پول داغ و اقتصادی که می‌سوزد

در بازار مالی اصطلاحی با عنوان «پول داغ» وجود دارد. اگر اولین بار در مقاله‌های انگلیسی‌زبان با واژه «Hot Money» روبرو شدید و برای یافتن معنی آن در دیکشنری جست‌و‌جو کردید، به احتمال زیاد این جمله را مشاهده می‌کنید: «جابجایی پول از کشور یا بانکی به کشور یا بانک دیگر برای به دست آوردن سود بیشتر».
این مقاله به مبحث پول داغ در حوزه مالی و مالیه بین‌الملل می‌پردازد. قصد داریم نگاه کلی به موضوع بیندازیم و انواع آن را بیان کنیم. همچنین علل ایجاد و روش‌های کنترل این پدیده را با هم به اشتراک می‌گذاریم. پس با هم شروع می‌کنیم.

پول داغ چیست؟

تصور کنید مقداری پول داریم و می‌خواهیم آن را سرمایه‌گذاری کنیم. هدف از سرمایه‌گذاری چیزی جز کسب سود نیست؛ پس باید به دنبال پروژه‌ای باشیم که سوددهی مناسبی داشته باشد. پس از تحقیق و بررسی بازار به این موضوع می‌رسیم که یکی از بانک‌های محلی برای سپرده‌های خود سودی برابر با 10 درصد در نظر گرفته است.

پس از گذشت مدتی، مطلع می‌شویم که در جای دیگر سود بیشتر به سپرده‌های ما و شما می‌دهند. خب این یک مسئله طبیعی و اقتصادی است که اگر ریسک دو سرمایه‌گذاری برابر باشند، پول خود را در جایی که سود بیشتری می‌دهد سرمایه‌گذاری کنیم. پس پول خود را از بانک فعلی خارج می‌کنیم و آن را در بانک جدید سپرده‌گذاری می‌کنیم. اگر باز هم به دنبال سود بیشتر باشیم، به محض اطلاع از موقعیتی بهتر، سرمایه خود را به محل پرسودتر منتقل خواهیم کرد. به همین خاطر سرمایه ما توقف کوتاهی در هر محل سرمایه‌گذاری دارد و از جایی به جای دیگر حرکت می‌کند.

اشتباه نکنیم

در زمان تورم اصطلاحی شبیه به «پول داغ» وجود دارد. زمانی که اقتصاد دچار تورم بالا باشد، ارزش پول در حال کم شدن است. در این حالت مردم تمایلی به نگه داشتن پول یا نقدینگی ندارند، زیرا اگر پول را نزد خود نگه دارند با همان پول نمی‌توانند کالا و خدمات دیروز را تقاضا کنند. در این حالت پول در بین افراد با سرعت به گردش در می‌آید و اصطلاحا مانند جسمی داغ دست‌به‌دست می‌شود.

نباید «داغ بودن پول» را با «پول داغ» اشتباه بگیریم. عبارت اول در حوزه کلان اقتصاد رخ می‌دهد و عبارت دوم بیشتر در حوزه بین‌الملل مطرح است.

راه‌های ورود پول داغ به یک اقتصاد

جریان‌های ورودی متعددی حامل پول داغ هستند. از این جریان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سهام
2. دریافت وام از بانک‌های خارجی
3. سرمایه‌گذاری بانک‌های خارجی در قالب وام

زمانی که نقدینگی از راه‌های بالا وارد یک اقتصاد می‌شوند، ظرفیت‌هایی را به آن اقتصاد اضافه می‌کنند. زمانی که این پول‌ها تنها برای کسب سود در کوتاه‌مدت وارد بازار شوند، به محض یافتن موقعیت‌های بهتر به آنجا منتقل می‌شود.

همیشه به وجود آمدن جریان به علت اختلاف مبدا و مقصد از یکدیگر است. نمی‌خواهیم وارد مباحث توسعه شویم اما کشورها از نظر توسعه‌یافتگی به سه گروه تقسیم می‌شوند.

1. توسعه‌یافته
2. کمتر توسعه‌یافته (در حال توسعه)
3. عقب‌مانده

در کشورهای توسعه‌یافته شاخص‌هایی از جمله درآمد ملی و GDP در سطح بالایی قرار دارند. همچنین به خاطر وجود زیرساخت‌های قوی در اقتصاد، متغیرهایی مانند نرخ بهره در حداقل خود قرار دارند.

اما در کشورهای کمتر توسعه‌یافته چون بازارهای اقتصادی در حال رشد هستند GDP و درآمد ملی کمتری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته دارند. به علت داشتن عطش رشد و ترقی، بازارهای کشورهای کمتر توسعه‌یافته فضاهای خالی و مناسبی برای سرمایه‌گذاری دارند و به همین خاطر بازدهی بالایی در پروژه‌ها و محل‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد.

