مرغداري، کسب‌وکاری پر ریسک با درآمدی متوسط

فهيمه اكبري صحت: در روزهايي كه چرخ توليد می‌لنگد و داشتن يك كارگاه توليدي براي بخش خصوصي نوعي افسانه به شمار می‌رود، كم نيستند فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف و جواناني كه قرار را بر فرار ترجيح می‌دهند و در تلاش‌اند تا واحد بسيار كوچك براي خود دست‌وپا كرده و وارد ميدان توليد شوند.

به گزارش تجارت‌نیوز، يكي از واحدهاي صنعتي و نیمه‌صنعتی كه طرفداران بسياري دارد اما خطر ورشكستگي هميشه آن را تهديد می‌کند داشتن يك مرغداري است.

در سال‌های پاياني دهه شصت و اوايل دهه هفتاد مرغداري کسب‌وکاری پررونق و سودآور بود اما در سال‌های پاياني دهه هفتاد تبديل به يك شغل پر ريسك و همواره زيان ده شد و کم‌کم پاي بخش خصوصي از ميدان توليد اين محصولات به در شد. چندي است هم‌زمان با رشد فارغ‌التحصیلان اين رشته نواي احياي اين کسب‌وکار به گوش می‌رسد اما با توجه به شرايط موجود دامنه ريسك بالايي در اين کسب‌وکار وجود دارد كه گاهي به همان شکست‌های پایانی دهه هفتاد بازمی‌گردد.

يكي از كارهايي كه براي جلوگيري از ورشكستگي و شكست در راه‌اندازی يك کسب‌وکار می‌توان انجام داد بررسي ميزان سرمايه است. اين گزارش تلاش می‌کند تا مراحل راه‌اندازی يك مرغداري صنعتي را بيان كند.

شرايط و سرمايه موردنیاز براي مرغداري خانگي با مرغداري صنعتي بسيار متفاوت بوده و ازنظر بازدهي هم تفاوت‌های بسياري باهم دارند. در وهله اول بايد گفت كه يك مرغداري موفق و سود ده به‌صورت ميانگين بايد حدود 15 تا 20 هزار قطعه‌ای باشد.

البته برخي واحدهاي صنعتي در شرف تاسیس با سرمايه بسيار اندك و در فضايي مانند توليد خانگي فعاليت می‌کنند كه ديگر نمی‌توان آن‌ها را در دسته واحدهاي صنعتي سود ده قرارداد. اين واحدها در دسته کسب‌وکارهاي خانگي و كوچك دسته‌بندی می‌شوند كه در بيشتر اوقات كمتر از یک سال عمر می‌کنند. براي داشتن يك واحد صنعتي مرغداري بايد ظرفيت 15 تا 20 هزار قطعه‌ای را در نظر گرفت.

سرمایه اولیه: بررسی میزان سرمایه اولیه برای راه‌اندازی کسب‌وکار؟ اين سرمايه در چه بخش‌هایی هزينه می‌شود؟ تجهيزات موردنیاز اين کسب‌وکار چه ميزان از سرمايه را از آن خود می‌کنند؟

امكانات سخت‌افزاری اين کسب‌وکار به نسبت در دسترس‌تر و باقیمت بهتري ارائه می‌شود. هر واحد صنعتی نیاز به امکانات ضروری همچون آب، برق و گاز دارد که بسته به این‌که واحد صنعتي در یک شهرک صنعتی احداث شود یا این‌که در خارج از شهر باشد، متفاوت است.

ابزارآلات گرمایشی و سرمایشی و تکنولوژیک (ماشین‌آلات) از دیگر ملزومات احداث آن است. همه این امکانات بسیار هزینه‌بر هستند و عدم تهیه هرکدام از آن‌ها ایجاد واحد صنعتی را متوقف می‌کند. هرچند قبل از عملیات کلنگانی، نیاز به گرفتن مجوزهایي است که در بعضی واحدها هزينه كسب آن‌ها بسیار زیاد است؛ مثلا مجوز یک واحد مرغداری صنعتی ۲۰ هزار قطعه‌ای ۲ تا ۳ میلیون تومان هزینه دارد.

