چرا ایران «یونیکورن» و «دکاکورن» ندارد؟/ کدام استارتاپ ترکیه‌ای ۵۰۰ هزار میلیارد تومان ارزش دارد؟

بسیاری از فعالان حوزه استارتاپ در ایران، می‌دانند که تا همین چند سال پیش، اکوسیستم استارتاپی در ایران، بهترین و بزرگ‌ترین در منطقه بود، اما حالا ایران در این زمینه هم عقب افتاده و مدتی است که بزرگ‌ترین استارتاپ‌های منطقه، استارتاپ‌هایی در ترکیه و امارات متحده عربی هستند.

به گزارش تجارت‌نیوز، بدون شک، افت ارزش پول ملی ایران در تعیین ارزش (یا به صورت دقیق‌تر، «ارزش بازار») استارتاپ‌های ایرانی بی‌تاثیر نیست، اما عدم دسترسی به بازارهای جهانی و صدها مورد سوء‌مدیریتِ ناشی از سیاست‌گذاری‌های دولتی را هم نمی‌توان نادیده گرفت.

اما بررسی جدیدترین اعداد و ارقامِ مقایسه‌ای در مورد ارزش استارتاپ‌های ایرانی و نمونه‌های مشابه در کشورهای منطقه، چه تصویری از آینده اکوسیستم استارتاپیِ ایران به دست می‌دهد؟

بهترین‌های جهان و جای خایِ ما

گزارش سال ۲۰۲۱ موسسه «استارتاپ بلینک» (startupblink) که در زمینه مطالعات جهانی اکوسیستم استارتاپی فعالیت می‌کند، نشان می‌دهد که جایگاه ایران (و به طور مشخص شهر «تهران» به عنوان قلب استارتاپیِ ایران) نزول داشته است.

این گزارش به رتبه‌بندی اکوسیستم‌های استارتاپی شهرها و کشورهای جهان براساس کمیت، کیفیت و محیط کسب‌وکار استارتاپی می‌پردازد. بر اساس بررسی دنیای اقتصاد از گزارش سال ۲۰۲۱ این موسسه، آمریکا همچنان صدرنشین دنیایِ استارتاپ‌ها است و رشد چین در این زمینه هم شایان توجه بوده است.

ایران فرصت‌های استارتاپی خود را به کشورهای دیگر واگذار کرده است.

در رتبه‌بندی ارائه شده از بهترین اکوسیستم‌های استارتاپی در میان کشورهای جهان، آمریکا در صدر فهرست و بریتانیا در رتبه دوم قرار دارد. هر دوی این کشورها از سال ۲۰۱۹ تاکنون، جایگاه خود را در رتبه‌بندی مذکور حفظ کرده‌اند. فلسطین اشغالی، کانادا، آلمان، سوئد، چین، سوئیس، استرالیا، سنگاپور و هلند در جایگاه‌های سوم تا یازدهم این فهرست قرار دارند.

افولِ رویای ایرانی

افول ایران در این زمینه اما جدی بوده است. در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ میلادی (یعنی همان حول‌وحوش انعقاد «برجام») نشریات بسیار معتبری همچون Fortune و Guardian ، گزارش‌هایی در مورد استارتاپ‌های ایرانی نوشتند و از «بهار استارتاپی» و «انقلاب استارتاپی» در ایران یاد کردند.

حالا اما بر اساس آمار و ارقام اعلام شده، هیچ یک از استارتاپ‌های ایرانی در دسته استارتاپ‌های «یونیکورن» یا «تک‌شاخ» قرار ندارند، به این معنی که «ارزش بازار» هیچ یک از استارتاپ‌های ایرانی به یک میلیارد دلار (حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان) نمی‌رسد.

ترکیه، امارات و عربستان از ایران پیش افتادند

در این میان، استارتاپ‌های ترکیه‌ای، عربستانی و اماراتی موفق شده‌اند با سرعتی حیرت‌آور، استارتاپ‌های ایرانی را پشت سر بگذارند. مثلا، بر اساس آمار سایت داده‌پردازیِ «استاتیستا» (Statista)، امارات متحده عربی اکنون ۳ استارتاپ یونیکورن (استارتاپی با ارزش بازار بالاتر از یک میلیارد دلار) دارد.

بزرگ‌ترین استارتاپ‌های جهان در سال ۲۰۲۱ میلادی

عربستان سعودی یک استارتاپ یونیکورن و ترکیه هم ۲ استارتاپ یونیکورن دارد. اما به جز این، کشورهایی مانند آمریکا (با ۲۸۸ استارتاپ یونیکورن)، چین (با ۱۳۳ استارتاپ یونیکورن) و هند (با ۳۲ استارتاپ یونیکورن) در صدر جهان قرار دارند.

ترکیه دیر آمد و زود برنده شد

یک بررسی ساده نشان می‌دهد که تنها در یک نمونه، دو استارتاپ بزرگ ترکیه، بر روی هم حدود ۷۳۰ هزار میلیارد تومان ارزش بازار دارند. استارتاپ Trendyol، بزرگ‌ترین استارتاپِ تمام ترکیه‌ای است که از سال ۲۰۱۰ میلادی فعالیت خود را شروع کرده است. «ارزش بازار» (Market capitalization) این استارتاپ اکنون حدود ۱۶٫۵ میلیارد دلار (نزدیک به ۵۰۰ هزار میلیارد تومان) است.

استارتاپ Trendyol، پلتفرمی برای خرید آنلاین است و در حالی که از نمونه ایرانی (دیجی کالا) دیرتر راه‌اندازی شده، به مراتب از این شرکت بزرگ‌تر است. دلیل این موضوع احتمالا به دسترسی Trendyol به بازار اروپا بر می‌گردد.

