لابی‌گری تجاری ایران در کشورهای دیگر/ ایران در کدام کشورها «رایزن بازرگانی» دارد؟

چندی قبل رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، از افزایش تعداد رایزن‌های بازرگانی کشور از ۵ نفر به ۱۲ نفر خبر داد.

به گزارش تجارت نیوز، علیرضا پیمان پاک با اعلام این خبر گفت که برنامه سازمان توسعه تجارت این است که تعداد رایزنان بازرگانی ایران در کشورهای هدف به ۳۰ رایزن افزایش یابد.

با این همه، ظاهرا قرار نیست افزایش تعداد رایزن‌های بازرگانی کشور صرفا یک افزایش کمی و عددی را شاهد باشد و در این میان، کیفیت مهم‌تر است، چرا که به گفته معاون وزیر صمت، «از ابتدای دی ماه سال گذشته، نزدیک به ۴۰۰ نفر را برای معرفی به عنوان رایزن بازرگانی گزینش کردیم و در نهایت از میان آنها ۳ رایزن تعیین شد.»

اما رایزن‌های بازرگانی چه کسانی هستند و چرا افزایش تعداد آنها برای ایران حیاتی است؟

کاری که دیر انجام شد

تعیین نماینده‌های دیپلماتیک مقیم در کشورهای دیگر، امری است که چند قرن قدمت دارد و دست کم از زمان انعقاد « پیمان صلح وستفالی » (Peace of Westphalia) در اروپا در سال ۱۶۴۸ میلادی، به تدریج همه گیر شده است.

با این همه، این تنها سفیران سیاسی نیستند که نمایندگی کشورها را در سرزمین‌های خارجی بر عهده دارند.

انواع دیگری از سفیران هم در این زمینه معرفی می‌شوند: کشورها ممکن است در خاک یکدیگر نمایندگان نظامی داشته باشند تا از وقوع سوءتفاهم‌های نظامی جلوگیری کنند؛ سفیران فرهنگی هم تبادلات فرهنگی را بر عهده دارند و سفیران بازرگانی هم ماموریت دارند که میزان مبادلات تجاری و هماهنگی های مربوط به آن را انجام دهند.

اما در حالی که برخی کشورها ده‌ها و صدها سفیر بازرگانی دارند، این موضوع تا همین اواخر در ایران جدی گرفته نشده بود.

راهی دراز که باید طی شود

روزنامه خراسان پیش از این گزارش داده بود که برخی از کشورهای جهان، گاه تا ۲۰ برابر بیشتر از ایران سفیر بازرگانی داشته و دارند.

به عنوان نمونه، تعداد رایزن‌های بازرگانی سوئد ۲۳۵ نفر (۲۰ برابر ایران)، چین ۲۲۱ نفر (۱۸ برابر ایران)، آلمان ۲۱۳ نفر (۱۷ برابر ایران)، هند ۱۹۸ نفر (۱۶ برابر ایران)، فرانسه ۱۵۶ نفر (۱۳ برابر ایران) و آمریکا ۱۵۰ نفر (۱۱.۵ برابر ایران) است.

ایران هم رکوردهای بالاتری داشته اما به خاطر تحریم‌های بین‌المللی، موضوع رایزن‌ها یا سفیران بازرگانی کم کم از موضوعیت افتاده است.

مثلا، در سال ۱۳۹۲ خورشیدی، ایران در کشورهای مختلف ۲۱ سفیر بازرگانی داشت، اما زمانی که تحریم‌های اقتصادی در سال ۱۳۹۷ خورشیدی به اوج رسیدند، عمده این سفرا فراخوانده شدند و به ایران برگشتند.

کشورهایی مانند سوئد، ۲۰ برابر بیشتر از ایران «رایزن بازرگانی» دارند.

حالا هم وزیر صمت وعده داده که تا پایان سال ۱۴۰۴ (یعنی تا پایان عمر دولت سیزدهم) تعداد سفیران بازرگانی ایران را به ۱۲۰ نفر برساند.

فهرست کشورهایی که ایران در آنها رایزن بازرگانی دارد، هنوز در سایت سازمان توسعه تجارت ایران به روز نشده، اما آن طور که به نظر می‌رسد، ایران اکنون در کشورهای عراق، چین، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، روسیه، عمان، پاکستان و قطر رایزن بازرگانی دارد. (اطلاعات تکمیلی را می توانید در اینجا ببینید.)

سفیران بازرگانی چه کار می‌توانند بکنند؟

رایزنان بازرگانی اما وظیفه بسیار مهمی را بر عهده دارند و عجیب است که تاکنون در مورد اعزام آنها به کشورهای مختلف این اندازه غفلت شده است.

به طور مشخص، سفیر یا رایزن بازرگانی وظیفه دارد که با فعالان اقتصادی کشور مقصد مستقیما ارتباط برقرار کند و آنها را به فعالان اقتصادی در داخل کشور وصل کند.

