مطالبات پایتخت‌نشینان برای پاییز

پایتخت‌نشین‌ها مطالبه خود را از مدیریت شهری برای نیمه دوم سال اعلام کردند. تهرانی‌ها همزمان با نهایی شدن دو طرح پیش‌دستانه برای کنترل آلودگی هوا در فصل پاییز، خواستار «افزایش ظرفیت شبکه حمل‌و‌نقل عمومی» و «اعمال محدودیت در استفاده از خودروی شخصی» شده‌اند. مدیریت شهری برای پاسخ توام به این دو خواسته می‌تواند از خودروی شخصی در بزرگراه‌ها به نفع تامین مالی مترو، عوارض دریافت کند. از ابتدای آبان، تردد خودروهای سبک و سنگین فاقد معاینه فنی در کل شهر، ممنوع می‌شود.

به گزارش تجارت‌نیوز، همزمان با نهایی شدن دو طرح متفاوت برای مدیریت توام ترافیک و آلودگی هوا و شمارش معکوس برای اجرای این دو طرح، نتایج یک نظرسنجی از تهرانی‌ها پیرامون اینکه شهرداری باید برای مقابله با آلودگی هوا چه اقداماتی انجام دهد، منتشر شد که به نوعی حاوی واکنش مثبت شهروندان به طرح‌های جدید ضدآلودگی در پایتخت است.

دو طرح ویژه کاهنده آلودگی هوا که در نیمه دوم سال‌جاری و از ابتدای آبان ماه اجرا خواهد شد، ناظر بر منع تردد خودروهای دودزا و آلاینده هوا اعم از سواری‌ها و خودروهای دیزلی شامل اتوبوس‌ها و ناوگان حمل بار است.این طرح‌ها در حالی از سوی معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران و با همراهی دولت اجرایی می‌شود که نتایج نظرسنجی انجام شده از حدود ۱۰۰۰ تن از شهروندان استفاده‌کننده از ناوگان حمل و نقل عمومی در پایتخت نشان می‌دهد، محدودسازی تردد خودروهای آلاینده به یک مطالبه عمومی در افکار عمومی تبدیل شده است.

این نظرسنجی که توسط معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران انجام شده و نتایج آن در اختیار «دنیای‌اقتصاد» قرار گرفته، در میانه تابستان امسال از کسانی که برای سفرهای روزانه درون‌شهری از خودروی شخصی استفاده نمی‌کنند، بلکه مترو را که رایج‌ترین شبکه حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ جهان است، برای جابه‌جایی انتخاب کرده‌اند، در شش ایستگاه پرتردد مترو در شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران که طیف متنوعی از شهروندان با سبک زندگی و شرایط اقتصادی متفاوت را دربر می‌گیرد، انجام شده و از این بابت می‌توان دیدگاه‌های مطرح شده در آن را به عده زیادی از شهروندان تعمیم داد.

هدف از این نظرسنجی، مشخص کردن مطالبه مردم از شهرداری تهران برای مهار آلودگی هوا و ترافیک بوده که دسته‌بندی پاسخ‌های متنوع ارائه شده در قالب این نظرسنجی، حول محور دو مطالبه اصلی و کلیدی بوده است؛ ۲۳ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی توسعه حمل و نقل عمومی را به‌عنوان مطالبه اصلی خود برای مقابله با آلودگی و ترافیک عنوان کرده‌اند و در عین حال ۴ اقدام زیست‌محیطی که شهرداری آنها را کلید زده یا در نیمه دوم سال اجرا می‌کند، مجموعا ۲۹ درصد از پیشنهادهای شهروندان برای مهار ترافیک و آلودگی را به خود اختصاص داده است.

