ساخت خانه دستِ دوم/ محیط‌ زیست مهم‌تر است یا اجاره‌خانه؟

آدمیزاد هر سال حدود ۱۰۰ میلیارد تن ماده معدنی از زمین استخراج می‌کند، یعنی تقریبا به اندازه دو‌سوم جرم «کوه اورست». در این میان، صنعت ساخت و ساز، یکی از مصرف‌کنندگان اصلیِ مواد معدنی استخراج شده است و همین صنعت، یک‌سوم زباله جهان را هم تولید می‌کند.

به گزارش تجارت‌نیوز ، برای ایرانی‌ها حالا شاید این مسائل در درجه چندم اولویت قرار داشته باشند. مردم این روزها درگیرِ قیمت برنج، افزایش قیمت اجاره‌خانه و رکوردشکنیِ دوباره نرخ تورم هستند.

محیط‌ زیست مهم‌تر است یا اجاره‌خانه؟

با این همه، اینجا قرار است نگاه‌مان را به دورترها بیندازیم و اینکه در هر حال، نابود شدن محیط‌زیست اطراف‌مان، همین حالا هم گریبان ما را گرفته و از قضا بخشی از منظومه مشکلاتی که این روزها و سال‌ها داریم، به همین نابودیِ محیط‌زیست بر می‌گردد.

مثلا، ریزگردهایی که هوای شهرهای ایران را آلوده کردند، ناشی از بحرانِ انسان‌ساخته آب در ایران و کشورهای منطقه بودند.

خالی‌شدنِ روستاهای‌مان از سکنه، خشک‌شدن «زاینده‌رود»، آب‌رفتنِ دریاچه ارومیه و افت تولیدات کشاورزی در بسیاری از استان‌های ایران هم ناشی از همین بحران آب هستند.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که مشکلاتی از این دست در سال‌های آینده به مراتب تشدید خواهند شد. بنابراین، اگر نگران اجاره‌خانه این ماه‌مان هستیم یا اگر تورم امان ما را بریده، باید بدانیم که نگرانی برای محیط‌زیستی که دارد نابود می‌شود هم باید به فهرست نگرانی‌هامان راه پیدا کند.

خانه‌های یک‌بار مصرف

برگردیم به موضوع اصلی. تخمین‌ها نشان می‌دهند که منشاء حدود ۳۰ درصد از تمام زباله‌های جهان به صنعت ساخت و ساز بر می‌گردد.

حدود ۴۰ درصد از دی‌اکسید کربنی که راهی جو زمین می‌شود و به تغییرات اقلیمی (از قبیل ریزگردهای اخیر) دامن می‌زند هم ناشی از همین صنعت است.

در مقام مقایسه، تنها ۲ تا ۳ درصد از دی‌اکسید کربن تولید شده در جهان به صنعت هوانوردی بر می‌گردد، در حالی که فعالیت‌ها برای ساخت هواپیماهای برقی از مدت‌ها پیش شروع شده است.

آیا می‌توان از نخاله‌های ساختمانی کسب درآمد کرد؟

مشکل اصلی خانه‌دار شدن آدم‌ها نیست، چرا که همه به سقفی بالای سرشان احتیاج دارند. مشکل اصلی در واقع این است که مصالح ساختمانی عمدتا یک‌بار مصرف هستند. (عبارت «تخلیه نخاله ساختمانی ممنوع» را به یاد بیاورید!)

ایران هنوز هم ساختمان می‌خواهد

آیا این بدان معنا است که نباید ساختمان بسازیم؟ قطعا نه.

صنعت ساختمان یکی از موتورهای محرکه رشد یک اقتصاد، به ویژه در مرحله‌ای است که آن اقتصاد در وضعیت «پنجره جمعیتی» ( Demographic window ) قرار دارد. منظور از این عبارت این است که نسبت جمعیتی که در سنین ۱۶ تا ۶۴ سال قرار دارند، در قیاس با کل جمعیت بسیار بالا است.

صنعت ساخت و ساز تا مدت‌ها برای ایران اهمیت خواهد داشت.

