سرمایه‌­پروری در حو‌‌‌ضچه ماهی

محمد قهرمانی کوشان: همیشه راه­‌اندازی یک واحد تولیدی که کالای مورد نیاز و پر مصرف مردم را تامین می‌کند، جذاب اما سخت به نظر می‌رسد. داشتن یک واحد تولیدی که مایحتاج مردم را تامین و بخشی از نیاز روزانه آن‌ها را برآورده می‌کند، کسب‌وکاری است که در بیشتر مواقع با موفقیت روبه‌رو بوده است.

اما به شرط اینکه الگوهای موفقیت فراموش نشده و مسیر توسعه روند رو به رشد را در پیش بگیرد. آمار نشان می‌دهد که در سال 95 بیش از 400 هزار تن ماهی حاصل آبزی‌پروری بر سر سفره‌های ایرانی نشسته که این رقم تنها نیمی از سرانه مصرف ایرانیان را پوشش می‌دهد.

در حال حاضر بیشتر نیاز مردم از طریق صیدها تامین می‌شود. آبزیان که به عنوان گوشت‌های بدون ضرر شناخته می‌شود از لحاظ ارزش غذایی در جایگاه مناسبی قرار دارند و به دلیل طرفداران بسیاری که دارند سرانه مصرف این نوع گوشت روزبه‌روز رو به افزایش است. هر چه میزان مصرف این محصولات بیشتر شده بازار مناسبی هم برای تولیدکننده‌ها ایجاد می‌شود.

پرورش ماهی در حوضچه، قفس، قنات و … مجموعه‌­ای از اقداماتی است که باعث ایجاد ارزش‌افزوده و رونق کسب‌وکار در این صنعت می‌شود. بسیاری بر این باورند که پرورش ماهی قزل‌آلا نیاز به یک سرمایه هنگفت و فضای بسیار بزرگ و مناسب دارد، در حالی که این مشکلات با راهکارهای بسیار ساده قابل جبران است. برای راه‌اندازی یک پرورش ماهی بیش از هر چیزی به دانش و تسلط به روش‌های نگه‌داری ماهی نیاز است.

در حال حاضر بیش از 80 درصد ماهی‌های پرورشی کشورمان مختص ماهی قزل‌آلا است. برای داشتن یک پرورش ماهی قزل‌آلا همانند تمامی کسب‌وکارها به مجموعه‌ای از عوامل نیاز است. یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها داشتن سرمایه اولیه مناسب و درخور راه‌اندازی یک کسب‌وکار است. این سرمایه به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد که مبلغ نهایی سرمایه مورد نیاز را تعیین می‌کند.

سرمایه اولیه: بررسی میزان سرمایه اولیه برای راه‌اندازی کسب‌وکار؟ این سرمایه در چه بخش‌هایی هزینه می‌شود؟ تجهیزات موردنیاز این کسب‌وکار چه میزان از سرمایه را از آن خود می‌کنند؟

برای شروع کار نیاز نیست چندین هکتار زمین کشاورزی را به عنوان یک حوضچه پرورش ماهی در نظر بگیرید. پیش از هر چیزی باید دانش مورد نیاز پرورش ماهی کسب شود. این دانش و مهارت می‌تواند به صورت تجربی هم منتقل شود.

سعید رضایی دارنده حوضچه پرورش ماهی در کردان کرج می‌گوید: «با یک زمین صد متری هم می‌توان این کسب‌وکار را راه‌اندازی کرد. زیرا ماهی در دسته جانوارانی قرار می‌گیرد که مساحت کمی برای ادامه حیات نیاز دارند. ماهی نسبت به سایر موجودات پرورشی زمین کمتری برای رشد استفاده می‌کند.

هر ماهی کمتر از 2/0 متر مربع زمین برای رشد نیاز دارد. ضمن اینکه پرورش ماهی اغلب در اراضی درجه 3 و 4 غیر قابل استفاده در امر کشاورزی صورت می‌گیرد و یا اینکه از آب‌های داخلی مثل دریاچه‌های طبیعی و مصنوعی، رودخانه‌ها، آبگیرها و آب‌بندان ها برای پرورش ماهی استفاده می‌شود که اختلالی در امر کشاورزی ایجاد نخواهد کرد. برای تهیه زمین و راه‌اندازی حوضچه سرمایه‌ای بین 100 تا 150 میلیون مورد نیاز است.»

