کارآفرینی اجتماعی؛ همزیستی مبارک سود و سخاوت

میلاد مرادی: کارآفرینان همواره به دنبال یافتن فرصت‎‌ها برای خلق پول و ثروت هستند. از این رو حوزه‌های اجتماعی که دارای سود کمتر و یا بدون سود هستند، از جذابیت کافی برای آنها برخوردار نیست.

به گزارش تجارت‌نیوز ، با این حال بسیاری از کارفرمایان علاقمند ارائه خدمات به معلولین، اقشار آسیب‌پذیر، فقرا و سایر نیازمندان اجتماعی هستند. اما غالبا این حمایت‌ها به عهده سازمان‌های دولتی و یا موسسات عام‌المنفعه است که در مقابل ارائه منابع مالی به فقرا همواره مورد انتقاد هستند. به گفته این منتقدان سازمان‌های حمایتی موجب وابستگی و فقیرتر شدن اقشار آسیب‌پذیر می‌شوند.

چرا کارآفرینی اجتماعی؟

اکنون چند صباحی است که رویکرد کارآفرینی اجتماعی به دنبال پاسخ به این انتقاد، و آشتی بین کارآفرینان و حوزه اجتماعی است.

زهرا آراستی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در همایش کارآفرینان خیر و خیرین کارآفرین، با اشاره به روند شکل‌گیری مفهوم کارآفرینی اجتماعی، گفت: در گذشته سازمان‌های مذهبی، خدمات اجتماعی را ارائه می‌دادند. منابع مالی این سازمان‌ها نیز توسط ثروتمندان حامی آنها تامین می‌شد.

بعد از مدتی دولت‌ها با مالیات گرفتن از بخش خصوصی منابع کافی برای بر عهده گرفتن مسئولیت ارائه خدمات اجتماعی را به دست آوردند. بنابراین به جای سازمان‌های مذهبی، دولت ها وظیفه اصلی در زمینه ارائه خدمات اجتماعی را بر عهده گرفتند.

وی افزود: به مرور زمان مشخص شد که دولت‌ها نیز سرعت و توانایی کافی برای ارائه این خدمات را ندارند. به دنبال ناکارآمدی دولت، عده‌ای از افراد با تشکیل اتحادیه‌ها و سازمان‌ها، مسئولیت ارائه این خدمات را بر عهده گرفتند.

در چند دهه اخیر سازمان‌های اجتماعی رشد قابل توجهی داشته‌اند و رویکردهای نوین در آنها در حال شکل‌گیری است. در حال حاضر کارآفرینی اجتماعی یکی از رویکردهای نو برای ارائه خدمات اجتماعی و حل معضلات اجتماعی محسوب می‌شود.

آراستی ادامه داد: در واقع یک فعال اجتماعی با رویکرد کارآفرینی، یک کارآفرین اجتماعی را می‌سازد. کارآفرینی اجتماعی به معنای رویکردی نوآورانه برای تغییر اجتماعی و ارائه خدمات اجتماعی است.

کارآفرینی اقتصادی منجر به سود می‌شود اما کارآفرینی اجتماعی منجر به ایجاد ارزش افزوده اجتماعی می‌شود. در این نوع کارآفرینی سودآوری وجود دارد. چرا که برای پایداری کسب‌و‌کار اجتماعی به سود نیاز است. اما انگیزه اصلی در کارآفرینی اجتماعی سودآوری نیست بلکه ارائه خدمات اجتماعی است.

آراستی در پایان گفت: براساس آمار مرکز کارآفرینی جهانی، ایران به لحاظ خلق کسب‌و‌کار اجتماعی در میان 50 کشور دنیا در رتبه 27 قرار دارد. این رتبه بیانگر آن است که نیازمند توسعه کارآفرینی اجتماعی در کشور هستیم.

لزوم پیوند فعالان کسب‌و‌کار و امور اجتماعی

برای آشنایی بیشتر با کارآفرینی اجتماعی، با یکی از صاحب‌نظران این حوزه در حاشیه همایش کارآفرینان خیر و خیرین کارآفرین، گفتگو کردیم.

حمیدی مطلق، مدیر گروه نوآوری و کسب‌و‌کار اجتماعی پژوهشکده سیاست‌گذاری علم، فناوری و صنعت در گفتگو با تجارت‌نیوز ، گفت: کارآفرینی اجتماعی می‌تواند سود نیز داشته باشد. بستگی دارد که شما چه مسئله‌ای را در چه قالبی حل کنید.

البته به این معنا نیست که کارآفرینی اجتماعی حتما یک پروسه سودآور آنچنانی است. اما در برخی از حوزه‌ها اتفاقا پتانسیل‌های اقتصادی بسیار خوبی وجود دارد. نهایتا باید در نظر داشته باشیم که کارآفرین اجتماعی هدفش حل یک مسئله اجتماعی است نه آنکه صرفا به دنبال سود باشد.

حمیدی مطلق با اشاره به نمونه‌هایی موفق از کارآفرینی اجتماعی در ایران و جهان ادامه داد: مثلا در ایران، بانک قرض‌الحسنه رسالت یک کسب‌و‌کار اجتماعی است. در واقع هم یک بنگاه اقتصادی است و هم قصد احیا ارزش‌های اجتماعی را دارد. که در این راستا به دنبال احیا قرض‌الحسنه و توسعه کسب‌و‌کارهای خرد و خانگی است.

