اقتصاد جهان پس از ویروس کرونا؛ اقتصاد چین کجا خواهد بود؟

در طول این چند ماه که شیوع ویروس کرونا تبدیل به مهم‌ترین اتفاق دوران حاضر شده بود، اتفاقات زیادی افتاده است. بیش از ۱۱۹ هزار نفر به کام مرگ کشیده شده‌اند. کسب‌وکارها تعطیل شده و اقتصاد دنیا در یک توقف دهشتناک، راکد مانده است. ویروس کرونا با خود تبعات اقتصادی به همراه آورده که اثرش کمتر از مرگ ۱۱۹ هزار نفر نخواهد بود. چه بسا میزان مرگ‌ومیر ناشی از همین تبعات اقتصادی از مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به ویروس کرونا بیشتر باشد.

این تبعات اقتصادی پیش از همه متوجه خود چین است. علاوه بر رکودی که همه‌جا را فرا خواهد گرفت، چین به مشکل دیگری هم بر خواهد خورد. آن هم این است که شرکت‌های دنیا آرام‌آرام کارخانه‌های خود را از چین خارج می‌کنند. برخی از دولت‌ها هم مشوق‌هایی برای این امر در نظر گرفته‌اند.

مقابله با ویروس کرونا، از ترس تا آمادگی

در میان کشورهای مختلفی که ویروس کرونا در آنها شیوع یافته است، احتمالا تنها سه کشور وجود داشته باشند که برای تامین تجهیزات بهداشتی مثل ماسک، دستکش و لباس محافظ بیمارستانی جهت مراقبت از بیماران مبتلا به ویروس کرونا، با مشکل مواجه نبودند. این سه کشور چین، کره جنوبی و فنلاند هستند.

ویروس کرونا در چین

حتی پیش از شیوع ویروس کرونا نیز بیش از ۹۵ درصد ماسک‌های جراحی و بیش از ۷۰ درصد ماسک‌های تنفسی در چین تولید می‌شدند. همچنین پارچه موردنیاز برای این ماسک‌ها نیز در چین تولید می‌شد. وقتی ویروس کرونا در چین شیوع یافت، کل ماسک‌ها و مواد اولیه تولیدی، برای تامین تقاضای داخلی چین به کار رفت.

در نتیجه دیگر ماسکی برای خرید کشورهای دیگر وجود نداشت. حتی کشورهایی که خود ماسک تولید می‌کردند، چون نمی‌توانستند مواد اولیه ماسک‌ها را از چین بخرند، دچار کمبود ماسک شدند.

اما چین مشکلی برای تامین ماسک‌ها و لباس‌های محافظتی نداشت. زیرا به‌تنهایی می‌توانست همه ماسک‌های مصرفی‌اش را تولید کند.

ویروس کرونا در کره جنوبی

داستان کره جنوبی متفاوت از بقیه کشورهاست. کره جنوبی پیش از ویروس کرونا، شیوع ویروس مرس را تجربه کرده بود. در آن زمان به دلیل مشکلات مدیریتی و نقص‌های موجود، کنترل ویروس مرس از دست دولت کره جنوبی خارج‌ شد.

ازاین‌روی کره جنوبی از این مشکلات درس گرفته بود و خوب می‌دانست در صورت بروز بحران جدید چگونه با آن مقابله کند. به همین دلیل هم به‌محض انتشار اخباری از چین مبنی بر شیوع ویروس کرونا، به ساخت کیت آزمایش ویروس کرونا مشغول شد و پیش از ورود ویروس کرونا به کره جنوبی، تعداد زیادی کیت آزمایش به بیمارستان‌های خود داده بود.

همچنین هزاران کیت هم دم دست داشت. دولت کره جنوبی برای کنترل ویروس کرونا بیش از ۳۳۰ هزار نفر آزمایش کرد. وقتی هم که نتیجه آزمایش کسی مثبت می‌شد، تمام افرادی را که با او در ارتباط بودند نیز آزمایش می‌شدند و در صورت مثبت بودن همه را به قرنطینه اجباری می‌فرستادند.

کره‌ای‌ها به دلیل تجربه ویروس مرس، قبل از ورود ویروس کرونا به‌اندازه کافی ماسک و تجهیزات حفاظتی پزشکی ذخیره داشتند.

همچنین کره جنوبی یک سیستم کنترلی برای قرنطینه خانگی مبتلایان و تعیین محل‌های آلوده در شهر ساخته بود. همه این‌ها باعث شد که کره جنوبی به موفق‌ترین کشور برای کنترل ویروس کرونا تبدیل شود.