به گفته وی «در صورت داشتن طرح توجیهی مناسب و سرمایه لازم (30 درصد آورده شخص) برخی زمین‌های بایر و بلا‌استفاده یا زمین‌های سنگلاخی و صخره‌ای توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع به افراد متقاضی واگذار می‌شود. امر راه‌اندازی یک مزرعه پرورش ماهی با ظرفیت تولید زیر 20 تن در سال، توجیه اقتصادی ندارد؛ بنابراین برای شروع باید کار را با این حجم تولید در نظر بگیرید که برای راه‌اندازی آن لا‌اقل به سرمایه‌ای بالغ بر 200 میلیون تومان احتیاج دارید، البته این مبلغ منهای هزینه‌های خرید زمین است.

هزینه‌ها شامل ساختمان اداری، انبار آذوقه، اتاقک نگهبانی، ساخت استخرها و کانال‌های ورودی و خروجی آب به مزرعه و نصب تجهیزات فنی مزرعه است، بنابراین از این مبلغ 70 تا 80 میلیون تومان برای احداث ساختمان اداری، انبار غذا و انبار لوازم و تجهیزات استفاده می‌شود (معمولا در مزارع پرورش ماهی به جای احداث ساختمان‌های مجزا از یک ساختمان دو طبقه که طبقه زیرین شامل انبار غذا و تجهیزات و طبقه دوم هم ساختمان اداری و دفتر فروش و یک اتاق استراحت است استفاده می‌شود).

ساخت اتاقک نگهبانی هم هزینه آنچنانی برایتان ندارد و کمتر از پنج میلیون تومان تمام می‌شود. مهم‌ترین قسمت کار ساخت و طراحی استخر‌هاست که معمولا در مزارع به‌صورت متداول از سه نوع استخر استفاده می‌شود؛ استخر‌های 1×10 برای نگهداری بچه ماهی‌های یک تا سه گرمی، استخر‌های 5/2 ×20 برای نگهداری ماهیان پیش‌پرواری و استخرهای 3×30 متر برای نگهداری ماهیان پرواری. علاوه بر این، حدود پنج تا هفت میلیون تومان هم باید برای پمپ‌های برگشتی و تجهیزات آن هزینه کنید که برای استفاده در مواقع اضطراری یا در صورت کمبود منابع آبی می‌تواند خشی از مشکلات را برطرف سازد.»

چالش‌ها و ریسک‌ها: کسب‌وکار با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است؟ صاحب کسب‌وکار چه ریسک‌هایی را باید به جان بخرد؟ این ریسک‌ها چگونه برطرف می‌شود؟

داوود رهبری صاحب استخر پرورش ماهی در شهریار می‌گوید: «پرورش ماهی بیشتر در مزارع و زمین‌های کشاورزی بزرگ انجام می‌شود تا در مصرف منابع به خصوص آب صرفه‌جویی شود، اما همین موضوع می‌تواند یکی از چالش‌ها و بحران‌های اصلی کار باشد. راه‌اندازی کسب‌وکار در یک فضای دور از شهر که میزان خسارت سیل، باران، طوفان و … فراوان است می‌تواند بخش قابل توجهی از سرمایه را از بین ببرد.

از سوی دیگر انواع بیماری‌ها هستند که ماهی‌ها را تهدید می‌کنند و به یکباره ممکن است تمامی سرمایه شناور در یک استخر پرورش ماهی از بین برود. متاسفانه بیماری‌های مختلفی هستند که ماهی‌ها را تهدید می‌کنند و به دلیل شرایط فیزیکی این آبزی به یک‌باره و در زمان بسیار کوتاهی ماهی‌ها از بین می‌روند از سوی دیگر در سال‌های اخیر پرورش ماهی قزل آلا از رونق بسیاری برخوردار شده و این موضوع بر مشکات بازاریابی و فروش تاثیر می‌گذارد. اما پس از مدیریت این مشکلات چالش بزرگی به نام نگهداری به وجود می‌آید.»

