ساخت «واکسن ضد پیری» در ژاپن/ روند پیری معکوس می‌شود؟

جاودانه‌شدن، یکی از قدیمی‌ترین هوس‌های بشری است. بسیاری از ادیان و مذاهب (از یهودیت گرفته تا بودیسم) نسخه‌هایی از جاودانگی را در فلسفه خود دارند: از «بهشت» و «عدن» در ادیان ابراهیمی گرفته، تا «تناسخ» در مذهب هندو.

به گزارش تجارت‌نیوز ، «داشتن زندگی طولانی»، همیشه نشانه‌ای از خوشبختی و رستگاری بوده است. مثلا، در ایران، آرزوی اینکه شخص ۱۲۰ سالگی‌اش را ببیند («ایشالا ۱۲۰ ساله شی!»)، اشاره به دوره‌های طولانی در فرهنگ زردشتی دارد که هر ۱۲۰ سال یک بار به نقطه شروع خود می‌رسیده‌اند.

می‌خواهیم زنده بمانیم!

با این همه، انسان همواره تلاش کرده که خودش هم طول عمرش را افزایش بدهد: تاریخ پزشکی را شاید بتوان در یک عبارت خلاصه کرد: «تلاش برای طولانی‌کردن زندگی انسان از طریق کاهش اسبابِ درد».

همین تازگی اما این مسابقه وارد مرحله تازه‌ای شده است. گروهی به نسبت بزرگ از دانشمندان ژاپنی، می‌گویند واکسنی را برای حذف سلول‌های معروف به «زامبی» تولید کرده‌اند که در نتیجه تزریق آن می‌توان طول عمر انسان‌ها را افزایش داد. (اصل مقاله را می‌توانید در اینجا پیدا کنید.)

نتیجه این تحقیقات در مجله علمی Nature Aging منتشر شده که یکی از نشریات جانبیِ مجله بسیار معتبر Nature به حساب می‌آید. اما اگر این مدعا حتی نزدیک به واقعیت هم باشد، رخدادی انقلابی به وقوع پیوسته است. با این همه، می‌توان پرسید الزامات اقتصادی-اجتماعیِ «پیر نشدن» برای انسان چیست؟

جاودانگیِ قدم به قدم

تلاش‌ها برای جاودانه‌شدن در طول تاریخ زندگی انسان روی این سیاره، همیشه ادامه داشته و البته، در گذر زمان، متوسط طول عمر انسان را افزایش داده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در دوره «پارینه‌سنگی» (Paleolithic)، که حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار سال پیش تمام شد، متوسط عمر انسان‌ها بین ۲۲ تا ۳۳ سال بوده است.

در اروپا در دروه «قرون وسطی اولیه» (از حدود سال ۵۰۰ تا حدود سال ۱۰۰۰ میلادی)، متوسط عمر انسان تنها حدود ۳۵ سال بوده و هر چند باورش سخت است، آمارهای «سازمان بهداشت جهانی» (WHO) نشان می‌دهند که در دهه ۱۹۵۰ میلادی، متوسط عمر انسان در سطح جهان، تنها ۴۵ تا ۴۸ سال بوده است. (وضعیت بهداشت در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین، موجب افت میانگین شده بود.)

بر اساس برآوردها، در دوران پارینه‌سنگی (که ۱۰ تا ۱۲ هزار سال پیش تمام شد) متوسط عمر انسان بین ۲۲ تا ۳۳ سال بوده است.

جدیدترین آمارها (۲۰۲۰-۲۰۱۹ میلادی) که از نهادهای مختلفی مانند UN DESA وابسته به سازمان ملل متحد گرفته شده، نشان می‌دهند که متوسط عمر انسان در سراسر جهان، اکنون بین ۷۲٫۶ تا ۷۳٫۲ سال است. (به عنوان نمونه، جدولِ این لینک را ببینید.)

بنابراین، آدمیزاد به یک معنا واقعا قدم به قدم خودش را به جاودانگی نزدیک کرده و در طول ۱۰ هزار سال گذشته، به طور متوسط میانگین طول عمر خود را ۲٫۵ برابر کرده است. با این همه، بسیاری از پزشکان معتقدند که زندگی توام با سلامتی بالاتر از ۱۰۰ سالگی فعلا یک رویا است.

