نه جایی برای ماندن، نه پایی برای رفتن!
درست در روزهایی که اقتصاد ایران با قطعی اینترنت و فیلترینگ دست و پنجه نرم می‌کند، کشورهای خاورمیانه برای تاسیس 250 یونیکورن خیز برداشته‌اند و آن زمان که امارات رتبه نخست میزبانی از میلیاردهای جهان را از آن خود می‌کرد، ایران نظاره‌گر فرار سرمایه‌های خود بود؛ یک پذیرایی ساده از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی.
آمارها روایت خوبی از این روزهای اقتصاد ایران ندارد. چه آمار مهاجرت باشد که نشان از تمایل به مهاجرت 63 درصد ایرانیان می‌دهد، چه نرخ فرار سرمایه از ایران و چه آمارهای مربوط به رشد اقتصادی صفر درصدی و منفی شدن نرخ سرمایه در ایران.
این آمارها در یک دهه گذشته چندان نگران‌کننده نبود. چراکه اقتصاد ایران، نفت می‌فروخت و هزینه‌های جاری و عمرانی را می‌داد. ماجرا از آن جایی نگران‌کننده شد که اقتصاد ایران مشتریان نفتی خود را از دست داد. سهم ایران از درآمد نفتی خاورمیانه تنها 4 درصد است؛ یک دهم عربستان، یک پنجم عراق. حتی اگر ایران مشتری نفتی هم داشته باشد، نفت چندانی برای تولید ندارد. چندی پیش وزیر نفت صراحتا اعلام کرد اگر ظرف 8 سال آینده 240 میلیارد دلار در حوزه نفت سرمایه‌گذاری نکنیم، واردکننده نفت می‌شویم. برای بزگی این عدد کافی است بدانیم درآمد نفتی ایران در چند سال گذشته به زحمت به 20 میلیارد دلار رسیده و ایران باید معادل چند سال درآمد نفتی خود را هزینه کند تا واردکننده نفت نشود. اما سوالی که وجود دارد این است که این سرمایه قرار است چگونه تامین شود؟
فریز سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران
مروری بر آمارها نشان می‌دهد روند کند جذب سرمایه خارجی در اقتصاد ایران از سال 97 به این سو متوقف شده و بر خلاف آمارهای متفاوت دولتی‌ها، چینی‌ها به‌عنوان یکی از معدود سرمایه‌گذاران ایران، از پروژه‌های مهم کنار رفته و سرمایه‌‌شان را به جای دیگری برده‌اند. دیگر کشورها هم تجربه چندان خوشایندی از سرمایه‌گذاری در ایران ندارند. چراکه با لغو برجام، سرمایه بسیاری از آنها در ایران ماند و برخی دیگر هم پشت درهای بسته برای ورود به ایران ماندند چون اولویت سیاستگذار دادن فرصت به شرکای روس و چینی خود بود. نتیجه این شد که ایران مدت‌هاست نتوانسته سرمایه خارجی جذب کند.
سرنوشت سرمایه‌های داخلی اما تلخ‌تر از این است. بر اساس آمار رئیس اتاق تهران، ایران نه تنها در این دوره نتوانسته سرمایه‌ای جذب کند که ظرف 10 سال حدود 100 میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج و سبب شده نرخ سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران منفی شود. در این میان دور باطلی شکل گرفته که به فرار و خروج بیشتر سرمایه در اقتصاد می‌رسد. چراکه اقتصادها برای رشد نیازمند سرمایه هستند و تشکیل سرمایه نیازمند رشد اقتصادی است. در برنامه هفتم توسعه تاکید شده برای بهبود شرایط، نرخ رشد اقتصادی باید به 8 درصد برسد و چنین رشد اقتصادی نیاز به سرمایه 10 میلیارد دلاری سالانه دارد. اما سرمایه‌گذاران خارجی نه می‌خواهند و نه می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند و سرمایه‌گذاران داخلی هم به دنبال راهی برای خروج سرمایه‌اند؛ چراکه لازمه سرمایه‌گذاری در اقتصاد داشتن امنیت و آینده روشن است.
