چین به دنبال ایجاد «جاده ابریشم قطبی»/ آیا نفت و گاز قطب شمال، نقشه انرژی در جهان را تغییر می‌دهد؟

چنان که پیش از این هم می شد حدس زد، امسال بدترین سالِ جهان از منظر تغییرات اقلیمی بود.

به گزارش تجارت نیوز، در همین همسایگی ایران و در پاکستان، سیلاب های بی سابقه زندگی میلیون ها نفر را تحت تاثیر قرار داده اند، یک سوم مساحت کشور زیر آب رفته و تا زمان تنظیم این گزارش، مجموع خسارت ها به دست کم ۱۰ میلیارد دلار رسیده است.

از بی آبی در «همدان»، تا قحطی در «سومالی»

از آن سو، خشکسالی بی سابقه در چین هم توانایی تولید «اژدهای زرد» برای تولید انرژی برق-آبی از سدهای غول آسای این کشور را به شدت کاهش داده است.

در کشورهایی مانند آلمان، دمای ثبت شده در تابستان امسال رکورد تاریخی را شکسته و در اسپانیا، ایتالیا و بریتانیا، رودخانه ها چنان کم آب شده اند که بناهای باستانی از زیر آب بیرون زده اند.

در «شاخ آفریقا»، سومالی درگیر یک خشکسالی و قحطی کم سابقه شده و سازمان ملل متحد همین چند روز پیش هشدار داد که ممکن است ۲۰ میلیون نفر در این منطقه در آستانه گرسنگی باشند.

در ایران هم ذخیره سدها در استان های مختلف به حد بی سابقه ای کاهش یافته، تا آنجا که مثلا شهروندان همدان اکنون حتی آبی برای رفع نیازهای روزمره هم ندارند.

اما خشکسالی و تغییرات اقلیمی، به زودی ممکن است به تغییراتی در حوزه سیاست، روابط بین الملل و اقتصاد هم ختم شود و خیلی چیزها را در دنیا عوض کند.

یخ ها آب می شوند

یکی از مهم ترین عوارض تغییرات اقلیمی که ابعادی تکان دهنده به خود گرفته، ذوب شدن یخچال های طبیعی در سراسر جهان است.

این اتفاق در دو قطب شمالی و جنوبی کره زمین و نیز در یخچال های کوه های هیمالیا (از جمله در خاک هند و پاکستان) در حال وقوع است.

اما این رخداد (که معمولا تنها طرفداران محیط زیست را نگران می کند) حالا سیاستمداران را هم نگران کرده است.

ذوب شدن یخ ها در قطب شمال، به زودی در این منطقه یک مسیر دریایی ایجاد خواهد کرد.

ذوب شدن یخ ها در نزدیکی قطب شمال و در اقیانوس منجمد شمالی، اکنون موجب شده که مسیرهای دریایی جدیدی در این منطقه باز شوند که می توانند برای برخی کشورها حائز اهمیت باشند.

مهم ترینِ این کشورها روسیه است که از قضا حالا تحت تحریم های اقتصادی شدید از سوی غرب هم هست.

اما کشورهای دیگری هم از این روند تاثیر خواهند پذیرفت.

سفیری برای سرزمین های یخ زده

روسیه خیز برداشته تا از کاهش مستمر اندازه و گستره یخچال های طبیعی در این منطقه، در آینده ای نزدیک به نفع خود استفاده کند.

روسیه خیز برداشته تا حضور نظامی-اقتصادی اش در ناحیه شمالگان را افزایش دهد.

پیش از فروپاشی «اتحاد جماهیر شوروی»، این اتحادیه چندین پست نظامی در مناطق قطبی داشت و حتی در این مناطق (البته در خاکِ خودش) آزمایش هسته ای انجام داده بود.

ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه هم که می خواهد آن امپراتوریِ سرنگون شده را احیا کند، حضور نظامی ارتش روسیه در مناطق شمالی را افزایش داده و بر اساس برخی خبرها، حتی پست های نظامی زمان اتحاد جماهیر شوروی را احیا کرده است.

اما در سوی مقابل، آمریکایی ها هم قدمی مشابه و جالب توجه برداشته اند.

وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده که برای نخستین بار، برای قطب شمال یک سفیر تعیین خواهد کرد.

پای قدرت ها به شمالگان باز می شود

از نظر حقوقی، تنها هشت کشور می توانند در مورد « مدار شمالگان » (Arctic Circle) ادعای ارضی داشته باشند.

به عبارت ساده تر، تنها ۸ کشور هستند که بخشی از خاک یا قلمروی دریای شان مناطقی از «مدار شمالگان» را شامل می شود.

این هشت کشور عبارتند از آمریکا، روسیه، کانادا، دانمارک، فنلاند، ایسلند، نروژ و سوئد.