ویروس کرونا در فنلاند

در این میان داستان فنلاند از همه ‌جالب‌تر است. فنلاند کشوری هم‌مرز روسیه است و مثل تمام کشورهای دیگر هم‌مرز روسیه، همیشه از این بیم دارد که ناگهان این همسایه شرقی بدون هیچ خبری و بدون هیچ ملاحظه‌ای به این کشور لشکرکشی کند و با هدف فتح آن، جنگی به راه بیندازند. در نتیجه فنلاند از سال‌ها پیش و خصوصا بعد از جنگ جهانی دوم و تسلط شوروی بر کشورهای دیگر، خود را آماده نگاه داشته است.

کارخانه فاکسکان

دولت فنلاند همواره انبارهای بزرگی را برای ذخیره‌سازی مواد غذایی، تجهیزات پزشکی، تجهیزات نظامی و هر چیز دیگری پر نگاه می‌دارد. مشخصا در بین این تجهیزات پزشکی، ماسک‌، دستکش و لباس‌های محافظ کافی برای کل کشور نیز وجود دارد.

در نتیجه فنلاند با گسترش ویروس کرونا در کشورش، هیچ مشکلی برای تامین نیاز داخلی خود در بیمارستان‌ها و بین مردم نداشت. با اینکه این ماسک‌ها قدیمی هستند ولی به‌اندازه کافی کارایی دارند.

ویروس کرونا، پایانی بر اقتصاد چین

غیرازاین سه کشور همه کشورهای درگیر ویروس کرونا مشکل کمبود ماسک و تجهیزات حفاظتی دارند و به همین دلیل هم حتی مرکز کنترل بیماری‌‌های آمریکا این نکته را مطرح کرده است که در نهایت شاید مجبور شوند به‌عنوان آخرین گزینه سراغ ماسک‌های پارچه‌ای خانگی بروند.

همه هم تقصیر این کمبود را به گردن دولتی می‌اندازند که مشوق‌های لازم برای ماندن شرکت‌های تولیدکننده این محصولات پزشکی را در کشور فراهم نکرده است.

حرفشان‌ هم معقول است. اگر بخش مهمی از تجهیزات پزشکی یا لااقل تجهیزات ساده‌ای مثل ماسک و دستکش و لباس حفاظتی موردنیاز در داخل هر کشوری تولید می‌شد، دیگر در زمان بحران ویروس کرونا وقتی چین همه تولیدات خود را در داخل استفاده می‌کرد، بقیه کشورها دچار کمبود نمی‌شدند.

وقتی دیگر چین شریک تجاری مناسبی نیست

این مسئله البته فقط به تجهیزات حفاظتی پزشکی خلاصه نمی‌شود. تعداد بسیار زیادی از شرکت‌های دنیا نیز یا مواد اولیه خود را از چین وارد می‌کنند یا بخشی از قطعات موردنیازشان را از چین می‌خرند یا اینکه کل محصول را در چین تولید می‌کنند.

شرکت‌های فناوری تقریبا تمام محصولات خود را در چین تولید می‌کنند؛ مثلا تعداد زیادی از گوشی‌های هوشمند از جمله تمامی آیفون‌ها و همه محصولات اپل، در چین و در شرکت تایوانی فاکسکان که در خاک چین فعالیت می‌کند، ساخته می‌شوند.

عمده قطعات گوشی‌ها هم دوباره از چین می‌آیند. بخشی از آن‌ها از کارخانه‌های سامسونگ و ال‌جی در چین می‌آیند و بخش‌های دیگر هم در کارخانه‌های سازنده چیپ‌ مثل مدیاتک و کوالکام در چین تولید می‌شوند.

اما با شیوع ویروس کرونا در چین، این زنجیره تامین چندین ماه قطع شد؛ زیرا یا کارخانه‌ها تعطیل بودند یا اینکه حمل‌ونقلی در کار نبود.

کارخانه TSMC

برخی از شرکت‌های دیگر مثل سونی ژاپن هم که هیچ‌وقت حاضر نشدند کارخانه‌های خود را به چین بیاورند و محصولات خود را در ژاپن می‌سازند، دچار مشکل شدند. این شرکت‌ها هم به دلیل وابستگی به چین برای تامین قطعات، در طول این زمان فعالیت خود را متوقف کردند، چون قطعه‌ای نداشتند که با آن‌ها چیزی بسازند.

و این فقط منحصر به حوزه فناوری و شرکت‌های فناوری نبود. بلکه شرکت‌های خودروسازی، ماشین‌سازی و تقریبا هر چیز دیگری که فکرش را بکنید، در همه‌جای دنیا به دلیل گسترش ویروس کرونا و بسته شدن مرزهای چین و بسته شدن کارخانه‌های این کشور، متوقف‌ شده یا تعدیل نیرو کردند.