این اقدامات زیست‌محیطی که مطالبه کلیدی دوم تهرانی‌ها پس از توسعه حمل‌و‌نقل عمومی است، شامل اعمال محدودیت تردد با خودروی شخصی در شبکه بزرگراهی از طریق اجرای طرح‌های محدودکننده و واقعی شدن هزینه استفاده از وسایل نقلیه شخصی متناسب با زیانی که به شهر وارد می‌کنند، منع تردد خودروهای دیزلی آلاینده در سطح شهر (که شهرداری تهران بنا دارد از طریق اجرای طرح موسوم به «باربرگ» آن را از آبان‌ماه عملیاتی کند)، کنترل معاینه فنی خودروها (که در قالب اجرای فاز دوم طرح موسوم به «کاهش» از ابتدای آبان کلید می‌خورد) و نیز الزام نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها و کامیون‌های دودزا بوده است.

به این ترتیب شهروندان چندی پیش از اجرا شدن طرح‌های جدید مدیریت شهری واکنش مثبتی به طرح‌هایی که شهرداری در نیمه دوم امسال برای کاهش انتشار آلاینده‌های هوا اجرا می‌کند، نشان داده‌اند.

یکی از این دو طرح را می‌توان به «طرح ترافیک برای خودروهای دیزلی» تعبیر کرد. این طرح شامل دو محور اجرایی است که یکی اجرای طرح «باربرگ» به منظور کنترل معاینه فنی تمام کامیون‌های حمل باری که در سطح شهر تردد می‌کنند بوده و دیگری الزام تمام اتوبوس‌های شرکت واحد، بخش خصوصی و اتوبوس‌های طرف قرارداد با دستگاه‌های اجرایی و دولتی مستقر در تهران به داشتن گواهی معاینه فنی است.

مطالعات انجام شده درباره سهم منابع مختلف در آلودگی هوای تهران نشان می‌دهد ۳۰ درصد از کل ذرات معلق موجود در هوای تهران از اگزوز اتوبوس‌های حمل مسافر منتشر می‌شود. بر این اساس معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران با ابلاغ بخشنامه‌ای، تردد کلیه اتوبوس‌های دودزا و فاقد معاینه فنی معتبر را در تهران ممنوع و ضرب‌الاجلی را تا اول مهرماه برای تحقق این هدف تعیین کرد.

در قالب این بخشنامه از فردا از تردد تمام اتوبوس‌های فاقد معاینه فنی معتبر جلوگیری خواهد شد. همچنین شرکت واحد اتوبوسرانی موظف شده با شرکت‌های خصوصی متخلف در این زمینه ابتدا با اعمال جریمه و در صورت تکرار با لغو مجوز شرکت، برخورد کند. همچنین طبق این ابلاغیه باید حداقل ۱۰ درصد از ناوگان شرکت‌های خصوصی و ۵۰ درصد از اتوبوس‌های بی آرتی، قبل از مهرماه به فیلتر دوده مجهز شده باشند.

بر اساس بخشنامه مذکور، اتوبوس‌های مورداستفاده در سرویس ادارات و کارخانه‌ها نیز باید در همین برهه زمانی ساماندهی شوند و با همکاری پلیس راهور از تردد خودروهای دودزا جلوگیری شود. افزون بر این مشارکت دولت در اجرای این بخشنامه نیز به شکل موثری جلب شده است؛ به نحوی که با پیگیری ابلاغ بخشنامه از طریق استانداری و شورای تامین استان، از تمام شرکت‌ها، کارخانه‌ها و ادارات خواسته شده تا از عقد قرارداد یا استفاده امانی از اتوبوس‌های فاقد معاینه فنی از اول مهرماه اکیدا خودداری کنند و هشدار داده شده که در صورت مشاهده تخلف، ضمن اعمال قانون، مراتب به وزارتخانه‌های مسوول اعلام می‌شود.

