محمد‌مهدی حاتمی 
تاثیر جنگ روسیه و اوکراین بر بازارها/ اقتصاد ایران از جنگ جدید تاثیر می‌گیرد؟
بحران اوکراین تاثیر خود را از همین حالا بر بازارهای جهانی بر جا گذاشته و با این همه، بسته به نحوه پیشروی وقایع، پیامدهای اقتصادی بحران اوکراین هم می‌تواند متفاوت باشد. پرسش این است: بحران اوکراین، بر بازارها و اقتصاد در جهان و به ویژه در ایران چه تاثیری بر جا خواهد گذاشت؟ به گزارش
بحران اوکراین تاثیر خود را از همین حالا بر بازارهای جهانی بر جا گذاشته و با این همه، بسته به نحوه پیشروی وقایع، پیامدهای اقتصادی بحران اوکراین هم می‌تواند متفاوت باشد. پرسش این است: بحران اوکراین، بر بازارها و اقتصاد در جهان و به ویژه در ایران چه تاثیری بر جا خواهد گذاشت؟
به گزارش تجارت‌نیوز، نخستین پیامد واقعی بحران (یا بخوانید جنگ) در اوکراین، در بازار انرژی هویدا شده است. قیمت نفت (در سبدهای نفتی مختلف) برای نخستین بار در ۸ سال اخیر مرز روانی ۱۰۰ دلار به ازای هر بشکه را رد کرده و همین یک مورد کافی است که عبارت «بحران انرژی» را برای توصیف وضعیت به کار ببریم.
«بحران انرژی» می‌تواند به بازار گاز طبیعی هم سرایت کند، اما این به تصمیم کشورهای اروپایی و آمریکا برای تعیین حد و حدودِ تحریمِ اقتصادی روسیه بستگی خواهد داشت. به عبارت خودمانی، اگر آمریکا و اروپا فشار زیادی روی روسیه بیاورند و روسیه شیرهای انتقال گاز به اروپا را ببندد، «بحران انرژی» می‌تواند کل اقتصاد جهانی را تکان بدهد.
متغیر مهم انرژی: آیا «اروپا» از سرما یخ می‌زند؟
کشورهای مختلف اروپایی در ابعاد مختلف به واردات گاز از روسیه و از طریق خط لوله وابستگی دارند. آلمان، بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا، حدود ۴۹ درصد از نیاز خود به گاز را از طریق روسیه تامین می‌کند و این در حالی است که کشوری مانند فنلاند، حدود ۹۴ درصد به گاز وارداتی از روسیه وابسته است.
اگر کار به جایی بکشد که روسیه گاز صادراتی به اروپا را قطع کند، نه فقط اقتصادِ این دو، که کل اقتصاد جهانی متضرر خواهد شد.
قطع دسترسی روسیه به شبکه بانکی «سوئیفت» هم ممکن است موجب شود روسیه صادرات گاز به اروپا را متوقف کند. در این صورت، اروپا وارد یک وضعیت بحرانی در تامین انرژی خواهد شد و این زنگ خطری برای اقتصاد جهانی است، چراکه با کمبود انرژی در اروپا، نرخ تورم در اقتصادهای اروپایی بالا می‌رود و همزمان، میزان واردات این کشورها هم افت می‌کند. این دو، تمام اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
از گران‌فروشی گندم، تا گران‌فروشی نفت
اما همه چیز به «بحران انرژی» ختم نمی‌شود. روسیه و اوکراین، هر دو در میان ۷ تولیدکننده و صادرکننده بزرگ گندم در جهان هستند، محصولی که در تهیه بسیاری از محصولات غذایی دیگر در کل جهان، نقشی اساسی دارد.
با آغاز جنگ و احتمال طولانی‌شدنِ آن، توانایی اوکراین برای صادرات گندم کاهش پیدا می‌کند و از همین حالا می‌توان حدس زد که روس‌ها، بدشان نیاید که گندم تولید خودشان را هم با قیمت بالاتری به جهان بفروشند.
نه روسیه، نه آمریکا و نه اروپا خواهان طولانی‌شدن جنگ در اوکراین نیستند.
روسیه (به عنوان یکی از ۳ تولیدکننده بزرگ نفت در جهان، در کنار آمریکا و عربستان سعودی)، از رشد افسارگسیخته قیمت نفت تا همین جایِ ماجرا هم سود کلانی به جیب خواهد زد. شرکت‌های نفتی آمریکایی البته برنده دیگر این ماجرا خواهند بود و اصلی‌ترین متضرر هم چین است.