این کشورها، « شورای شمالگان » (Arctic Council) را تشکیل می دهند که سازمانی بین دولتی است و می تواند به موضوعات مرتبط با «مدار شمالگان» ورود کند.

با این همه، از دست کم دو دهه پیش به این سو، برخی کشورها هم به عنوان عضو ناظر به این شورا افزوده شده اند تا میزان مشروعیت حقوقی آن افزایش پیدا کند.

مثلا، آلمان، هلند، لهستان و بریتانیا در سال ۱۹۹۸ میلادی به عنوان عضو ناظر به این شورا اضافه شدند و چین و هند و ژاپن هم در میان کشورهایی بودند که در سال ۲۰۱۳ میلادی عضویت ناظر در این شورا را به دست آوردند.

جاده ابریشم قطبی!

اما اکنون به نظر می رسد که رقابت ها در این نقطه یخ زده از جهان در حال داغ تر شدن است.

برخی منابع آمریکایی می گویند چین می خواهد یک «جاده ابریشم قطبی» ایجاد کند و در واقع با همکاری روسیه، از مسیر آبیِ جدیدی که ممکن است بر اثر ذوب شدن یخ ها ایجاد شود، برای تجارت دریایی استفاده کند.

این مساله می تواند دست روس ها را برای اجرای عملیات نظامی در سرتاسر جهان بازتر کند.

رقابت کشورها بر سر قطب شمال، تنها اقتصادی نیست.

روسیه یک ناوگان بزرگ دریایی دارد، اما معروف است که در تاریخ چندصد ساله اخیر خود همواره به دنبال دسترسی به «آب های گرم» بوده و موفق نشده، چرا که بنادرش همگی در زمستان ها یخ می زنند.

همزمان، «ینس استولتنبرگ» (Jens Stoltenberg)، دبیرکل ناتو که خودش اهل نروژ است، به تازگی گفته بود که چین می خواهد «بزرگ ترین ناوگان یخ شکن» در دنیا را ایجاد کند و پس از ذوب شدن یخ ها در شمالگان، از مسیرهای جدیدی که ایجاد می شوند برای مقاصد نظامی و تجاری استفاده کند.

بهشت استخراج نشده نفت و گاز

همزمان اما صحبت از منابع معدنی بسیار غنی در مدار شمالگان هم هست.

گزارشی که در سال ۲۰۱۱ میلادی توسط بی بی سی منتشر شده، به نقل از کارشناسان و دانشمندان می گوید که در این ناحیه ممکن است حدود ۱۶۰ میلیارد بشکه نفت قابل استحصال وجود داشته باشد.

بر اساس همین گزارش، میزان ذخایر گاز طبیعی کشف نشده در این منطقه هم ممکن است «به اندازه ۳۰ درصد از کل ذخایر گازی کشف نشده در کره زمین» باشد. ( اینجا را ببینید.)

قطب به اندازه ایران نفت دارد

واضح است که این اعداد بسیار بسیار بزرگ هستند.

میزان تمام ذخایر نفتی کشف شده ایران، حدود ۱۵۷ میلیارد بشکه تخمین زده می شود که به تنهایی معادل حدود ۹٫۵ درصد از ذخایر کشف شده جهانی است. (برای مقایسه این لینک را ببینید.)

به این ترتیب، اگر برآوردهای مورد اشاره در بالا صحیح باشند، مدار شمالگان به اندازه ایران منابع نفتی دارد.

اگر این منابع نفتی (و نیز منابع گازی) قابل استحصال باشند، خیلی چیزها در دنیا می تواند تغییر کند.

مثلا، اروپا اکنون تشنه واردات گاز طبیعی از روسیه و کشورهایی مانند الجزایر، قطر، آمریکا و کانادا است و از کشورهای متعدد دیگری هم نفت وارد می کند.

همین وابستگی، پس از جنگ اوکراین برای اروپایی ها مشکل ساز شد و حالا این نگرانی وجود دارد که اگر پوتین شیرهای انتقال گاز به اروپا را ببندد، قاره سبز زمستانی بسیار سخت را در پیش رو خواهد داشت.

قطب شمال ممکن است به اندازه ایران منابع نفتی داشته باشد.

اگر کشورهای نفت خیزی مانند نروژ، آمریکا یا کانادا (که فناوری نفتی هم دارند)، بتوانند از قطب شمال نفت استخراج کنند، نقشه انرژی در جهان کاملا تغییر می کند.

در آن صورت، اهمیت اقتصادهایی مانند روسیه، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، ونزوئلا، عراق، کویت و ایران، که همگی دارنده بزرگ ترین ذخایر انرژی فسیلی در جهان هستند، به شدت کاهش پیدا می کند.

و این تازه اول ماجرا است.

آیا قطب شمال، زمینه ساز رقابت نظامی-اقتصادی جدیدی میان قدرت ها خواهد بود؟