برخی از شرکت‌های دنیا به دلیل ترس از همین مسئله از ماه‌ها پیش، هنگامی که تازه خبر گسترش ویروس کرونا در چین به گوش رسیده بود، انبارهای خود را پر از قطعات موردنیاز کرده بودند. چون می‌دانستند که با گسترش ویروس کرونا، شهرها در چین قرنطینه خواهند شد و احتمالا برای مدتی نتوانند چیزی از چین بخرند. در نتیجه برای اینکه زنجیره محصولات آن‌ها متوقف نشود، قطعات موردنیاز خود را خریده و انبار کرده بودند.

ویروس کرونا موازنه اقتصادی در دنیا را عوض می‌کند

همین اتفاقات باعث شد که اقتصاد چین پس از بحران کرونا با دو مشکل عمده روبه‌رو شود. مشکل عمده اول، مشکلی است که ما در ایران‌ هم می‌بینیم. اینکه وقتی لاجرم کسب‌وکارها تعطیل می‌شوند، بیکاری افزایش می‌یابد، دولت بودجه کافی برای کمک به اقشار مردم ندارد و یک رکود اقتصادی عمیق ایجاد می‌شود که می‌تواند تا سال‌ها گریبان کشورهای مختلف را بگیرد. از آن‌سو برخی از کسب‌وکارهای کوچک برای همیشه از بین می‌روند.

اما بحران ویروس کرونا و اتفاقاتی که در دوره این بحران افتاد، باعث شد شرکت‌ها و کشورها به چیزهای عمیق‌تری توجه کنند.

اینکه آیا واقعا خوب است که همه قطعات خود را از چین تهیه کنند یا محصولات خود را در چین بسازند؟

درست است که هزینه ساخت در چین کمتر است، اما هزینه بروز یک اپیدمی در چین، برای بسیاری از کسب‌وکارها خیلی فراتر از اندک هزینه تولید بالاتر در خارج از چین است.

کارخانه فاکسکان

زیرا با وجود بازارهای حیوانات وحشی متعدد در چین، احتمالا در سال‌های آینده این کشور دوباره با بحران‌های مشابهی مثل بحران ویروس کرونا روبه‌رو شود. حتی اگر این ویروس جدید به کشورهای دیگر هم سرایت نکند، می‌تواند به تعطیلی چین منجر شود و شبیه همین بحران کرونا تکرار گردد.

همین مسئله است که باعث شده همین‌الان ‌هم برخی از شرکت‌ها آرام‌آرام کارخانه‌های تولیدی خود را از چین خارج کنند و سعی کنند آن را در کشورهای دیگر راه بیندازند.

از چین بیرون بیایید تا سود کنید

از جمله مهم‌ترین مثال‌های این مسئله تعدادی از شرکت‌های ژاپنی هستند که بعد از شیوع ویروس کرونا، کارخانه‌های خود را به ژاپن منتقل کرده‌اند. در این میان برای اینکه داستان برای اقتصاد چین از این هم سخت‌تر شود، دولت ژاپن اخیرا اعلام کرده است که حدود ۲ میلیارد دلار مشوق اقتصادی برای شرکت‌هایی که می‌خواهند کسب‌وکار خود را به‌طور کامل از چین به داخل ژاپن منتقل کنند، در نظر گرفته است.

از آن‌سو دولت ژاپن نزدیک به ۲۱ میلیون دلار دیگر نیز به‌عنوان مشوق به شرکت‌هایی اختصاص داده است که می‌خواهند کسب‌وکار و کارخانه‌های خود را از خاک چین به دیگر کشورها خصوصا کشورهای آسیای شرقی مثل مالزی، اندونزی، ویتنام و تایوان منتقل کنند.

کارخانه TSMC

در سوی دیگر نیز در آمریکا هم برخی از مقامات دولتی روی این نکته تاکید دارند که باید مشوق‌هایی برای شرکت‌های آمریکایی در نظر بگیرند تا آن‌ها را تشویق کنند که کارخانه‌ها یا بخشی از کارخانه‌های خود را از چین به داخل خاک آمریکا یا کشورهای ثالث دیگر منتقل کنند تا در مواقع این‌چنینی کمتر به چین وابستگی داشته باشند و اقتصاد آن‌ها دچار مشکل نشود.

دنیای پس از ویروس کرونا در چین

کارخانه‌های چینی نیز تدابیر دیگری برای راه‌اندازی دوباره کسب‌وکارهای خود اتخاذ کردند. ایده کلی این تدابیر این است که فاصله فیزیکی بین کارگرها و کارمندان کارخانه‌ها حفظ شود.

