«خواب» چطور راهش را به اقتصاد باز کرد؟/از تشک ۸۴ میلیون تومانی تا قرص‌ اعتیادآور

آدم‌ها به طور متوسط حدود ۸ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند، یعنی به عبارتی یک‌سوم از طول شبانه‌روز. با همین حساب، از طول عمر یک انسان ۷۵ ساله، حدود ۲۵ سال در خواب می‌گذرد. با این همه، به نظر می‌رسد این حوزه آن‌قدرها که باید، در اقتصاد مدرن جایی برای خودش دست و پا نکرده است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، داده‌های آماری سایت Statista نشان می‌دهند که اندازه «اقتصاد خواب» (Sleep Economy) در جهان در سال ۲۰۲۱ میلادی، حدود ۴۸۸ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود گردش مالی در این حوزه، در سال ۲۰۲۴ میلادی، به حدود ۵۸۵ میلیارد دلار برسد.

صنعتی نه‌چندان بزرگ، برای ساعت‌های آرامیدن ما

کافی است یک مقایسه ساده انجام بدهیم: برای آن ۸ ساعت در روز که آدم‌ها (به طور متوسط) مشغول کار هستند، میلیون‌ها اختراع، نوآوری و نهادسازی صورت گرفته، اما حجم و تعداد نوآوری‌هایی که مربوط به ۸ ساعت خواب شبانه ما باشند، چقدر است؟

برای ساعت‌های بیداری (۸ ساعت کار و ۸ ساعت تفریح و زندگی روزانه فارغ از کار) برای مثال این‌ها را داریم: رایانه‌ها و موبایل‌ها؛ اینترنت؛ لباس کار؛ دانشگاه‌ها؛ صنعت سرگرمی؛ باشگاه‌های ورزشی؛ رستوران‌ها؛ خودرو؛ دوچرخه و امثال این‌ها. (این فهرست را می‌توانید تا میلیون‌ها مورد بسط بدهید.)

اما برای ۸ ساعت خواب چه چیزهایی داریم؟ فهرست این بار کوتاه‌تر است: صنعت تولید کالای خواب (تشک، لحاف، بالش و…)؛ قرص‌های خواب؛ چراغ‌خواب؛ دمنوش‌ها و نوشیدنی‌های آرامش‌بخش و چیزهایی مانند این‌ها.

ظاهرا داشتن یک خواب راحت هم در جهان سرمایه‌داری، پول می‌خواهد.

اما اگر بخواهیم این فهرست را دقیق‌تر بکاویم و ببینیم اقتصاد مدرن در جهان برای ۸ ساعت آرامش شبانه (یا گاهی روزانه!) ما چه چیزهایی فراهم کرده، به چه مواردی می‌توانیم اشاره کنیم؟ در این نوشتار، به «صنعت خواب» می‌پردازیم.

از صندلی اتوبوس تا تشک ۸۴ میلیون تومانی

ساده‌ترین لوازم مورد نیاز برای یک خواب راحت، همین لحاف و تشک‌هایی هستند که هر شب روی آنها می‌خوابیم. (و البته برخی از شهروندان ایرانی از آنها محروم هستند. گزارش تکان‌دهنده)

صنعت تولید کالای خواب هم همپای همه صنایع دیگر، روز به روز حرفه‌ای‌تر و گسترده‌تر می‌شود. به عنوان تنها یک نمونه، «بالش‌های هوشمند» (Memory Pillow)، با ویژگی‌های فراتر از بالش‌های معمولی، برای کسانی طراحی شده که دردهای ناحیه گردن و کتف دارند. این بالش‌ها (که به مراتب گران‌تر از بالش‌های معمولی هستند)، شکل ناحیه گردن فرد را به خود می‌گیرند و بنابراین، فرد راحت‌تر می‌خوابد.

قیمت یک «خوشخواب» می‌تواند به ده‌ها میلیون تومان هم برسد!

از آن سو، در ایران، با وجود فعالیت شرکت‌هایی که تشک های موسوم به «خوشخواب» تولید می‌کنند، برخی برندهای ترکیه‌ای و آلمانی هم بسیار پرطرفدار هستند. قیمت‌ها هم متنوع هستند، اما ظاهرا برای آنها که «برند» می‌خواهند و سقف خرید هم برای‌شان اهمیتی ندارد، گزینه‌های گران‌قیمتی وجود دارد.

مثلا، همین حالا در ایران می‌توانید یک تشک دو نفره ۲۰۰ سانتی‌متر در ۲۰۰ سانتی‌متر (از برند آلمانی «زست» (Zest)) را به قیمت ۸۴ میلیون تومان بخرید!