فرار سرمایه به دامان تورم 85 درصدی
فعالان اقتصادی سال‌هاست از چشم‌انداز مبهم اقتصادی و عدم قطعیت‌های آن گله می‌کنند. اما سال گذشته دولت آخرین برگ را هم رو کرد؛ قطعی اینترنت، که هم کسب‌وکارهای کوچک را نادیده گرفت و هم به کسب‌وکارهای بزرگ صدمه زد. نتیجه این تصمیم مهم دولت، فرار بیشتر سرمایه‌ها بود. هم مالی و هم انسانی.
سال گذشته بیش از دو هزار فعال استارتاپی از ایران مهاجرت کردند. آمارها نشان می‌دهد بسیاری از این فعالان استارتاپی به ترکیه رفته‌اند. همسایه غربی ایران. کشوری که تورم 85 درصدی و مشکلات اقتصادی دیگری را تجربه کرده اما مقصد بسیاری از سرمایه‌های ایران است. چون از نگاه سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی ایران، ترکیه حداقل دو چیز دارد؛ اینترنت آزاد و امنیت سرمایه.
مهاجرت سرمایه‌ها و فعالان اقتصادی به ترکیه نشان می‌دهد علل مهاجرت و فرار سرمایه از ایران، اقتصادی نیست و غیراقتصادی است. رصدخانه مهاجرت ایران چندی قبل در سالنامه آماری خود به علل مهاجرت پرداخت. گزارشی که نشان می‌داد از 9 علت اصلی مهاجرت ایرانیان، تنها دو یا سه عامل آن اقتصادی است که اتفاقا در انتهای لیست قرار دارند. اولین دلیل حکمرانی بود و دومین دلیل فساد! به عبارتی بسیاری اعلام کرده‌بودند که از شرایط کلی کشور ناامیدند.
پذیرایی اقتصادی به سبک ایرانی
این همه درست زمانی اتفاق می‌افتد که کنار گوش ما، عربستان از اقتصاد نفتی‌اش فاصله گرفته و مدت‌هاست سعی می‌کند خودش را کشوری معرفی کند دارای اقتصاد دیجیتال و استارتاپ‌هایی که هر کدام ادعای یک یونیکورن را دارند. عربستان تلاش کرده در این مدت سرمایه‌های خارجی را جذب خود کند. نه فقط عربستان که امارات سال 2023، اولین مقصد مهاجرت میلیونرهای جهان شده است. این کشورها تمام توان خود را برای رشد اقتصادی با کمک بخش خصوصی بسیج کرده‌اند. اما ما در ایران همچنان ساکن جزیره‌های پراکنده‌ایم.
جزایری که در یکی از آنها قطعی اینترنت زیان یک میلیارد دلاری بر جای می‌گذارد و در جزیره دیگر، دستور افزایش سرعت اینترنت را می‌دهند. در یک جزیره فعالان حوزره آی تی و استارتاپی آن گروهی به خارج مهاجرت می‌کنند اما جزیره مجاور از فعالان استاتاپی دنیا برای سرمایه‌گذاری در ایران دعوت می‌کند. در یک جزیره سرعت اینترنت در ایران تنها از آنگولا و مراکش و افغانستان بهتر است اما در همان جزیره رئیس جمهور دستور می‌دهد اقتصاد دیجیتال توسعه پیدا کند و از همه جالب‌تر اینکه در این میان نهادی مانند صدا و سیما دو هزار میلیارد تومان از دولت بودجه می‌گیرد تا از کسب‌وکارهایی حمایت کند که همان دولت اینترنت آنها را قطع کرده است.
این پذیرایی به سبک ایرانی است. پذیرایی‌ای که سبب شده بخش خصوصی نه جایی برای ماندن داشته باشد و نه پایی برای رفتن.
نظرات