علاوه بر این، سفیر بازرگانی در جایگاهی است که با کشور مقصد «معاهده تجارت آزاد» (Free trade agreement یا FTA) امضا کند یا دست کم چنین معاهده ای را تدوین کند.

«معاهده تجارت آزاد» به این معنی است که مثلا ایران و استرالیا می توانند در اقدامی دوجانبه، تعرفه های تجاری و گمرکی میان دو کشور را حذف کنند تا حجم مبادلات تجاری دو طرف افزایش پیدا کند.

«معاهده تجارت آزاد» می‌تواند چندجانبه هم باشد، به این معنی که مثلا چند کشور همزمان موانع تجاری میان یکدیگر را حذف می کنند یا کاهش می‌دهند.

مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران، پیش از این گفته بود: «دولت‌های خارجی در ایران وقتی یک پروژه می‌خواهند بگیرند، سفیر راه می‌افتد و کمپانی هم پشت سر او راه می‌‌افتد. این ‌قدر در این وزارتخانه‌های ما می‌‌آیند و می‌‌روند تا پروژه را اجرا کنند. کار سفارتخانه‌‌های اروپایی، ژاپن، کره جنوبی و امثال این‌ها اصلا همین است.»

او ادامه داد: «سفیری که در قزاقستان یا در جمهوری آذربایجان نشسته، اصلا به موضوع ترانزیت فکر نمی‌کند. در حالی که من معتقدم ما باید ۴ تا ۵ سفیر موضوعی و مساله محور داشته باشیم که مثال آن سفیر انرژی است. من آن موقع که در کره جنوبی بودم، این کشور سفیر انرژی داشت، چرا که نیاز اصلی کره جنوبی انرژی است. این سفیر تام الاختیار بود و به دنبال این بود که کره جنوبی باید از کجا نفت بخرد و از کجا «ال‌ان‌جی» بخرد. اگر ما چنین سفیری داشتیم، آیا ۵ سال گاز ما قطع می ‌شد؟»

هر کشور چند سفیر دارد؟

اما شاید یک شاخص دیگر هم باشد که نشان بدهد دیپلماسی در ایران تنها در حوزه تجارت لنگ نبوده است: اینکه هر کشور در چند کشور دیگر سفیر دارد.

دقت کنید که این بار صحبت از «رایزن بازرگانی» نیست، بلکه منظور سفرای سیاسی هستند.

«شاخص دیپلماسی جهانی» (Global Diplomacy Index) که توسط موسسه «لووی» (Lowy Institute) تهیه می‌شود، تعداد نمایندگان دیپلماتیک هر کشور در سطح جهان را نشان می‌دهد و در واقع نموداری است از اینکه هر کشور تا چه حد برای برقراری ارتباط با جهان تلاش می‌کند.

بر اساس آخرین گزارش این موسسه که در سال ۲۰۱۹ میلادی تهیه شده، چین با ۲۷۶ نماینده در سراسر جهان، از این نظر در صدر است. (چین در ۱۶۹ کشور سفیر دارد، ۹۶ کنسولگری دارد و علاوه بر این ۱۱ مورد هم دیگر انواع نماینده دیپلماتیک مقیم در کشورهای دیگر معرفی کرده است.)

رتبه دوم در اختیار آمریکا است که ۲۷۳ مورد نماینده دیپلماتیک دارد.

فرانسه (با ۲۶۷ نماینده دیپلماتیک)، ژاپن (با ۲۴۷ نماینده دیپلماتیک) و روسیه (با ۲۴۲ نماینده دیپلماتیک) در جایگاه های سوم تا پنجم هستند. (فهرست کامل را در اینجا ببینید.)

ترکیه، بسیار جلوتر از ایران

اما ترکیه با در اختیار داشتن ۲۳۵ نماینده دیپلماتیک در جایگاه ششم و بالاتر از کشورهایی مانند آلمان، اسپانیا و حتی بریتانیا قرار دارد و این نشان می‌دهد که همسایه شمال غربی ایران، اهمیت زیادی برای دیپلماسی قائل است.

جالب اینکه ترکیه در سال‌های اخیر سعی کرده که جای پای خود را در سراسر قاره آفریقا (به عنوان موتور محرکه اقتصاد جهان در دهه های آتی) محکم کند.

بر این اساس، ترکیه تقریبا در تمام کشورهای آفریقایی نماینده دیپلماتیک و سفارتخانه دارد و علاوه بر این، عضو ناظر «اتحادیه آفریقا» (African Union) هم هست.

در این فهرست به ایران اشاره نشده، اما اطلاعاتی که به صورت جسته گریخته قابل جمع‌آوری است، حاکی از آن است که ایران در خاکِ حدود ۱۳۵ کشور سفارتخانه یا کنسول گری دارد. (تقریبا به اندازه کشورهایی مانند یونان یا لهستان)

این بدان معنی است که ایران، همچنان باید راه درازی را در حوزه دیپلماسی (چه سیاسی، چه اقتصادی و چه فرهنگی) طی کند.