استارتاپ‌های جاودانگی و آدمیزادی که نمی‌خواهد بمیرد

اما ظاهرا انسان خیلی سخت متقاعد می‌شود که باید در جایی متوقف شود و وقتی «سرمایه» وجود داشته باشد، بلندپروازی‌ها هم بیشتر می‌شوند. «جف بزوس»، ابرسرمایه‌دار آمریکایی و دومین فرد ثروتمند جهان، یکی از کسانی است که احتمالا این طور فکر می‌کند.

«جف بزوس»، ابرسرمایه‌دار آمریکایی، در استارتاپی سرمایه‌گذاری کرده که می‌خواهد روند پیری را معکوس کند.

چندماه پیش، خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه «بزوس» در یک استارتاپ عجیب و غریب در «سیلیکون ولی» در آمریکا سرمایه‌گذاری که هدفش معکوس‌کردن روند پیری است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که با سرمایه‌گذاری «بزوس» در استارتاپِ «آلتوس لبز» (Altos Labs)، حقوق و مزایای دانشمندانی که در آن کار می‌کنند، به شکلی قابل‌توجه افزایش یافته و به سالانه یک میلیون دلار هم می‌رسد!

واکسن ضد پیری: یک قدم انقلابی رو به جلو

پیش از این، تحقیقات در مورد معکوس‌کردن روند پیری، به پیدا کردن عوامل زیست‌شناختی فرآیند پیر شدن رسیده بود و صحبت از تهیه داروهایی گران‌قیمت هم در میان بود. با این همه، مورد اخیرِ تلاش دانشمندان ژاپنی برای درست‌کردن یک «واکسن ضد پیری»، موضوعی اساسا متفاوت است.

همین اواخر، «اوغور شاهین» و «اوزلم تورجی»، زوج آلمانی-ترکیه‌ایِ بنیان‌گذار شرکت «بیون‌تک» (همان شرکتی که در همکاری با «فایزر» واکسن کرونا تولید کرد)، صحبت از قدم بعدی‌شان کردند که قرار است باز هم انقلابی باشد: آنها قرار است «واکسن سرطان» و «واکسن ایدز» تولید کنند.

واکسیناسیون اقدامی پیشگیرانه در مقابل بیماری‌ها است و نه فقط هزینه نظام درمانی را به شدت کاهش می‌دهد، که طول عمر انسان را هم به طور متوسط بالا می‌برد. کافی است به این فکر کنید که اگر واکسن فلج اطفال نبود، امروز چند نفر در همین ایران به اشکال مختلف فلج بودند.

واکسن ضد پیری ژاپن چه کار می‌کند؟

گذشته از این‌ها اما واکسن ضدپیری ژاپن (اگر موفق باشد و به بازارها راه باز کند)، قرار است چه تغییری در زندگی ما به وجود بیاورد؟ به طور کلی، پیر شدنِ ما با پیر شدن سلول‌های‌مان در ارتباط است. در واقع، سلول‌ها پیر می‌شوند (کارکرد عادی‌شان را از دست می‌دهند) و این فرآیند البته یک‌سویه به نظر می‌رسد.

به بیان علمی‌تر، سلول‌های پیر، تکثیر خود را متوقف کرده‌اند اما نمی‌میرند. این سلول‌ها با ترشح مواد شیمیایی که باعث التهاب می‌شوند، به سلول‌های سالم مجاور آسیب می‌رسانند. نوآوری دانشمندان ژاپنی این بوده که واکسن آنها، به بدن کمک می‌کند تا پادتن‌هایی ایجاد کند که خود را به سلول‌های پیر می‌چسبانند. بعد هم گلبول‌های سفید خون که به پادتن‌ها می‌چسبند، این سلول‌های پیر را حذف می‌کنند.

واکسن ضد پیری می‌تواند هزینه‌های بخش درمان را به شدت کاهش بدهد، اما همزمان، هزینه‌های دیگری بر اقتصاد بار می‌کند.