چه بلایی بر سر «زنجیره‌های تامین» خواهد آمد؟
اما اگر وضعیت جنگ در اوکراین بیش از این گره بخورد (چیزی که آمریکا و اروپا خواهان آن نیستند) «زنجیره‌های تامین» در سراسر جهان هم ممکن است با اختلال مواجه شوند. مثلا، افزایش قیمتِ نفت موجب افزایش هزینه تولید یک لپ‌تاپ در چین می‌شود و افزایش هزینه بیمه کشتیرانی هم موجب می‌شود همین لپ‌تاپ، گران‌تر از قبل به دست یک مشتری در ترکیه برسد.
خبرها و تصاویر (تا لحظه تنظیم این گزارش) نشان از این دارد که روسیه و اوکراین بالاخره پای میز مذاکره رفتند. اما قبل از آن نیروهای ارتش روسیه به «کیف»، پایتخت اوکراین رسیده‌اند. «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه هم گفته که پس از خلع سلاح اوکراین، مردم این کشور می‌توانند سرنوشت خودشان را تعیین کنند، چیزی که ترجمه آن این است: مردم اوکراین به دولتی رای بدهند که طرفدار روسیه باشد.
در هر حال، این عجله نشان می‌دهد روسیه نمی‌خواهد ماجرای اوکراین به یک جنگ طولانی و دامنه‌دار بدل شود. آمریکا و اروپا هم این را نمی‌خواهند. اما سیاست عرصه‌ای است که در آن همه چیز مطابق برنامه پیش نمی‌رود.
بحراین اوکراین می‌تواند «زنجیره‌های تامین» را در سراسر جهان مختل کند و به اقتصاد همه کشورها آسیب بزند.
اگر کار بالا بگیرد و مثلا «تنگه بسفر» به روی کشتی‌های روسیه بسته شود (احتمالی که ترکیه فعلا آن را رد کرده است)، «زنجیره‌های تامین» در جهان بیش از این مختل می‌شوند و کشورهایی مانند ترکیه، یونان، بلغارستان و رومانی با افزایش نرخ تورم رو به رو خواهند شد.
…و اما ایران: تیغ دولبه
پیامد اقتصادی جنگ روسیه و اوکراین برای ایران چه خواهد بود؟ نخستین متغیر، افزایش قیمت نفت و در نظر گرفتن این احتمال است که با زمزمه ایجاد یک «بحران انرژی» در جهان، آمریکا به ایران اجازه بدهد که نفت خود را راحت‌تر از قبل بفروشد تا بازار نفت در جهان اندکی به توازن برسد.
در این شرایط، دولت ابراهیم رئیسی ناگهان با یک درآمد بادآورده رو به رو خواهد شد که می‌تواند حلال بخشی از مشکلات مالی ایران باشد. (در روزهای اخیر، سقف درآمد نفتی دولت در بودجه سال ۱۴۰۱ هم به صورت رسمی افزایش پیدا کرده که نشان می‌دهد فرض افزایش درآمدهای نفتی پیشاپیش در نظر گرفته شده است.)
علاوه بر این، ایران به دلیل سال‌ها انزوا و تحریم، پیوستگی بسیار کمی با بازارهای مالی و کالایی جهانی دارد و به همین دلیل، بحران احتمالی در اقتصاد جهان، آسیب کمتری به اقتصاد ایران می‌زند تا مثلا به اقتصاد ترکیه.
جنگ در اوکراین موجب افزایش قیمت طلا شده و احتمالا برای کوتاه‌مدت قیمت ارزهای خارجی را هم در ایران بالا خواهد برد.
همزمان، همچون هر بحران دیگری، بحران اوکراین موجب افزایش قیمت طلا (به عنوان پناهگاه دارایی‌ها) در سطح جهانی شده است. پیش‌بینی می‌شود در کوتاه مدت، افت ارزش پول ملی ایران در مقابل قیمت طلا، اندکی بر قیمت ارزهای خارجی در ایران بیفزاید. (این تاثیر البته موقتی خواهد بود).
از دیگر سو، پرونده هسته‌ای ایران هم می‌تواند به صورت بالقوه با بحران اوکراین گره بخورد. این موضوع را باید در جایی دیگر بررسی کرد، اما عجالتا می‌توان گفت که رفتن به هر دو سویِ طیف امکان‌پذیر است: گره‌خوردنِ سرنوشت ایران و روسیه در تحریم‌هایی به شدت سنگین و یا جدایی سرنوشتِ ما از سرنوشت روس‌ها و تخفیف تحریمی به ایران.
نظرات