زنجیره های جهانی ارزش چه فرصت‌ها و چالش‌هایی برای اقتصادهای در حال توسعه دارد؟

به گزارش تجارت‌نیوز، سازمان تجارت جهانی با همکاری بانک توسعه آسیایی و سازمان همکاری و توسعه چندی پیش گزارش مفصل و پرباری را در مورد روند تحول در زنجیره های جهانی ارزش تحت عنوان «توسعه زنجیره های ارزش جهانی 2023»  منتشر کرده است.

بر اساس این گزارش، نهاده‌های خارجی 28 درصد از صادرات کالاهای جهانی را در سال 2022 تشکیل می‌دادند که یک رکورد محسوب می‌شد. علاوه بر این، در آن سال نرخ مشارکت زنجیره های جهانی ارزش تقریبا در همه اقتصادها در مقایسه با سطوح قبل از همه گیری در سال 2018 ، بالاتر بود.

اما معنای این اصطلاح چیست؟ آنگونه که ویکی‌پدیا توضیح داده است: «زنجیره ارزش مجموعه عملیاتی است که در یک صنعت به‌صورت زنجیرگونه انجام می‌گیرد تا به خلق ارزش منجر شود.» سایت مرکز مطالعات زنجیره ارزش صنعت نفت نیز در مورد این مفهوم در سطح بین‌المللی نوشته است: «در ساختار زنجیره ارزش جهانی، محصول و خدمت نهایی توسط کشورها صادر نمی‌شود بلکه یک محصول یا خدمت ناتمام با حرکت در طول زنجیره ارزش در کشورهای مختلف، به صورت نهایی خود درمی‌آید.»

به گزارش تجارت‌نیوز، در واقع زنجیره های جهانی ارزش شبکه‌های بین المللی از شرکت‌ها و سازمان‌هایی هستند که در تولید و توزیع یک محصول یا خدمت مشارکت دارند. این زنجیره‌ها می‌توانند فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی را برای اقتصادهای در حال توسعه فراهم کنند، از جمله:

- افزایش بهره‌وری و کاهش محدودیت‌ها

- بهبود دستمزد و شرایط کاری

- رشد اقتصادی و کاهش فقر

شرایط موجود در زنجیره های جهانی ارزش

با وجود گزارش سازمان تجارت جهانی در مورد پیشرفت‌ها در زنجیره های جهانی ارزش، این رشد با چالش‌های جدیدی همراه بوده است. تنش‌های تجاری آمریکا و چین و همه گیری COVID-19 منجر به افزایش اختلالات زنجیره تامین، هزینه‌های بالاتر و اختلال در برنامه‌های تولید شده است.

صنعت نیمه‌هادی به ویژه در برابر اختلالات زنجیره تامین آسیب‌پذیر است. همه‌گیری COVID-19 و کمبود مداوم تراشه، اهمیت تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تامین نیمه‌هادی‌ها و سرمایه‌گذاری در ظرفیت تولید داخلی را برجسته کرده است.

دیجیتالی شدن نیز نقش مهمی را در تحول زنجیره های جهانی ارزش بر عهده دارد. زنجیره های جهانی ارزش به طور فزاینده‌ای فراتر از فرآیندهای تولید سنتی به سمت خدمات و دیگر دارایی‌های نامشهود حرکت می‌کنند.

فرصت‌ها و چالش‌ها برای اقتصادهای در حال توسعه

این تغییرات فرصت‌های جدیدی را برای اقتصادهای در حال توسعه فراهم می کند. ظهور زنجیره های جهانی ارزش در بخش خدمات می‌تواند به اقتصادهای در حال توسعه برای مشارکت در تجارت جهانی و ایجاد مشاغل جدید کمک کند.

البته، این تغییرات همچنین چالش‌هایی را برای اقتصادهای در حال توسعه ایجاد می‌کند. حمایت‌گرایی و تنش‌های ژئوپلیتیکی ثبات زنجیره های جهانی ارزش را تضعیف کرده و سازماندهی مجدد آنها را از نظر جغرافیایی ضروری ساخته است. تکه تکه شدن زنجیره های جهانی می‌تواند منجر به هزینه‌های بالاتر و ناکارآمدی شود.