وجود این اختلاف‌ها در بازار و اقتصاد کشورها هر سرمایه‌گذاری را ترغیب می‌کند تا برای کسب سود بیشتر در مدت کوتاه، در این بازارها ورود کند.

پول داغ چه تاثیری بر اقتصاد دارد؟

افزایش سرمایه‌گذاری و گسترش بازارهای مالی باعث افزایش رفاه مردم می‌شود. در طول زمان با توزیع بهتر درآمد سطح مصرف افراد جامعه به سطح بالاتری می‌رسند؛ اما زمانی که این سرمایه‌گذاری ماهیت کوتاه‌مدت (پول داغ) پیدا کند می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

پول داغ با خود دو اثر به همراه دارد. یکی زمان ورودش به کشور و دیگری زمان خروج از کشور است.

اثر ورود پول داغ

ورود ناگهانی مقدار زیادی پول خارجی می‌تواند پایه پولی کشور دریافت‌کننده را افزایش دهد که به ایجاد رونق اعتباری کمک می‌کند. این اتفاق باعث می‌شود بیشتر از آنچه که کالا و خدمات وجود داشته باشد، پول موجود باشد. عواقب این امر ایجاد تورم خواهد بود.

علاوه بر این پول داغ می‌تواند منجر به افزایش نرخ ارز شود. اگر روند افزایشی ادامه داشته باشد، تجارت کشور پذیرنده پول داغ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. افزایش نرخ ارز یا ضعیف شدن پول ملی از این طریق به صادرات کمک می‌کند که صادرکننده ترغیب می‌شود بیشتر صادرات کند. افزایش صادرات باعث می‌شود پول بیشتری نصیب صادرکننده شود. از طرف دیگر به دلیل اینکه کشورهای در حال توسعه به واردات وابسته هستند، شرایط واردات برای آن‌ها سخت می‌شود زیرا مجبورند کالاهای مورد نیاز خود را با قیمت گران‌تری خریداری کنند.

گران شدن مواد اولیه باعث می‌شود قیمت کالاهای صادراتی نیز گران‌تر شود و این امر قدرت رقابت بنگاه‌های داخلی با خارجی را کاهش می‌دهد.

اثر خروج پول داغ

با ماهیتی که از پول داغ سراغ داریم این اتفاق به طور حتمی رخ خواهد داد. خارج شدن ناگهانی سرمایه‌های خارجی باعث سقوط ارزش سهام شرکت‌ها و دارایی‌ها می‌شود که درنهایت موجب سقوط ارزش پول کشور می‌شود.

بحران مالی آسیا در سال 1997 به خاطر خروج سرمایه‌های موقت اتفاق افتاد. کره جنوبی، تایلند و اندونزی که جزء بازارهای نوظهور بودند برای ساختن اقتصاد خود با گرفتن وام‌های کوتاه‌مدت از خارج اقدام به تامین سرمایه کردند. هر سه کشور میزان بدهی کوتاه‌مدتشان نسبت به ذخایر بین‌المللی بیشتر بود.

سیاست‌های مقابله با پول داغ

بازارهای نوظهور از جریان سرمایه‌های خارجی مانند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) استقبال می‌کنند، اما در مقابل هم سیاست‌هایی برای مقابله با اثر «پول داغ» در نظر می‌گیرند.

کشورها از روش‌های مختلفی برای جلوگیری از هجوم «پول داغ» استفاده می‌کنند. چند روش را برای مقابله با پول داغ نام می‌بریم.

1. افزایش نرخ ارز : پایین بودن ارزش پول هر کشور باعث می‌شود جریان‌های سرمایه‌گذاری علاقه بیشتری برای ورود به آن کشور نشان دهند.
2. کاهش نرخ بهره
3. کنترل سرمایه‌گذاری و وضع قوانین: در کشور چین دو قانون مهم در سرمایه‌گذاری وجود دارد. قانون اول این است که سرمایه‌های خارجی نمی‌توانند به طور مستقیم در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری کنند. قانون دوم نیز سهمیه‌هایی برای موسسات مالی تعیین کرده است که محدودیت‌هایی را برای استفاده از وام‌های کوتاه مدت خارجی مشخص می‌کند.
4. افزایش ذخایر قانونی و احتیاطی بانک‌ها: زمانی که پول داغ از ایلات متحده وارد چین شد، سرمایه گذاران در بازار ارز دلار آمریکا را می‌فروختند و یوان چین خریداری می‌کردند. به منظور جلوگیری از افزایش واحد پول چینی، بانک مرکزی چین برای خرید دلار آمریکا یوان چاپ می‌کند. این موضوع منبع مالی چین را افزایش می‌دهد که به نوبه خود باعث تورم می‌شود. سپس بانک مرکزی چین مجبور است یا ذخیره بانک‌ها را افزایش دهد و یا اوراق قرضه صادر کند تا پول‌هایی که به بازار مبادلات تزریق کرده است را برگرداند.