هر واحد صنعتی بسته به نوع تولید و حجم تولیدات، به مقداری زمین نیاز دارد. به‌عنوان‌مثال اگر کسی بخواهد یک واحد مرغداری صنعتی احداث کند، حتما باید در خارج از شهر زمین تهیه کند و دیگر اینکه به مراجعه‌کنندگانی که کمتر از ۱ هکتار زمین داشته باشند، اصلا مجوز داده نمی‌شود. ۱ هکتار زمین در اطراف یک شهرستان، حداقل ۴۰ میلیون تومان هزينه دارد. البته اين هزينه در شهرستان‌های اطراف تهران مانند ملارد، شهريار، كرج و… بسيار متفاوت است. يك زمين يك هكتاري در ملارد نزديك به 50 ميليون، در شمال كشور حدود 100 ميليون و در شهري مانند اراك نزديك به 12 ميليون تومان خریدوفروش می‌شود. يك هكتار دقیقا زميني متناسب با پرورش 20 هزار قطعه مرغ است و در كمتر از اين ميزان نمی‌توان فعاليت انجام داد.

نكته قابل‌توجه در اين ميان حوالي و اطراف زمين انتخاب‌شده است. مرغداري را نمی‌توان در يك زمين نزديك تپه‌های آشغالي و محیط‌های آلوده بنا كرد، البته شرايط ديگري مانند داشتن فاصله يك كيلومتري با مركز نگهداري دام، داشتن فاصله 2 كيلومتري با مركز نگهداري ماكيان و دام گوشتي و داشتن فاصله 2 تا 3 كيلومتري با منطقه مسكوني از ديگر شرايط زمين مناسب براي مرغداري است.

اگر سرمايه موردنیاز خريد زمين يك هكتاري براي مرغداري را به‌صورت متوسط 50 ميليون تومان در نظر بگيريم سرمايه ديگري براي ساخت زمين موردنیاز است. براي پرورش و نگهداري مرغ سالن‌های بسته نياز اصلي است اين سالن‌ها اکثرا بدون پنجره و به‌صورت کاملا بسته طراحي می‌شوند. مصالح به كار گرفته‌شده در اكثر مواقع بلوک‌های بتني است كه نسبتا ارزان‌قیمت و با كيفت مناسبي هم ارائه می‌شود.

هدف اصلي استفاده از بلوک‌های بتني سرعت در كار ساخت و كاهش هزینه‌ها است. براي جابه‌جایی هوا در سالن‌های نگهداري هواکش‌های بزرگ تعبيه می‌شود كه اكسيژن موردنیاز فضا را تامین می‌کند. مرغداری‌ها اصولا بدون پنجره هستند و سيستم تهويه آن‌ها از طریق دستگاه‌های هواكش تأمین می‌شود.

يک واحد مرغداری ۲۰ هزار قطعه‌ای احتیاج به ۲ سوله حدودا ۴۵ در ۱۵ متري دارد که برای ساخت هرکدام از آن‌ها حداقل باید ۱۳۰ ميليون تومان هزینه کرد. علاوه بر سوله‌ها باید برای واحد صنعتی یک یا چند انبار در نظر گرفت که معمولا هزینه آن از سوله کمتر است. در مرغداری‌ها گازوئيل و گاز به‌عنوان سوخت اصلي به كار گرفته می‌شوند.

اگر گازوئيل به‌عنوان سوخت به كار گرفته شود يك تانكر 36 ليتري موردنیاز است كه نزديك به 5 ميليون تومان قيمت دارد. با توجه به اينكه مرغداري بايد يك فضاي گرم و شرجي داشته باشد در زمستان به سوخت بيشتري نياز است كه ميانگين آن برای هر دوره ۵۵ روزه ۳۶ هزار لیتر گازوئيل است. تامین گازوئيل در مقطعي از زمستان دشوار است؛ اما اگر در سيستم مرغداري از گاز کشی استفاده شود نزديك به 25 ميليون هزينه گاز كشي دارد. درست است هزينه اوليه گازوئيل كمتر است اما در مقاطعي از زمستان گازوئيل جوابگوي نياز مرغداري نبوده و همچنين تأمین آن با مشكل روبه‌روست. از سوي ديگر گازوئيل باقیمت بسيار بالايي خریداری‌شده و جابه‌جایی آن بسيار دشوار است كه هزینه‌هاي حمل‌ونقل را بالا می‌برد. درنتیجه سيستم گاز کشی در بلندمدت به‌صرفه‌تر است.

