سارا اسلامی 
یک فعال محیط زیست اصفهان در گفتگو با «تجارت‌نیوز» تاکید کرد:
معیشت جایگزین تعریف نشود، اعتراض کشاورزان شرق اصفهان ادامه می‌یابد
روز گذشته کشاورزان اصفهانی در اعتراض به عدم تخصیص حقابه تجمع کردند
کشاورزان شرق اصفهان، بار دیگر برای گرفتن حقابه خود تجمع کردند. اعتراض آنها هر سال و در ماه‌های مختلف تکرار می‌شود و در سال‌های گذشته گاه وجه سیاسی و امنیتی نیز به خود گرفته است. یک فعال محیط زیست منطقه ورزنه در شرق اصفهان در گفتگو با تجارت‌نیوز تاکید می‌کند که بدون چاره‌اندیشی برای معیشت جایگزین، این اعتراضات ادامه می‌یابد.
کشاورزی در اقتصاد استان اصفهان نقش پررنگی دارد. در سال‌های گذشته برخی فعالان این استان تاکید کرده‌اند با وجودی که همگان اصفهان را به عنوان منطقه‌ای صنعتی می‌شناسند اما کشاورزی و مشاغل وابسته به آن، اهمیتی جدی در تولید ناخالص داخلی این استان دارد. چند سالی است موضوع تخصیص حقابه به زمین‌های زراعتی و باغات در شرق و غرب اصفهان، با چالش‌هایی مواجه شده است. به ویژه کشاوزان شرق اصفهان، به ناچار در ماه‌های مختلف اقدام به اعتراض و برگزاری تجمعاتی می‌کنند؛ اعتراضاتی که در برخی سال‌ها از جمله 1397 یا 1400 رنگ و بوی سیاسی و امنیتی هم به خود گرفتند.
روز گذشته، شنبه 6 مرداد نیز گروهی از کشاورزان شرق اصفهان با تجمع در مقابل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به تخصیص نیافتن حقابه زمین‌های خود اعتراض کردند. در سال‌های اخیر عدم بازگشایی به موقع آب زاینده‌رود به روی زمین‌های کشاورزی، خسارت‌هایی را به کشاورزان زده. این موضوع البته گاه جنبه قومیتی نیز پیدا کرده است؛ به گونه‌ای که در برخی سال‌ها همزمان با اعتراضات گروهی از مردم در اصفهان، شهروندان استان چهارمحال و بختیاری نیز در مخالفت با انتقال آب، تجمعاتی را برگزار می‌کردند. از سوی دیگر، کشاورزان شرق اصفهان نیز در برخی سال‌ها خط لوله انتقال آب به یزد را تخریب کردند. بر همین اساس است که برخورد با موضوع حساسیت زیادی می‌طلبد.
رضا خلیلی، فعال محیط زیست منطقه ورزنه در شرق اصفهان معتقد است اعتراضات به حقابه، لاجرم جنبه سیاسی و امنیتی نیز به خود می‌گیرد و تا زمانی که دولت‌ها برای معیشت مردم منطقه فکری اساسی نکنند، این شرایط ادامه می‌یابد.
چالش معیشت برای کشاورزان شرق اصفهان
*موضوع اعراضات کشاورزان شرق اصفهان، از بیشتر از یک دهه پیش آغاز شده است و هر سال هم تکرار می‌شود. این اعتراضات از کجا نشات گرفته است؟
اصل موضوع این است که یک رودخانه، زمانی منشا تجمع انسان‌ها و شکل‌گیری تمدن در این منطقه بوده اما حالا آب همان رود در دسترس مردمان نیست. شما اگر پژوهش‌های باستان شناسی و تاریخ را بررسی کنید، مشخص است که زاینده‌رود مادر تمدن در شرق اصفهان بوده و اولین تمدنی که در این منظقه شکل گرفته، شهر ورزنه بوده است. به گونه‌ای که طبق یافته‌های اخیر باستان‌شناسی، سابقه سکونت در این منطقه به حدود پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد. حال، همان عاملی که این مردمان را در اینجا ساکن کرده است، دیگر در دسترس آنها نیست. بنابراین طبیعی است که همه جنبه‌های زندگی آنها نیز تحت تاثیر قرار بگیرد. متاسفانه در طول این زمان طولانی که محدودیت‌های آبی برای منطقه ایجاد شده، هیچ دولتی به فکر معیشت جایگزین هم نبوده و روز به روز شرایط برای مردم بدتر شده است. در حالی که از میان ساکنان 30 هزار نفری بخش ورزنه، شاید بتوان گفت معیشت بیش از 90 درصد آنها وابسته به کشاورزی و مشاغل مرتبط به آن مانند دامداری، حمل محصولات یا کارگری روی زمین‌های کشاورزی بوده است و در سال‌های اخیر بیشتر آنها بیکار شده‌اند.