خطرات زیست محیطی مانند تغییرات اقلیمی نیز چالش‌هایی را برای زنجیره های جهانی ارزش ایجاد می‌کند. کسب و کارها به طور فزایندهای با فشار برای کاهش اثرات زیست محیطی فعالیت های خود مواجه هستند که می‌تواند منجر به تغییراتی در زنجیره های جهانی ارزش شود.

در نهایت، همه گیری COVID-19 نیاز به زنجیره های جهانی ارزش های انعطاف‌پذیرتر و پایدارتر را برجسته کرده است. کسب و کارها به طور فزاینده‌ای استراتژی‌هایی را اتخاذ می‌کنند تا زنجیره های تامین خود را در برابر اختلالات انعطاف‌پذیرتر کنند.

پیشنهاداتی برای بهبود عملکرد زنجیره‌ها

پلتفرم‌های دیجیتال می‌توانن نقش مهمی در زنجیره های جهانی ارزش ایفا کنند. این پلتفرم‌ها فرصت‌های جدیدی را برای کسب وکارها فراهم می‌کنند تا با تامین‌کنندگان و مشتریان در ارتباط باشند و زنجیره‌های تامین خود را به طور موثرتری مدیریت کنند.

سیاست‌گذاری برای فراگیرتر کردن زنجیره های جهانی ارزش باید بر تسهیل ورود به  این زنجیره‌ها و افزایش سرریزهای مثبت به اقتصادهای داخلی متمرکز شود. سیاست‌گذاری‌ها می‌تواند شامل اقداماتی برای بهبود تسهیل تجارت، ترویج سرمایه‌گذاری و توسعه مهارت‌ها باشد.

اکنون مزایای زنجیره های جهانی ارزش به طور مساوی توزیع نشده است و برخی از گروه ها ممکن است تحت تأثیر منفی قرار گیرند. برای اطمینان از اینکه مزایای زنجیره های جهانی ارزش به طور گسترده‌تری به اشتراک گذاشته می‌شوند، سیاست‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که:

- از شرکت‌های کوچک و متوسط حمایت کنند،

- توسعه فراگیر و پایدار را ترویج کنند.

سازمان‌های بین المللی مانند سازمان تجارت جهانی (WTO)، بانک جهانی و صندوق بین المللی پول نیز می‌توانند نقش مهمی در ترویج مشارکت در زنجیره های جهانی ارزش در اقتصادهای در حال توسعه ایفا کنند.

توصیه‌های سیاستی

همچنین دولت‌ها باید برای بهبود شرایط موجود، سیاست‌هایی را برای حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط (SME) در اقتصادهای در حال توسعه اجرا کنند. این سیاست‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

- ارائه آموزش و منابع مالی

- تسهیل دسترسی به بازارها

- حمایت از تحقیق و توسعه

دولت‌ها باید سیاست‌هایی را نیز برای ترویج توسعه فراگیر و پایدار در اقتصادهای در حال توسعه اجرا کنند. این سیاست‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

- حمایت از حقوق کارگران و استانداردهای زیست محیطی

- سرمایه‌گذاری در آموزش و زیرساخت‌ها

- ترویج مشارکت جوامع محلی

سازمان‌های بین‌المللی همچنین باید به ظرفیت‌سازی و ارائه کمک‌های فنی به کشورهای در حال توسعه برای ترویج مشارکت در این زنجیره‌ها کمک کنند.

آینده زنجیره های جهانی ارزش به توانایی همه ذینفعان برای همکاری با یکدیگر برای رسیدگی به چالش‌ها و فرصت‌های آن بستگی دارد. کشورها با همکاری یکدیگر می‌توانند آینده‌ای انعطاف‌پذیرتر، پایدارتر و فراگیرتر را برای همه ایجاد کنند.