اما هر چه باشد، این شرکت اکنون نخستین استارتاپِ «دکاکورن» (Decacorn) در ترکیه است، یعنی نخستین استارتاپی که ارزش بازار آن به بیش از ۱۰ میلیارد دلار می‌رسد. این در حالی است که تجربه نشان داده که چنین استارتاپ‌هایی، احتمالا وارد دیگر حوزه‌های سرمایه‌گذاری هم می‌شوند.

استارتاپ Trendyol نخستین استارتاپ «دکاکورن» در ترکیه، با ارزش بازار حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومانی است.

در نمونه‌ای دیگر، استارتاپ ترکیه‌ایِ Getir که حالا در ۸ کشور اروپایی هم فعالیت دارد، «ارزش بازار»ی برابر با حدود ۷٫۷ میلیارد دلار (حدود ۲۳۰ هزار میلیارد تومان) به دست آورده و حالا چشم به بازار آمریکا هم دوخته است. این استارتاپ هم زمینه فعالیتی مشابه با استارتاپ Trendyol دارد و تمرکز خود را بر تحویل کالا با سرعت بالا (Ultrafast Delivery) گذاشته است.

ارمنستان، جلوتر از ایران

ایران در بسیاری از حوزه های اقتصادی، زمین بازی را به ترکیه واگذار کرده و امروز دیگر ایران را به دشواری می توان با ترکیه مقایسه کرد، اما ظاهرا کشورهایی به مراتب کوچک تر هم در حال پشت سر گذاشتن ایران هستند.

به عنوان نمونه، همین چند ماه پیش اعلام شد که استارتاپ ارمنستانی «پیکس‌آرت» ‌(PicsArt) توانسته با جذب سرمایه ۱۳۰ میلیون دلاری از «سافت بانک» به ارزشی بیش از یک میلیارد دلار برسد و به اولین یونیکورن ارمنستان تبدیل شود.

«تک‌شاخ‌ها» از ایران می‌روند؟

محمد جواد آذری جهرمی، جوان‌ترین وزیر دولت دوازهم، در هنگام معارفه خود در سال ۱۳۹۶، وعده داد که مدیریت او بر وزارت ارتباطات در طول چهار سال، ایجاد ۵ استارت آپِ «یونیکورن» (تک‌شاخ) را به دنبال خواهد داشت.

از آن روز بیش از ۴ سال گذشته و ایران (دست‌کم در فهرست‌های رسمی) هیچ استارتاپ یونیکورنی ندارد. این در حالی است که ترکیه، که اکوسیستم استارت آپیِ به مراتب ضعیف‌تری از ایران داشت، اکنون دست‌کم چند استارتاپ یونیکورن دارد.

در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷، مدیرعاملِ وقت شرکت اسنپ ادعا کرد که ارزش این شرکت بین ۱٫۴ تا ۱٫۷ میلیارد دلار است و این یعنی اسنپ هم تبدیل به یک شرکت یونیکورن شده است اما بعد از افزایش چند برابری نرخ ارز در سال ۱۳۹۸، این ادعا به سرعت رنگ باخت.

سوء‌مدیریت دولتی ممکن است فعالان استارتاپی ایرانی را مجبور به مهاجرت کند.

ادعاهای مشابه از سوی شرکت‌های استارتاپی مشابه در ایران هم به سرعت زیر سوال رفتند، چرا که از یک سو ارزش بازار شرکت‌ها به ریال (و نه دلار) محاسبه می‌شد و از دیگر سو، به دلیل نبود همکاری‌های بین‌المللی، اساسا استارتاپ‌های ایرانی نمی‌توانند از یک سطح مشخص بزرگ‌تر شوند.

آیا دنیا «ایران» را جا می‌گذارد؟

اما برای آنکه بیشتر متوجه عمق بحران و از دست دادنِ طلایی‌ترین فرصت‌ها بشویم، بد نیست داده‌های آماریِ دیگری را هم مرور کنیم. داده‌های سایت Crunchbase نشان می‌دهد که شکل‌گیریِ استارتاپ‌های «دکاکورن» (با ارزش بازار بالاتر از ۱۰ میلیارد دلار) در جهان هم شتاب گرفته است.

بر این اساس، در سال ۲۰۱۵ میلادی، تنها ۵ استارتاپِ دکاکورن در جهان شکل گرفت (منظور شرکت‌های جدیدی است که در آن سال به این ارزش بازار رسیدند)، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۸ میلادی به ۱۳ مورد و در سال ۲۰۲۱ میلادی به ۳۰ شرکت رسید. به عبارت خیلی ساده، یک جهش در رشد ارزش بازار شرکت‌های استارتاپی به وقوع پیوسته است.

این را نمی‌توان با قطعیت گفت، اما واضح است که رقابت برای استارتاپ‌ها در عین «سودمند شدن»، در حال «دشوار شدن» هم هست. نکته اما اینجا است که استارتاپ‌های بزرگ ایرانی، که عمده آنها بیش از ۱۰ سال از تاسیس‌شان می‌گذرد، اکنون می‌توانستند در جایگاه دکاکورن و یونیکورن باشند و نیستند.

در بابِ چراییِ این عقب‌افتادگی می‌توان ساعت‌ها سخن گفت، اما واضح است که در کشوری که قرار است اینترنت در آن «صیانت شود» و هیچ بانکی نمی‌تواند بدون ترس از تحریم تبادل بانکیِ خارجی انجام دهد، بقایِ استارتاپ‌ها هم معجزه است، چه برسد به یونیکورن و دکاکورن شدنِ آنها.