در سال‌های گذشته وجود یک اشکال موجب می‌شد طرح‌های کنترل آلایندگی اتوبوس‌ها شکست بخورد و آن عدم هماهنگی میان دولت و شهرداری بود. بسیاری از اتوبوس‌های آلاینده طرف قرارداد شرکت واحد اتوبوسرانی نبودند بلکه پیمانکاران، وزارتخانه‌ها و کارخانه‌ها از اتوبوس‌های فاقد معاینه فنی به‌عنوان سرویس ادارات استفاده می‌کردند. اما مداخله استانداری و شورای تامین در زمینه جلوگیری از عقد قرارداد با اتوبوس‌های دودزا توسط دستگاه‌های اجرایی نشان می‌دهد امسال دولت و شهرداری مصر هستند که برای پیشگیری از آلودگی هوا اقدام موثری انجام دهند و هیچ استثنایی وجود ندارد.

محور اجرایی دومی که برای طرح ترافیک خودروهای دیزلی توسط شهرداری تهران طراحی شده و قرار است از ابتدای آبان اجرا شود، طرح «باربرگ» ویژه ساماندهی تردد و در عین حال کنترل آلایندگی ناوگان بار است. سهم ناوگان بار از انتشار ذرات معلق در هوای تهران حدود ۲۳ درصد است که بر این اساس می‌توان این خودروها که عمدتا دیزلی هستند را پس از اتوبوس‌ها به‌عنوان دومین متهم اصلی آلودگی هوای پایتخت معرفی کرد.

از ابتدای آبان تردد تمام ناوگان باری در سطح شهر تهران اعم از خودروهای حمل پسماند و نخاله، مواد غذایی و دارویی و… صرفا در صورت اخذ باربرگ از طریق سامانه طراحی شده به این منظور در شهرداری تهران مجاز است و پلیس راهنمایی و رانندگی نسبت به اعمال قانون و ممانعت از تردد خودروهای بدون باربرگ اقدام خواهد کرد.

این در حالی است که صدور باربرگ در سامانه برخط شهرداری تهران صرفا منوط به داشتن گواهی معاینه فنی معتبر است. کنترل باربرگ خودروهای حمل بار به‌صورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته به‌صورت مکانیزه و دستی اعمال خواهد شد و با توجه به اینکه اجرای فاز آزمایشی آن از حدود یک ماه قبل آغاز شده، دارندگان این خودروها در جریان کم و کیف الزام صدور کاربرگ قرار گرفته‌اند.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، افزون بر کامیون‌ها و اتوبوس‌ها، شهرداری تهران طرح دیگری را هم برای کنترل تردد سواری‌های شخصی آلاینده طراحی کرده که قرار است از ابتدای آبان فاز دوم آن اجرا شود.

این طرح موسوم به «مناطق کم‌انتشار (LEZ)» است که فاز نخست آن در آبان سال ۹۵ با محوریت ممنوعیت تردد خودروهای فاقد معاینه فنی در محدوده زوج و فرد و در ساعات اجرای طرح زوج و فرد کلید خورد و اکنون شهرداری در صدد اجرای فاز دوم آن است. در این فاز قرار است اجرای طرح کاهش به سراسر شهر تهران به‌صورت ۷ روز هفته و ۲۴ ساعته تسری پیدا کند.

اجرای فاز اول طرح کاهش موجب شد تعداد خودروهای فاقد معاینه فنی حداقل ۳۳ درصد کاهش یابد و انتظار می‌رود با اجرای فاز دوم و کاهش محسوس تردد خودروهای دچار نقص فنی در احتراق موتور، از حجم آلاینده‌های منتشر شده در هوا کاسته شود. با این حال شکل مطلوب طرح موسوم به «LEZ» در تهران هنوز اجرایی نشده و طبق مصوبه شورای عالی ترافیک به فاز سوم که زمان اجرای آن نامشخص است، موکول شده است. در فاز سوم قرار است از تردد تمام خودروهای کاربراتوری به محدوده اجرای طرح جلوگیری شود.