يكي ديگر از بخش‌های سرمایه‌بر واحد صنعتي تامین برق و آب موردنیاز آن است. از آنجایی‌که يك واحد مرغداري در خارج از شهر راه‌اندازی می‌شود و در بيشتر مواقع زمین‌های در نظر گرفته‌شده از حق آب و برق محروم هستند دريافت امتياز آب و برق يك هزينه به نسبت زياد بر دوش سرمایه‌گذار، می‌گذارد.

سرمایه‌گذار باید تیرهای برق و کابل و سیم و دیگر ملزومات را خریداري كند. گاهي هزينه تامین اين موارد به بيش از 50 ميليون تومان هم می‌رسد. با توجه به اينكه براي هر 100 مترمربع يك تير برق نياز است هزینه‌هاي تامین آن بسيار بالا است. البته راه‌حل اين موضوع اشتراک‌گذاری هزینه‌ها با زمین‌های اطراف است. ممكن است در اطراف يك مرغداري يك واحد صنعتي ديگري كه نياز به برق و آب دارد فعاليت كند، می‌توان با اشتراک‌گذاری هزینه‌ها يك منطقه را تجهيز كرد.

در شهرک‌های صنعتی، دیگر چنین مشکلی وجود ندارد و قبلا شرکت آن را وصل کرده است که همین امر مي‌تواند یک مزیت باشد. هر واحد صنعتی به آب هم نیاز دارد که اگر از طریق لوله‌کشی شهری بتوان به دست آورد، هزینه آن بسیار پایین‌تر است و باید فقط هزینه لوله‌کشی را داد و یا عوارضی هم پرداخت کرد؛ اما معمولا واحدها برای تهیه آب به حفر چاه اقدام می‌کنند که گرفتن مجوز چاه بسیار سخت است و در بسیاری از مناطق به‌خصوص مناطق مرکزی کشور، به علت پایین بودن سفره‌های زیرزمینی مجوز داده نمی‌شود. کندن چاه برای یک واحد مرغداری در استانی مانند تهران و يا اصفهان كه دسترسي به آب سخت‌تر است نزدیک به ۱۰ میلیون هزینه برمی‌دارد. پس از تجهيز سالن بايد تجهيزات مربوط به جوجه‌کشی مهيا شود. بر اساس استاندارها بايد به ازاي هر 1000 قطعه جوجه در محدوده مادرهاي مصنوعي 10 ـ 8 عدد آبخوري آويز ثابت و 6 عدد آبخوري كمكي كوچك کله‌قندی و يا پلاستيكي، يعني جمعا 16 ـ 14 عدد آبخوري در نظر گرفته شود.

اين آبخوری‌ها قبل از جوجه ریزی بايستي با آب تميز پرشده و درجه حرارت آب آبخوری‌ها بايد حدود 15 ـ 10 درجه سانتی‌گراد باشد. همچنين در سيستم آبخوري نيپل نيز بايستي از آبخوری‌های كمكي استفاده شود.

قیمت دان خوری بشقابی متری 55000 تومان است كه در سيستم مرغداري هر يك متر بشقاب دان خوری براي 50 مرغ گوشتي به كار گرفته می‌شود. قیمت آبخوری هم متری 30.000 تومان است كه در سيستم مرغداري هر متر آبخوري براي 15 مرغ گوشتي به كار گرفته می‌شود.

دستگاه آسياب ميكسر يكي ديگر از تجهيزات موردنیاز است كه انواع دانه‌ها را تركيب كرده و غذاي موردنیاز براي رشد مرغ‌ها را تهيه می‌کند اين دستگاه بين 10 تا 12 ميليون تومان قيمت دارد. هواكش و سيستم تهويه هم نياز اصلي مرغدارها است كه هر هيتر حدود 3 ميليون قيمت دارد. براي يك فضاي 10 هزار متري سه هيتر موردنیاز است. قيمت هر هواكش یک‌میلیون تومان است كه براي يك سالن ده هزار متري سه هواكش موردنیاز است. پس تجهيز سالن نوبت به جوجه ريزي می‌رسد تأمین نيازهاي بهداشتي و درماني مرغ‌ها يك اصل به شمار می‌رود.

براي هر جوجه به‌صورت متوسط هزار تومان هزينه بهداشت و درمان می‌شود. هر كيلو خوراك طيور حدود 1500 تومان قيمت دارد. كه هر مرغي حدوداً 5 کیلو در طول دوره خوراك دارد.

