پرسش روز: تحریم‌ها چه تاثیری بر سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت و گاز ایران گذاشت و آخرین وضعیت همکاری چالش‌‌برانگیز ایران و هند در میدان فرزاد - بی چگونه است؟ پاسخ کارشناس: در دورانی که صنعت نفت ایران با جدیت برای جلب و جذب سرمایه‌گذاری بین المللی در پارس جنوبی تلاش می‌کرد از پارس شمالی هم غافل نبود و در دی سال ۱۳۸۱ با کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی هندی قرارداد موسوم به بیع متقابل By back به امضاء رساند. بر اساس این قرارداد مقرر شد که هندی‌ها در اکتشاف میدانی به وسعت ۳۵۰۰ کیلومتر مربع در حوزه فارسی که بعدا برای آن نام «فرزاد بی» انتخاب شد سرمایه‌گذاری کنند. کنسرسیوم هندی به رهبری شرکت او وی ال OVL که بازوی فعالیت‌‌ها و سرمایه‌گذاری‌های برون مرزی شرکت دولتی نفت و گاز هند (ONGC) است، شکل گرفته است. دراین کنسرسیوم ۴۰ درصد شرکت نفتی هند Indian Oil Corp (IOC) چهل درصد بقیه و ۲۰ درصد شرکت نفت هندی با مسئولیت محدود Oil India Ltd (OIL) سهام دارند. فرزاد - بی کجاست؟ میدان فرزاد - بی، یکی از میدان‌های گازی مشترک ایران و عربستان است. این میدان جزو بلوک فارسی محسوب می‌شود و در ۱۵ کیلومتری جزیره فارسی در خلیج فارس قرار گرفته است. این میدان حدود ۲۳ تریلیون فوت مکعب، برابر با ۶۵۲ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی دارد که به‌قرار معلوم حدود ۶۰ درصد آن قابل برداشت است. این میدان را شرکت او ان‌جی‌سی، بازوی برون مرزی شرکت نفت دولتی هند در سال ۱۳۸۷ کشف کرد. تحریم‌های نفتی که در دولت نهم به کاغذ پاره شهرت یافت، موجب شد که طرف هندی نتواند برای توسعه میدان مذکور با طرف ایرانی در دولت نهم و دهم قراردادی به امضاء برساند، تا اینکه دولت یازدهم در ایران روی کار آمد. تداوم مذاکرات برای توسعه میدان فرزاد بی با توجه به دورنمای رفع تحریم‌ها و موفقیت مذاکرات برجام هندی‌ها به ایران آمدند. پیشنهاد هند، یک طرح توسعه سه میلیارد دلاری بود که تا ۳۰ سال به هند حق بهره‌برداری و برداشت گاز طبیعی از میدان فرزاد بی و مشارکت در سود فروش گاز میدان را بدهد. البته این مطالبی بود که در رسانه‌ها منتشر شد و هنوز جزئیات دقیق این پیشنهاد به صورت رسمی منتشر نشده است. تصور هندی‌ها این بود که ایران تحت فشار قرار دارد و می‌توانند شرایط دلخواه قراردادی خود را به طرف ایرانی تحمیل کنند. اما، مهندس زنگنه وزیر وقت نفت شرایط طرف هندی را دربرگیرنده منافع ملی ایران ندانست و قبول نکرد. دلیل نپذیرفتن پیشنهاد هندی‌ها چرا؟ مهندس زنگنه گفت: «پیشنهادی که طرف هندی ارائه داده است، در طول ٣٠ سال هیچ عایدی برای ایران ندارد و هر چه تولید شود هندی‌ها به عنوان دستمزد و هزینه عملیات خود بر می‌دارند، هدف از توسعه میدان‌ها کسب درآمد است.» در واقع پیشنهاد هند در زمان تحریم‌ها به ایران داده شد و هندی‌ها دراین فکر بودند که با وجود تحریم‌ها و همکاری با کاسبان تحریم در تهران و منطقه فرصت خوبی است که قرارداد را نهائی کنند. در همین حال مهندس زنگنه و دولت روحانی با توجه به برجام و در راستای منافع ملی ایران ،منتظر رفع تحریم‌ها، گشایش در حق انتخاب برای ایران و حضور شرکت‌های نفت و گاز شرقی و غربی در یک محیط رقابتی برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در