به‌رغم اینکه تعداد خودروهای کاربراتوری معادل ۱۰ درصد از کل خودروهای پلاک تهران است، اما این خودروها مسبب ۳۲ درصد از آلودگی هوای تهران شناخته شده‌اند و در نتیجه فاز سوم طرح کاهش می‌تواند نقش موثری در کاهش انتشار آلاینده‌ها در آسمان پایتخت داشته باشد.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، نتایج نظرسنجی تابستانی شهرداری تهران نشان می‌دهد اولا شهروندان منشأ آلودگی هوا را شناخته‌اند و ثانیا از راهکار مقابله با آن نیز مطلع شده‌اند. آنها می‌دانند برای پایان دادن به آلودگی هوا باید استفاده از خودرو شخصی کاهش یابد و در گام دوم از تردد خودروهای دودزا نیز به کلی جلوگیری شود.

این نظرسنجی همچنین نشان داد مردم آمادگی همکاری با شهرداری و دولت و پذیرش طرح‌های محدودکننده اما اثربخش در زمینه مدیریت ترافیک و آلودگی هوا را دارند و در صورتی که زیرساخت‌هایی همچون حمل و نقل عمومی توسعه یابد، آمادگی دارند سبک زندگی خود را به نفع داشتن شهر بدون ترافیک و برخورداری از هوای پاک تغییر دهند.

حیاط خلوت طرح کاهش

اجرای فاز اول طرح کاهش در تهران موجب افزایش ۳۶ درصدی مراجعات خودروها به مراکز معاینه فنی در طول سال ۹۶ شد. نکته قابل توجه این است که در زمان اجرای فاز اول طرح کاهش، تقریبا یک‌سوم خودروهای مراجعه‌کننده به مراکز معاینه فنی به دلیل آلایندگی و در واقع گازهای خروجی از اگزوز در زمان مراجعه اول رد شده‌اند. به این ترتیب ایراد پنهان خودروهای معیوب بسیاری با اجرای این طرح افشا و رفع شد که تداوم آن ارتباط مستقیم با آلودگی هوای شهر دارد و رفع این ایراد با شبانه‌روزی شدن طرح کاهش در کل پهنه شهر، قطعا به بهبود کیفیت هوا کمک خواهد کرد.

با این وجود مدیریت شهری تهران به این نکته اذعان دارد که معاف بودن یکی از متهمان اصلی آلودگی هوای تهران یعنی موتورسیکلت‌ها از طرح «LEZ» موجب نقصان نسخه‌ای است که قرار است فاز دوم آن به زودی اجرایی شود.

مدیران ترافیکی تهران قبول دارند که موتورسیکلت‌ها به‌رغم اینکه سهم ۱۰ درصدی از انتشار کل ذرات معلق در آسمان پایتخت را دارند، به دلیل پوشاندن پلاک و دیگر روش‌های قانون‌گریزی از طریق تور ترافیکی طراحی شده در تهران به‌طور کامل قابل شناسایی نیستند و از این رو فعلا در فاز دوم طرح کاهش استثنا شده‌اند. هرچند این استثنا بی‌تاثیر از ملاحظات اجتماعی و اقتصادی اغلب اقشار موتورسوار نیست.

به این ترتیب طرح کاهش در حال حاضر یک حیاط خلوت برای موتورسیکلت‌سواران دارد که البته شهرداری تهران علاوه بر پیگیری ممنوعیت شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربراتوری، طرح‌های دیگری را نیز دنبال کرده تا به کاهش حجم انتشار آلاینده‌ها از این طریق منجر شود. به پیشنهاد معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران طرح جایگزینی موتورسیکلت‌های معمولی با برقی در حال پیگیری جدی است. ارائه وام دو میلیون تومانی برای خرید یا جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی در همین راستا است.

با این حال با توجه به بازه زمانی چند ساله برای جایگزینی موتورسیکلت‌های معمولی با برقی، از دیگر سیاست‌های در دست پیگیری در این حوزه تبدیل موتورسیکلت‌های کاربراتوری به انژکتوری است که هزینه آن کمتر از یک‌میلیون تومان برآورد شده که شهرداری این هزینه را بر عهده گرفته است. پیش‌بینی می‌شود اعمال این سیاست و تشویق به استفاده از موتورسیکلت‌های کمترآلاینده، حجم آلودگی تولید شده توسط این گروه از وسایل نقلیه را به یک‌سوم کاهش دهد.