همچنین شرکت فیروز و کانون معلولین توانا در این راستا هستند. در خارج کشور نیز می‌توان به موسسه آراویند در هند اشاره کرد که بزرگترین مجموعه چشم پزشکی دنیا محسوب می‌شود. موسسه دیگری در آفریقای جنوبی به نام mother to mather وجود دارد که در همین حوزه کارآفرینی اجتماعی فعالیت می‌کند.

در حال حاضر مهم‌ترین حوزه‌ای که نیازمند حضور کارآفرینان اجتماعی است، جلوگیری از مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به کلانشهرها است

به لحاظ قوانین، در این زمینه تنها در برخی موارد استثنا، یک سری قوانین محدود وجود دارد. به عنوان مثال دولت در برخی مواقع بیمه کارمندان کسب‌و‌کارهای اجتماعی را پرداخت می‌کند. اما به طور کل قانونی در این زمینه نداریم.

وی افزود: در حال حاضر مهم‌ترین حوزه‌ای که نیازمند حضور کارآفرینان اجتماعی است، جلوگیری از مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به کلانشهرها است.

در این زمینه می‌توان با ارائه آموزش و توانمندسازی مردم این مناطق، از مهاجرت آنها جلوگیری کرد. چرا که مهاجرت این افراد به کلانشهرها موجب بروز نواع آسیب‌های اجتماعی می‌شود.

همچنین در زمینه سلامت نیز باید کاری کنیم تا تمام افراد جامعه از امکانات درمانی و سلامت کافی برخوردار باشند. بحث آموزش عمومی نیز یکی از حوزه‌های مورد نیاز برای ورود کارآفرینان اجتماعی در ایران است.

بازیگران حوزه کسب‌و‌کار اجتماعی بسیار متفاوت هستند. این بازیگران شبکه‌ای از بنگاه‌های اقتصادی و بانک‌های تجاری تا سازمان‌های اجتماعی، موسسات خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد را در برمی‌گیرد.

در واقع در کسب‌و‌کار اجتماعی غالبا مسئله را یک نهاد یا یک سازمان نمی‌تواند حل کند. لذا باید انواع سازمان‌ها و نهادها دست به دست هم دهند.

حمیدی مطلق در پایان گفت: سازمان‌هایی که بتوانند در عرصه کسب‌و‌کار اجتماعی وارد شوند، بسیار کم هستند. چرا که نگاه ما به کارآفرینی و یا به امور اجتماعی هنوز سنتی است و باید این نگاه تغییر پیدا کند.

به سراغ یکی از نمونه‎های موفق کارآفرینی اجتماعی در کشور رفتیم و با او گفتگو کردیم. کانون معلولین توانا در استان قزوین یکی از این نمونه‌ها است.

مسئول واحد ارتباط با صنعت کانون معلولین توانا، در گفتگو با تجارت‌نیوز، گفت: کانون معلولین توانا، فعالیت خود را از سال 1374 با هدف تغییر نگرش معلولین به جامعه و احقاق حقوق آنها در زمینه اقتصادی و فرهنگی شروع کرده است.

از آنجایی که باید برای انجام هر کار فرهنگی یک سری پشتوانه‌های اقتصادی نیز وجود داشته باشد، بنابراین مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را شروع کرده‌ایم. در این کانون کارگاه‌هایی را برای معلولین ایجاد کرده‌ایم. پیمانکاری بسیاری از شرکت‌ها را انجام داده‌ایم.

به عنوان مثال، برای شرکت فیروز تامین نیرو می‌کنیم. در شرکت فیروز 450 نفر از افراد معلول جسمی، حرکتی، نابینا و ناشنوا مشغول به کار هستند. در واقع 95 درصد نیروی شرکت فیروز از معلولین هستند.

وی افزود: در کانون معلولین توانا علاوه بر ایجاد کارگاه‌های مختلف برای معلولین، فعالیت‌های اقتصادی دیگری نیز انجام می‌دهیم. یکی از فعالیت‌های اقتصادی این کانون در زمینه چاپ است.

همچنین طی رایزنی با شرکت‌های مختلف، از آنها برای استفاده از پتانسیل معلولین در شرکت خود درخواست می‌کنیم. اگر چنین امکانی وجود نداشته باشد خود کانون با این شرکت‌ها فعالیت اقتصادی مشترک انجام می‌دهد.

وی در پایان گفت: در زمینه فرهنگی نیز فعالیت‌های مختلفی انجام می‌دهیم. به عنوان مثال، حدود بیست سال است که از دانش‌آموزان ممتاز معلول و غیرمعلول تجلیل می‌کنیم و به آنان جایزه می‌دهیم.

رویکردهای فقر زدایی و از بین بردن آسیب‌های اجتماعی، در حال عوض شدن است. حجم زیادی از بودجه کشور صرف امور اجتماعی می‌شود.

سازمان‌های مختلفی مانند کمیته‌امداد، بهزیستی و هزاران موسسه عام‌المنفعه در حال حاضر معمولا به روش‌های سنتی در حال اعانه دادن به نیازمندان هستند.

با این وجود، نه تنها میزان مشکلات اجتماعی کم نشده بلکه بر میزان آن نیز افزوده شده است. وقت آن است که این سازمان‌ها‌ در رویکردهای خود بازنگری اساسی انجام دهند. کارآفرینی اجتماعی می‌تواند به رویکرد اصلی این سازمان‌ها برای حل معضلات اجتماعی تبدیل شود.

باید به دولت، سازمان‌های حمایتی و موسسات خیریه گوشزد کرد که دیگر اعانه دادن بس است!