قرص و اپلیکیشن، برای آنکه به «خواب هفت پادشاه» بروید

اما «صنعت خواب» برای آنهایی که دچار بی‌خوابی هستند هم راه‌حل‌هایی پول‌ساز پیدا کرده است. نمونه ساده، قرص‌های خواب هستند که در ایران، به مشکلات مربوط به حوزه اعتیاد و ترک اعتیاد هم دامن زده‌اند.

مثلا، قرص «زولپیدم» (Zolpidem)، خوابی راحت و بی‌دغدغه به شما هدیه می‌دهد، اما همین حالا، عده زیادی با اعتیاد به این قرص به مراکز ترک اعتیاد مراجعه می‌کنند. هزینه بستری‌شدن در مراکز ترک اعتیاد برای قطع وابستگی به این قرص هم در ابعاد «میلیون تومان» است.

همزمان، اپلیکیشن‌هایی هم ایجاد شده‌اند که هدف از آنها بهبود کیفیت خواب افراد است. اپلیکیشین « pzizz » یکی از آنها است. با استفاده از این اپلیکیشن، که از فناوری «سایکوآکوستیک» (Psychoacoustics) استفاده می‌کند، موسیقی و اصوات دیگری در هنگام خواب فرد پخش می‌شود که می‌تواند کیفیت خواب را بالا ببرد.

قهوه: اختراع دنیای مدرن برای کار کردن و کار کردن

شاید عجیب باشد، اما الکتریسیته را هم شاید بشود به نحوی به خوابیدن از یک سو و تلاش برای بیشتر کار کردن از دیگر سو مرتبط کرد. متن زیر، که از کتاب «۷/۲۴: سرمایه‌داری متأخر و فرجام خواب»، نوشته «جاناتان کراری» انتخاب شده و ترجمه ای از آن در وب سایت «ترجمان» آورده شده، به اندازه کافی گویا است.

«[…] از‌‌ همان زمان که مصرف‌کنندۀ دائمی کوکائین و مخالف سرسخت خواب، «توماس ادیسون»، کلید اولین لامپ برقی موجود در بازار را زد، روندی آغاز شد که طی آن تاریکیِ زمانِ خواب به شکلی نظام‌مند در هم شکست و به روشنی تبدیل شد.»

آیا فناوری خواب را از ما ربوده یا اینکه ممکن است به بهتر خوابیدن ما هم کمک کند؟

در ادامه متن آمده است: «حالا بیشتر ما در شهرهایی بی‌خواب با آسمان‌هایی بدون ستاره زندگی می‌کنیم، آسمان‌هایی که پُر هستند از علائم نئونی درخشان و وسایل چشمک‌زنی که می‌خواهند بیشتر و بیشتر بیدار نگه‌مان دارند. اما با وجود تمام این نوآوری‌ها در فناوری، اگر بخواهیم زنده بمانیم باز باید به ضرب‌آهنگ شبانه‌روزی خود تن‌در‌دهیم.»

قهوه هم تا حدی همین کارکرد را در دنیای مدرن پیدا کرده است. آمارها نشان می‌دهند که گردش مالی صنعت قهوه، در سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۱۰۲ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که تقریبا همه می‌دانیم که کارکرد اصلی قهوه، بیدار و متمرکز نگه داشتن ما برای بیشتر کار کردن است.

روانکاوی: رویاهایت در مورد تو چه می‌گویند؟

روانکاوی و تفسیر رویاها احتمالا دیگر حوزه‌ای است که حول و حوش خوابیدن ما آدم‌ها در اقتصاد جا باز کرده است. «روانکاوی» پدیده به نسبت جدیدی است و حتی اولین نشانه‌های ظهور آن هم چندان از آغاز قرن بیستم (حدود ۱۲۰ سال پیش) قدیمی‌تر نیستند.

آمار دقیقی هم در این مورد وجود ندارد، اما داده‌های Statista نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۰ میلادی، حدود ۴۱ میلیون آمریکایی با روانکاو، روان‌شناس یا مشاور تماس داشته‌اند. این یعنی تقریبا یک نفر از هر پنج نفر آمریکایی.

نمی‌توان همه این موارد را به خواب ربط داد. با این همه، اگر این نظر روانشناسان را بپذیریم که خواب‌های ما هویداکننده بخشی از «ناخودآگاه» ما هستند، شاید عجیب نباشد که بازار پر سود و پرمعامله‌ای هم حول و حوش «خواب‌های ما» ایجاد شود.