای را برای نوشتن پایان‌نامه مناسب ندانستند. در نظر آن‌ها، تنها کاری ارزشمند است که پیش‌فرض اولیه آن‌ها (یعنی درست و مفید بودن این روش شبیه‌سازی) را تایید کند. درنتیجه من روی کد دیگری کار کردم تا نتایج مطلوبشان را تولید کنم.

چشمان ما فقط چیزهایی را می‌بیند که ذهن ما برای آن آماده است.

جانب‌داری تاییدی می‌تواند هنگامی‌که دانشمندان مقاله‌ای را برای چاپ در یک ژورنال علمی داوری می‌کنند، نقش بازی کند. آن‌ها فقط مقالاتی را می‌پذیرند که با پیش‌فرض‌های علمی آن‌ها در انطباق باشد.

این قضیه مسئله‌ساز است. برنامه‌های تحقیقاتی که چندان کیفیت خوبی ندارند می‌توانند بارها و بارها حقایقی را که دیدگاه آن‌ها را رد می‌کند، نادیده بگیرند. جانب‌داری تاییدی انرژی، زمان و پول زیادی را تلف می‌کند. در تحقیقات علمی لازم است ما آدم‌ها همواره نقش این جانب‌داری‌ها را در نظر بگیریم.

باید هوشیار باشیم

راستش چشمان ما فقط چیزهایی را می‌بیند که ذهن ما برای آن آماده است. خلاص شدن از جانب‌داری تاییدی برای ما آدم‌ها کار سختی است. این مسئله ریشه در هزاران سال فرآیند تکامل مغز ما دارد. درنتیجه ریشه‌های عمیقی در ناخودآگاه ما دوانده است.

آگاه بودن بر جانب‌داری تاییدی کار آسانی نیست؛ اما با تمرین می‌توانیم نقش آن را در نحوه تفسیر اطلاعات در ذهنمان درک کنیم. این کار برای جامعه بشری بسیار مهم است؛ زیرا مشکلات و جنگ‌ها و دعواهای فراوانی به علت جانب‌داری تاییدی در طول تاریخ رخ‌داده‌اند. اگر هم کمی بیشتر به خود و آدم‌های اطرافمان بنگریم می‌بینیم جانب‌داری تاییدی ریشه بسیاری از مشکلات حال حاضر جامعه ماست.