در واقع، کل فرآیند به نسبت ساده است: به بدن کمک می‌کنیم تا خودش سلول‌های پیر را مانند سلول‌های مهاجم یا سلول‌های سرطانی، حذف کند. در واقع، بسیاری از داروهای موجود در بازار برای از بین بردن سلول‌های پیر هم در واقع همان داروهای ضد سرطان هستند.

فردایِ روزی که ما نامیرا شویم…

اما این تنها پژوهش برای افزایش طول عمر انسان و کند کردن روند پیر شدن نبوده و نیست. دکتر «سالوادور ماسیپ»، از «دانشگاه لستر»، که بخشی از یک تیم تحقیقاتی دیگر در زمینه افزایش طول عمر انسان بوده، در مورد پیر شدن به «یورونیوز» می‌گوید: «فرآیند بیولوژیکی پیری بسیار پیچیده است بنابراین بعید است که یک استراتژی به‌طور کامل آن را متوقف یا معکوس کند. با این حال احتمالا راه‌های زیادی برای کاهش سرعت آن وجود دارد و به‌نظر می‌رسد پاکسازی سلول‌های پیر یکی از ساده‌ترین و آسان‌ترین راه‌ها باشد.»

اما فرض کنید ما عملا نامیرا شویم (فرضی که دور از ذهن است) یا مثلا ۱۵۰ سال زنده بمانیم. بعدش چه می‌شود؟! برای اقتصاد این می‌تواند هم خبری خوب باشد و هم خبری بد. کسی که نمی‌میرد، تا آخر عمرش یک مصرف‌کننده باقی می‌ماند و این «تقاضای کل» (Aggregate demand) را در اقتصاد افزایش می‌دهد.

آن روی سکه هم این است که با وجود محدودیت شدید منابع، حتی برای جمعیت کنونی انسان‌ها، فشار به محیط‌زیست آن‌قدر بالا می‌رود که عملا یک فروپاشی محیط‌زیستی به وقوع می‌پیوندد. در آن صورت، ما مجبوریم یا منابع جدیدی پیدا کنیم و یا اینکه از سیاره زمین کوچ کنیم.

اقتصادی که با «پیری» ناسازگار است

اما نیازی نیست داستان را بیش از اندازه علمی-تخیلی کنیم. فرض کنید واکسن ضد پیری ژاپنی‌ها (یا هر داروی ضد پیری دیگری)، متوسط سن انسان‌ها را تنها ۱۰ سال افزایش بدهد. به این ترتیب، با توجه به داده‌های فعلی، متوسط سن انسان در جهان می‌تواند به حدود ۸۳ سال برسد.

اهل فن می‌دانند که این عدد می‌تواند چقدر ترسناک باشد! جوامعی که جمعیت پیر بیشتری دارند، میلیاردها دلار داروی اضافه، تخت‌های بیمارستان اضافه و تیم پزشکی اضافه می‌خواهند (که باید برای آموزش‌شان هزینه کرد).

زوج آلمانی-ترکیه‌ای مبدع «واکسن فایزر»، حالا می‌خواهند واکسن ضد سرطان و واکسن ضد ایدز بسازند.

علاوه بر این، برای تامین هزینه‌هایی که این وضعیت ایجاد می‌کند، نظام‌های بیمه‌ای ناچار خواهند بود هزینه بیشتری روی دوش جمعیت در حال کار وارد کنند. به عبارت ساده، نسل جوان باید بیشتر کار کند تا اقتصاد بتواند هزینه‌های جمعیتی را که پیرتر شده، تحمل کند.

این اتفاق امسال در ایران هم افتاد. بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، سن بازنشستگی ۲ سال افزایش پیدا کرده و علت را هم می‌توان حدس زد: وضعیت صندوق‌های بازنشستگی در ایران آن‌قدر خراب است که بسیاری از آنها به اذعان گزارش‌های رسمی، ورشکسته به حساب می‌آیند.

جانِ کلام اینکه اقتصاد «رشد-محور» امروزی با پیری سرِ سازگاری ندارد. همه‌چیز هم به «رشد اقتصادی» بر می‌گردد که مدام بر مصرف بیشتر و بیشتر تاکید دارد. اما این داستان دیگری است که باید در جایی دیگر گفته شود.