*چرا کار به اینجا رسید؟
رودخانه دائمی که حتی بعد از ساخت سد درود زن در سال 1348 نیز جریان داشت، بخاطر تغییرات اقلیمی و تفاوت‌هایی که در مدیریت حکمرانی آب رخ داده است، اکنون به طور مقطعی در دسترس مردم منطقه قرار می‌گیرد. در واقع، موضوع توسعه شهرها و انتقال آب بین حوزه‌ای، باعث شده است کشاورزی دیگر اولویت نباشد و آب شرب و حقابه صنعت در راس اهمیت قرار بگیرد. با توجه به اینکه معیشت کشاورزان شرق اصفهان تحت تاثیر بحران آب قرار گرفته، طبیعی است که این موضوع به چالش اجتماعی و در ادامه سیاسی و امنیتی تبدیل شود. به ویژه که آب انتقالی به یزد، حتی صرف نیاز آشامیدنی اهالی آن استان نمی‌شود و لابی سنگین بخش صنعت باعث شده است آب به این بخش تعلق بگیرد. به عبارت دیگر، درآمد صنایع بسیار بیشتر از حوزه کشاورزی است؛ به همین دلیل کسی به فکر تبعات اجتماعی این وضعیت نبوده. در نتیجه اکنون بحران آب در منطقه ورزنه به بدترین حالت خود رسیده است؛ از آن سو هیچ‌یک از دولت‌های پیشین نیز برنامه‌ریزی و اقدامی اساسی برای معیشت جایگزین مردم انجام نداده‌اند. تنها کمک‌های مالی محدودی به صورت دوره‌ای به آنها پرداخت می‌شود که شاید کفاف یک ماه بعضی از خانواده‌ها را بدهد. البته سالمندانی که سال‌هاست تنها شغل آنها کشاورزی بوده، حالا دیگر نه توان انجام کار دیگری را دارند و نه امکان مهاجرت. زندگی این افراد به همان یارانه وابسته است. اما باید برای شغل جوانان و زنان منطقه فکری کرد.
*اصفهان در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی محیط زیستی مواجه بوده است و کارشناسان تاکید دارند که این استان دیگر کشش ایجاد صنایع آب‌بر و انرژی‌بر جدیدی را ندارد. در این شرایط، ورزنه از چه ظرفیتی برای ایجاد شغل و کارآفرینی برخوردار است که آسیب زیست محیطی هم در پی نداشته باشد؟
ابتدا تاکید کنم که استان اصفهان آب و هوا ندارد و در معرض فرونشست است. بدون شک باید صنایع و کسب و کارهای غیرآلاینده در منطقه ایجاد شود. ورزنه در گذشته ظرفیت‌های خوبی در زمینه صنایع دستی و گردشگری داشت که متاسفانه از دست رفته‌اند. عدم رشد هماهنگ بخش صنایع دستی با تورم در کنار تحریم‌ها، بازار این حوزه را به شدت راکد کرده است. از سوی دیگر، در گذشته گرشگران اروپایی بسیاری به منطقه سفر می‌کردند که تحریم‌های اتحادیه اروپا، این بازار را نیز از رونق انداخته است. کویر و تپه‌های این منطقه که جاذبه گردشگری آن محسوب می‌شوند، معمولا مقصد گردشگران عرب، چینی و روس نیستند. شرایط اقتصادی کشور نیز باعث شده است که بسیاری از گردشگران داخلی به دنبال سفرهای ارزان باشند و حتی به جای اقامت در بومگردی‌ها، در چادرهای شخصی خود ساکن شوند. در چنین شرایطی، چاره‌ای غیر از ایجاد صنایع غیرآلاینده نیست و این موضوع نیاز به بررسی کارشناسی و دانشگاهی دارد. اما متاسفانه، هیچگونه پایش و آمایش سرزمینی در شرق استان انجام نشده و توزیع ثروت و اشتغال کاملا ناعادلانه بوده است. کشاورزان شرق اصفهان و مردم این منطقه معترض هستند که اگر آب در اختیار ما نیست و کشاورزی با چالش مواجه شده است، چرا صنایع را به محلی برده‌اند که نیروی انسانی ندارد. به گونه‌ای که در اطراف شهری که تنها سه هزار نفر جمعیت دارد، تعداد زیادی کارخانه ایجاد کرده‌اند. در مقابل، در اطراف ورزنه، هیچ صنعتی راه‌اندازی نشده و و هر کسی هم کلنگی بر زمین زده، به دلیل نبود آب یا صرفه اقتصادی، کار را رها کرده و رفته است. نتیجه اینکه جوانان و زنان ورزنه باید روزانه با سرویس برای انجام دو شیفت کاری به 60 یا 70 کیلومتر دورتر بروند. تغییر این شرایط به تشکیل کارگروهی با حضور کارشناسان نیاز دارد. این کارگروه باید با استفاده از خرد جمعی و پس از آمایش سرزمینی، برنامه‌ای را تدوین کند که با تغییر دولت‌ها، مسئولان آن را رها نکنند. تا به امروز هم کارگروه‌های زیادی تشکیل شده اما نتیجه‌ای موثر و ماندگار در پی نداشته و کارها با رفتن هر گروه متوقف شده است. بدون شک می‌توان با انجام پژوهش‌های دانشگاهی و کارشناسی، حمایت از صنایع دستی و گردشگری و ایجاد صنایع غیرآلاینده، اشتغال عمده‌ای را در منطقه ایجاد کرد تا معیشت مردم دیگر وابسته به آب و کشاورزی نباشد. تا تحقق آن شرایط متاسفانه اعتراضات کشاورزان شرق اصفهان ادامه می‌یابد و ممکن است بعد اجتماعی، سیاسی و امنیتی هم پیدا کند.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش خطر آب شیرین کن ها برای معیشت مردم هرمزگان پیشنهاد می‌شود.
نظرات