مثلا در برخی از کارخانه‌ها عملا بین کارگران فنس‌هایی کشیده شده است و اگر قرار است چیزی بین آن‌ها تبادل شود، قبل از رسیدن آن شئ به فرد دیگر، ضدعفونی می‌شود.

چنین چیزی در کارخانه‌های خودروسازی چندان مسئله‌ای نیست. چون به‌طور عادی افراد در این کارخانه‌ها سرپا کار می‌کنند و دائم در حال حرکت هستند و کمتر با هم تماس دارند و بیشتر تماس با قطعات مختلف و ابزارهایی که دست‌به‌دست می‌شود، وجود دارد. به همین دلیل در این کارخانه‌ها تدابیری برای ضدعفونی دائمی قطعات وجود دارد.

کارخانه فاکس‌کان

در کارخانه‌های تولید وسایل فناوری مثل همین فاکسکان که کار مونتاژ کردن گوشی‌های تلفن همراه به‌صورت دستی توسط کارگران انجام می‌شود، خط‌های تولید به شکل حرف U هستند. قطعات از یک سمت وارد می‌شوند و در هر بخشی از آن، قطعات موردنیاز در گوشی نصب می‌شود.

این کارخانه‌ها نیز در راستای اجرای تدابیری برای حفظ فاصله اجتماعی و درعین‌حال ادامه کار، خط تولید خود را از شکل U به خط تولیدی با تکه‌‌های جدا از هم تبدیل کرده‌اند که در آن هر فرد با فرد دیگری حداقل دو متر فاصله دارد.

در این میان نیز وسایل دست‌به‌دست‌شده ضدعفونی می‌شوند. چنین فرآیندی در نهایت باعث می‌شود سرعت تولید کارخانه‌ها تا ۸۰ درصد ظرفیت حالت عادی‌اش، کاهش بیابد.

همچنین به دلیل گسترش ویروس کرونا و بسته شدن مرزها، تولید محصولات جدید نیز برای شرکت‌ها نیز سخت‌تر شده است؛ زیرا پیش‌ازاین معمولا نماینده‌ای از شرکت در چین حاضر می‌شد و بر کیفیت کار نظارت می‌کرد.

از آن‌سو ممکن بود این نماینده سوار هواپیما شود، نمونه‌ها را دوباره به میز طراحی بازگرداند و محصول اولیه را بازطراحی کنند؛ اما به دلیل بسته شدن مرزها چنین کاری ممکن نیست.

شرکت TSMC

در سایه‌ این اتفاق برخی از شرکت‌های آی‌تی توانستند از این بازار استفاده کنند؛ یعنی این شرکت‌ها محصولاتی مناسب این کار را از قبل ساخته بودند اما چندان مورد استقبال نبود.

با گسترش ویروس کرونا، برخی از این شرکت‌های آی‌تی در کارخانه تولیدی، تجهیزات تصویربرداری گذاشتند که مثلا تیم طراحی حاضر در آمریکا بتوانند از همین فاصله بر کیفیت محصولات خود نظارت کنند. محصول کنترل کیفی از راه دور آن‌ها، پس از مدت‌ها حالا مشتری‌های مهم پیدا کرده بود.

یا شرکت‌های دیگری در زمینه هوش مصنوعی ایجاد شدند و ابزارهای ساختند که می‌تواند با استفاده از هوش مصنوعی کار کنترل کیفیت را انجام دهند.

ربات‌های ضد ویروس کرونا

در این میان کارخانه‌هایی هم وجود دارند که هیچ‌وقت و در تمام دوران گسترش ویروس کرونا، تعطیل نبودند و لازم نبود هم تعطیل شود؛ زیرا در خط‌های تولیدی آن‌ها کسی کار نمی‌کند. همه چیز توسط ربات‌ها ساخته می‌شود.

مثلا در ووهان قلب شیوع ویروس کرونا کارخانه تولیدی شرکت فناوری‌های یانگ‌تسه (Yangtze Memory Technologies) که چیپ‌های حافظه تولید می‌کند،
یا شرکت تایوانی TSMC که بزرگ‌ترین تولیدکننده چیپ‌های مختلف برای محصولات فناوری در دنیا است، هیچ‌وقت در این چند ماه تعطیل نشده‌اند. پردازنده‌های اپل و بسیاری از تولیدکنندگان دیگر در همین شرکت ساخته می‌شود.

در نهایت همه این تغییرات نشان می‌دهند که شیوع ویروس کرونا در جهان باعث بازنگری ساختارهای اقتصادی در بسیاری از کشورها می‌شود. مشخصا یکی از کشورهایی که از این مسئله تاثیر فراوان خواهد گرفت خود چین است. تاثیری که شاید آنقدر بزرگ باشد که دیگر نگذارد چین دومین اقتصاد جهان باقی بماند.