چالش‌ها و ریسک‌ها: کسب‌وکار با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است؟ صاحب کسب‌وکار چه ریسک‌هایی را باید به جان بخرد؟ این ریسک‌ها چگونه برطرف می‌شود؟

يكي از مشكلاتي كه مرغداری‌ها را به سمت تعطيلي می‌کشاند، از دست رفتن دست جمعي جوجه‌ها است. با توجه به اينكه رطوبت يك نياز اصلي براي مرغ به شمار می‌رود. راه‌اندازی مرغداری در هر نقطه از كشور توجيه اقتصادي ندارد. مرغ‌ها ممكن است به دليل نبود رطوبت كافي و دماي پايين و يا آلودگي هم از بين بروند. رطوبت نسبي سالن بايد 70 ـ 50 درصد باشد، رطوبت سالن باعث حفظ كيفيت بستر شده و از خشك شدن زياد بستر و ايجاد گردوغبار جلوگيري می‌کند. رطوبت بالاتر را بايد با افزايش تهويه كاهش داد.

افزايش تهويه باعث از دست رفتن گرما و صرف هزينه اضافي است. ايجاد رطوبت نسبي بالاتر براي جوجه یک‌روزه استرس جابجایی جوجه از جوجه‌كشي تا مزرعه را كاهش داده و رطوبت كمتر، شانس دهيدراته شدن جوجه را افزايش مي‌دهد. به همين دليل است كه شهرهاي شمالي كشور بهترين نقطه براي پرورش مرغ هستند.

عدم بازگشت سرمايه يكي ديگر از مشکلات توليدكنندگان است. در بيشتر مواقع دو ماه پس از فروش سرمايه بازمی‌گردد. مشكل ديگر هم عدم ثبات بازار است. روزانه قیمت‌های متفاوتي ارائه می‌شود.

براي مثال هم‌اکنون قيمت 4500 تومان است درحالی‌که 15 روز پيش 5400 تومان بود. اين باعث می‌شود كه توليدكننده شناخت كافي نسبت به بازگشت سرمايه خود نداشته باشد و نداند بازگشت سرمایه ده‌درصدی است يا 20 درصدي و گاهي نمی‌توان ضرر و زيان و يا سود را پیش‌بینی كرد. شرايط را به‌نوعی قمار گونه كرده است. اگر کشتارگاه‌ها مرغ‌ها را به‌صورت نقدي از مرغداران خريداري كنند ميزان ریسک‌های تولیدکننده‌ها بسيار كمتر می‌شود.

گاهي پرداخت مطالبات مرغداران از سوي کشتارگاه‌ها به بيش از سه ماه می‌رسد درحالی‌که اين پول بايد صرف خريد جوجه و تامین مواد موردنیاز آن‌ها شود و اين موضوع باعث می‌شود تا مرغداری‌ها دچار زیان‌های بسياري شوند.

میزان اشتغال‌زایی این کسب‌و‌کار چقدر است؟ این کسب‌و‌کار برای چند نفر و چگونه اشتغال‌زایی می‌کند؟ حاشيه سود آن چقدر است؟

در يك كارگاه توليدي كه در هر دوره بيش از 10 هزار قطعه جوجه ريزي می‌کند حدود 5 تا 6 نفر مشغول به كار می‌شوند. اين افراد اصولا تحصیل‌کرده‌های اين رشته نيستند بلكه به كمك تجربه می‌توانند در يك واحد مشغول كار شوند. البته مدير يك واحد توليدي مرغ بايد تخصص و دانش كافي براي پرورش و اداره مرغداري را داشته باشد. در يك مرغداري حدود 3 كارگر ساده، يك كارشناس و يك نگهبان فعالیت می‌کنند.

يك مرغداري موفق اگر هيچ چالش و ريسكي نداشته و با مشكل نقدينگي روبه‌رو نباشد در طول سال 5 مرتبه 10 هزار قطعه جوجه ريزي می‌کند كه هرکدام بايد 2000 تومان سود می‌دهد در بهترين حالت اگر ثبات بازار وجود داشته باشد و در تهيه مواد اوليه با مشكل روبه‌رو نشود هر قطعه 2000 تومان سود می‌دهد. به عبارتي در هر دوره نهایتا 20 ميليون تومان سود می‌کند.