تولید نفت وگاز در ایران بودند. کارشناسان نفتی و اقتصاد انرژی در ایران هم معتقد بودند که نباید شرایط تحمیلی تحریمی هندی‌ها را پذیرفت. زیرا، ایران می‌تواند در بازاری پر رقابت‌تر، قرارداد توسعه جذاب‌تری به دست بیاورد. متاسفانه تلاشی که کاسبان تحریم در تهران و منطقه به‌عمل آوردند و خروج دولت ترامپ از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷، هرگونه امکان برای ایران به منظور مذاکره و توافق یک قرارداد در محیطی رقابتی را محدود ساخت. همین موضوع فرصتی دوباره برای هند فراهم آورد. تهدید هند به کاهش واردات نفت از ایران دولت هند برای تحت فشار قراردادن وزارت نفت ایران در شرایط سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه کشور و در همراهی همزمان با تحریم‌های آمریکا، از پالایشگاه‌های دولتی خود خواست که خرید نفت خام و واردات نفت خام از ایران را کاهش دهند. خبرگزاری رویترز نقل قولی از یک منبع نزدیک به دولت هند منتشر کرد که گفته بود: «ما خرید را به تدریج کم می‌کنیم و اگر در اعطای قرارداد میدان گازی فرزاد-بی پیشرفتی حاصل نشود، خرید را کمتر هم می‌کنیم». مهندس زنگنه درمقام پاسخ گفته بود که ما نمی‌توانیم یک قرارداد ۳۰ ساله را با تهدید امضاء کنیم. اما، علی‌رغم اظهارات مهندس زنگنه خبرگزاری رویترز از قول یک مقام وزارت نفت هند گزارش کرد که هند به نماینده شرکت ملی نفت ایران اطلاع داده است که خرید نفت ایران را از روزی ۲۴۰ هزار بشکه در روز، ۲۰ درصد کاهش می‌دهد و به ۱۹۰ هزار بشکه می‌رساند. واکنش ایران در یک اقدام متقابل شرکت ملی نفت ایران هم اعلام کرد که تخفیف‌هائی را که برای صادرات نفت خام ایران به هند درنظر گرفته شده بود، کاهش می دهد. مهندس زنگنه نیز گفت: «هیچ‌گاه کار با تهدید جلو نمی‌رود، علاقه داریم همکاری خود با هندی‌ها را در بخش توسعه میدان، معاملات نفت و محصولات پتروشیمی توسعه دهیم، زبان تهدید زبان خوبی نیست و بهتر است که با زبان انصاف در منطق تجاری صحبت شود.» سرانجام قرارداد توسعه میدان فرزاد بی، بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت ایرانی پتروپارس در بهمن ۱۳۹۸ به امضاء رسید. ادامه تهدید هندی‌ها در شرایط تداوم تحریم‌ها اخیرا یک روزنامه هندی از قول مقامات دولتی هند گزارش داده است که حتی اگر شرکت‌های ایرانی عملیات توسعه میدان گازی «فرزاد بی» را اجرا کنند، کنسرسیوم شرکت‌های هندی حق دریافت ۳۰ درصد از سود این پروژه دارند. این ادعا توسط یک مقام هندی روز یکشنبه ۲۵ مهر ۱۴۰۰ به روزنامه «اکونومیک تایمز» گفته و ادعا شده است که حتی اگر ایران هند را در توسعه میدان فرزاد بی دخالت ندهد و قراردادی امضاء نکند، هند در آن سهیم است چرا که مجوز توسعه این میدان در اختیار کنسرسیوم هندی است. این کنسرسیوم از سال ۱۳۸۰ عملیات اکتشاف را در نزدیکی مزرهای عربستان با ایران در خلیج فارس شروع کرد و پس از شش سال فعالیت لرزه‌نگاری و حفاری چاه‌ها و هزینه کردن ۸۵ میلیون دلار، موفق به کشف بلوک فارسی شد که میدان گازی فرزاد بی هم بخشی از آن محسوب می‌شود، قرارداد بیع متقابل چیست؟ قرارداد بیع متقابل - قرارداد بای‌بک (Buy Back Agreements) ازنوع قراردادهای خرید خدمت محسوب می‌‌شوند. قراردادی که با طرف هندی درسال ۱۳۸۱ امضاء شد، براین اساس بوده است که طرف هندی که سرمایه‌گذار خارجی است به‌‌عنوان پیمانکار اصلی، هزینه‌های سرمایه‌گذاری و تجهیز درمیدان فرزاد بی را برای طرف صنعت نفت ایران، برعهده می‌گیرد و با انتقال سرمایه، تجهیزات، ماشین‌آلات و فناوری مورد نیاز عملیات اکتشاف را شروع می‌کند. طبق قرارداد اکتشاف، ریسک اینکه درمیدان فرزاد بی، گاز یا نفتی پیدا نمی‌شد برعهده طرف هندی بود و طرف ایرانی از بابت سرمایه‌گذاری بعمل آمده توسط طرف هندی هیچ مبلغی را پرداخت نمی‌کرد و نمی‌کند. اما با توجه به اینکه مخزن گاز طبیعی با ارزشی کشف شده است طرف هندی مدعی است که صنعت نف ایران متعهد شده در عملیات توسعه میادینی که کشف می‌شود، شرکت‌های هندی ۳۰ درصد سهم داشته باشند. بن‌بست مذاکرات به دلیل حمایت هند از تحریم‌ها از سال ۱۳۸۶ در دولت دهم که بعد در دولت یازدهم و دوازدهم هم ادامه یافت، شرکت «او ان جی سی» مذاکراتی با شرکت ملی نفت ایران برای توسعه میدان فرزاد بی و گرفتن سهم ۳۰ درصدی برای شرکت‌های هندی داشته است. اما حمایت هند از تحریم‌های صنعت نفت ایران موجب شد که طرف هندی نتواند و یا نخواهد بطور جدی قرارداد توسعه میدان فرزاد بی را با ایران را امضا کند. علاوه برآن مذاکرات بر سر قیمت گاز هم به نتیجه نرسید. سرانجام در اردیبهشت ۱۳۹۹ شرکت ملی نفت ایران براساس ادعای طرف هندی بدون کسب اجازه از کنسرسیوم هندی و برخلاف تعهد صنعت نفت در قرارداد اکتشا ، کل قرارداد توسعه میدان «فرزاد بی» به ارزش ۱.۷۸ میلیارد دلار را به شرکت «پتروپارس» ایران واگذار کرد. مقامات هندی به روزنامه اکونومیک تایمز گفته‌اند شرکت ملی نفت ایران به نامه‌های شرکت «او ان جی سی» پیرامون شرایط قرارداد امضا شده با شرکت ایرانی «پتروپارس» جواب نمی‌دهند. بنابراین، طرف هندی خود را محق می‌داند که هم سهم ۳۰ درصدی در میدان فرزاد بی را دریافت کند و هم کنسرسیوم هندی، ۸۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری را که برای کشف میدان یاد شده انجام داده است، به همراه سود آن از طرف ایرانی بگیرد. تحریم‌ها کاغذ پاره نبودند متاسفانه باید پذیرفت که تحریم‌های اقتصادی و به ویژه تحریم‌ها علیه صنعت نفت و گاز ایران، علاوه بر گسترش فساد و اختلاس‌ها به بهانه دور زدن تحریم‌ها، خسارات سنگینی به بیت‌المال در ایران وارد کرده است. درهرحال برخی از کارشناسان آشنا به قراردادهای بیع متقابل معتقدند که احتمالا طرف هندی بایستی در رقابت برای توسعه میدان فرزاد بی شرکت می‌کرد و قراداد جداگانه‌ای به منظور توسعه میدان یاد شده به امضاء می رسید که نرسیده است. درهمین حال طرف هندی اذعان دارد که بدلیل تحریم‌های آمریکا بطور جدی وارد مذاکره نشده است و فقط با نامه‌نگاری و مذاکرات مقطعی سعی داشته که برای خود درمیدان فرزاد بی سهمی را مطرح کند. پرفسور خاور قریشی، وکیل دادگستری بین‌المللی از گروه حقوقی مک نیر در لندن و قطر معتقد است که شرکت‌ها و طرف‌های ایرانی که به دلیل خروج آمریکا از برجام با بدقولی و بدعهدی شرکاء قراردادی خود مواجه شده‌اند، می‌توانند برای دریافت خسارت به مراجعی که در قرادادها به منظور رسیدگی به حل و فصل اختلافات توافق کرده‌اند نظیر «داوری» مراجعه کنند. موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، نیر در آذر سال جاری با همکاری گروه مک، دوره ۳ روزه‌ای درباره «داوری» برگزار می‌کند. منبع: تجارت‌نیوز