در چنین وضعیتی، نیروی کار در «هرم جمعیتی» سهم عمده‌ای دارد و به همین دلیل اقتصاد کشور رو به رشد است. طبیعی است که نرخ تشکیل خانوارهای جدید هم در این وضعیت بالا است و بنابراین، باید دائما خانه‌های جدید ساخته شود.

و جوامع فقط هم خانه نمی‌خواهند. اقتصادی که در حال رشد است، جاده، تونل، ورزشگاه، مرکز خرید و صدها مورد زیرساخت دیگر نیاز دارد که همه و همه در حوزه صنعت ساخت و ساز می‌گنجند.

ایران از قضا هنوز هم در مرحله «پنجره جمعیتی» قرار دارد و بنابراین، تا سال‌ها به ساخت خانه‌های جدید (و دیگر زیرساخت‌های فیزیکی) نیاز خواهد داشت.

طرح ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی در ۴ سال که دولت سیزدهم آن را کلید زده هم به همین دغدغه اشاره دارد، گو اینکه در آن طرح، مسائل وارونه دیده شده‌اند. (برای نقد این طرح دولت، اینجا را ببینید.)

چه کار می‌شود کرد؟

اما راه‌حل چیست؟ بازیافت نخاله‌های ساختمانی، یک راه‌حل عالی است که از قضا می‌تواند به خودِ صنعت ساخت و ساز هم جان تازه‌ای بدهد.

صنعت بازیافت واقعا دست‌کم گرفته شده است. به عنوان تنها یک نمونه، تخمین زده شده که از یک تُن گوشی تلفن همراهِ بازیافتی، حدود ۳۰۰ برابر بیشتر از یک تُن سنگ معدن، طلا استخراج می‌شود.

در واقع، صرفه اقتصادیِ اینکه گوشی‌های تلفن همراه را بازیافت کنیم بسیار بیش از این است که در دل کوهستان سنگ‌های معدنی را برای به دست‌آوردن طلا جست‌و‌جو کنیم.

گوشی‌های تلفن همراه حاوی عناصری مانند طلا، نقره و پالادیوم هستند.

در لوازم الکترونیکی، علاوه بر طلا، عناصر دیگری مانند نقره، پلاتین و پالادیوم هم یافت می‌شوند که همه و همه در فهرست گران‌ترین عناصر هستند.

جالب اینجا است که امروز تقریبا تمام لوازم چوبیِ مورد استفاده در خانه‌های ما (به غیر از موارد بسیار لوکس!) از چوب‌های بازیافتی یا قطعات نئوپان ساخته می‌شوند. در واقع، عمده لوازم چوبی ما تنها روکشی از چوب واقعی دارند.

یک نمونه موفق: ساختمان دست‌دوم در هلند

اما چرا همین کار را با سنگ و آجر و کاشی و موزاییک نمی‌کنیم؟

در سال ۲۰۰۵ میلادی، یک شرکت معماری در هلند، ساختمانی با نام Villa Welpeloo ساخت که در ساخت آن، حدود ۶۰ درصد تمام مواد مورد نیاز (از فولاد گرفته تا کابل برق) به صورت دست‌دوم تهیه شده بود.

نکته جالب‌تر اینکه سازندگانِ این ساختمان با استفاده از Google Earth محل نخاله‌های ساختمانیِ مورد نیازشان را پیدا کردند تا بتوانند آنها را با کمترین هزینه به محل ساخت انتقال بدهند. ( اینجا را ببینید.)

بنایی در هلند که با استفاده از نخاله‌های ساختمانی ساخته شده است.

در ایران هم می‌توان چنین طرح‌هایی را (چه بسا ساده‌تر از کشوری مانند هلند) به اجرا گذاشت. بسیاری از زیرساخت‌های شهری (از جمله جدول‌های کنار خیابان یا بلوک‌های جداکننده)، می‌توانند با استفاده از نخاله‌های ساختمانی ساخته شوند و…

در سالی که قرار است تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران رشد چشم‌گیری داشته باشد، این قبیل طرح‌ها می‌توانند حتی زمینه اخذ تسهیلات بانکی را هم داشته باشند.