به گفته وی «ماهی‌ها پس از مدتی باید صید شده و از استخر خارج شوند اگر در زمان مناسب به فروش نرفته باشند باید فریز شده و به صورت یخ‌زده به بازار ارائه شوند. بیشتر پرورش‌دهندگان امکانات و ابزارهای مناسب این کار را در اختیار ندارند اگر این کار برون‌سپاری می‌شود که بازهم مشکلاتی را برای تولیدکننده به وجود می‌آورد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بازگشت سرمایه است.

بیشتر خریداران ماهی‌ها این محصول را به صورت امانی، خرید به شرط فروش، چکی و… خریداری می‌کنند و خود این موضوع می‌تواند به بازگشت سرمایه تولیدکننده آسیب وارد کند. در بسیاری از مواقع محصولات پس از یک یا دو ماه به تولیدکننده بازگردانده می‌شود و این موضوع باعث می‌شود تمام سرمایه یک دوره از بین برود.»

میزان اشتغال‌زایی این کسب‌و‌کار چقدر است؟ این کسب‌و‌کار برای چند نفر و چگونه اشتغال‌زایی می‌کند؟ حاشیه سود آن چقدر است؟

مرتضی جوانی صاحب استخر ماهی دماوند می‌گوید: «ضریب تبدیل غذایی انواع ماهیان پرورش به طور متوسط 1 به 3 است، هر ماهی در دوره سه ماهه خود می‌تواند بیش از 2000 بچه تولید کند که بیش از 95درصد این بچه ماهی‌ها قابلیت رشد و تولیدمثل دارند. در نگاه اول این کسب‌وکار واقعا سودآور است. به طور متوسط یک استخر می‌تواند برای 20 تا 25 نفر به طور مستقیم اشتغال‌زایی کند. هر استخر تقریبا به ده کارگر، دو سرکارگر، انباردار و… نیاز دارد که مجموع این‌ها همیشه بیش از 20 نفر است. همچنین عده بسیاری هستند که با عقد قرارداد با یک مدیر استخر پرورش ماهی محصولات را با درصد کمتری در بازار به فروش می‌رسانند و از این محل ارتزاق می‌کنند.»

به گفته وی «برای بررسی میزان سودآوری این کسب‌وکار باید روند تولی تا عرضه را بررسی کرد. شروع تولید از خرید بچه ماهی‌های یک تا سه گرمی آغاز می‌شود، البته در برخی مزارع از بچه ماهی‌های پنج تا 140 گرمی متغیر است. قیمت هر بچه‌ماهی یک گرمی در بازار حدود 160 تومان است و پس از آن تا پنج گرم به ازای هر گرم 15 تومان بر قیمت آن افزوده می‌شود. از پنج گرم تا 10 به ازای هر گرم 10 تومان و تا 20 گرم به ازای هر گرم هفت تومان قیمت بچه ماهی‌ها افزایش می‌یابد و از 20 گرم به بعد به‌صورت کیلویی خریدوفروش می‌شود.

درمرحله اول 40 تا 50 هزار بچه ماهی نیاز است که بین 10 تا 15 میلیون هزینه نیاز دارد. طول دوره تولید شش تا هشت ماه است و طی این مدت برای تولید هر کیلو‌گرم ماهی آماده فروش 4/1 کیلو‌گرم غذا مصرف می‌شود که در حال حاضر بین 4800 تا 7000 تومان در بازار قیمت دارد بنابراین برای کل تولید در یک سال حدود 28 تن غذا مصرف خواهد شد که چیزی نزدیک به 130 تا 180 میلیون تومان سرمایه باید صرف این کار شود. پس از آن فروش تقریبا به روز شده و تامین سرمایه و منابع مالی مورد نیاز دیگر بدون مشکل پیش می‌رود.

یک استخر مجهز و مناسب با طرح سودآور تقریبا تولید 20 تن در سال را در نظر می‌گیرد که سالیانه حدود 300 تا 350 میلیون تومان فروش در نظر گرفته می‌شود. به این صورت با در نظر گرفتن هزینه‌های ذکر شده سودآوری مجموعه را بین 30 تا 35 درصد می‌توان تخمین زد.»