سبک معاینه فنی خودرو در دنیا

سابقه اجرای طرح «LEZ» در ۱۳ کشور اروپایی و ۲۲۵ منطقه شهری در دنیا سبب شد شهرداری تهران نیز به سمت استفاده از این تجربه روی بیاورد. هر دو طرح کلیدی کاهش آلودگی هوا در نیمه دوم امسال که شهرداری بنای اجرای آن را دارد نیز به نوعی در قالب طرح «LEZ» تعریف شده است. در قالب این طرح اعمال ممنوعیت و محدودیت تردد وسایل نقلیه در محدوده مرکزی شهرها به جای اینکه بر اساس شماره پلاک صورت گیرد، بر اساس سه پارامتر میزان فرسودگی و سن خودرو، برخورداری از گواهی معاینه فنی و میزان آلایندگی بر اساس نوع موتور خودرو پیاده می‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در ۳ شهر پرجمعیت دنیا شامل برلین، پایتخت آلمان، لندن پایتخت انگلستان و میلان دومین شهر پرجمعیت ایتالیا، اجرای «LEZ» موجب کاهش ۲۰ تا ۶۰ درصدی ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون که اکنون آلاینده اصلی هوای تهران نیز به شمار می‌آیند، شده است؛ به این ترتیب در برلین ۵۸ درصد، در میلان ۲۰ درصد و در لندن بین ۴۰ تا ۵۰ درصد از غلظت این ذرات با اجرای طرح مذکور کاهش یافته است.

معاینه فنی خودروهای عمومی در شهرهای توسعه‌یافته برای خودروهای زیر ۱۰ سال هر ۶ ماه یک بار و برای خودروهای بالای ۱۰ سال هر سه ماه یک بار انجام می‌شود. همچنین خودروهای شخصی سالانه مورد تست معاینه فنی قرار می‌گیرند. این در حالی است که در ایران خودروهای جدید تا ۴ سال از انجام معاینه فنی معاف هستند و از سال پنجم این تست به‌صورت سالانه الزامی خواهد بود.

از سوی دیگر به دلیل تحولات چشمگیر صنعت خودرو در دنیا و تفاوت‌های بسیاری که سیستم سوخت خودروهای نو با خودروهای کارکرده دارد، موضوع به‌روز رسانی خطوط معاینه فنی نیز در اولویت قرار گرفته است.

با این حال سختگیری در تغییر استانداردها و تجهیزات معاینه فنی باید در زمانی که قرار است این پوست‌اندازی اتفاق بیفتد، کنترل شده باشد تا جامعه آن را پس نزند؛ طوری که در گام اول فقط ۱۵ تا ۲۰ درصد از بدترین خودروهای آلاینده در حال تردد در سطح شهر از آزمون‌های معاینه فنی رد شوند و به تدریج این سختگیری‌ها بیشتر شود. تجربه دنیا نیز نشان داده که ممکن است در زمان سختگیرانه‌تر شدن معاینه فنی یا اعمال ممنوعیت تردد خودروهای کاربراتوری و فرسوده، مقاومت اجتماعی شکل بگیرد.

برخی از شهرهای موفق دنیا در این مواقع «تست آلایندگی» را جایگزین «تست معاینه فنی» کرده‌اند؛ به این معنا که در وهله اول صرفا میزان آلایندگی خودروهای فرسوده را تست و مالکان خودرو را به رفع عیب ملزم می‌کنند و موقتا از سایر تست‌ها صرف‌نظر می‌کنند تا مقاومت در برابر اجرای طرح‌های سراسری معاینه فنی کاهش یابد. به نظر می‌رسد این راهکار در تهران نیز در صورت لزوم قابل پیاده‌سازی باشد.

یکی از دو مطالبه اولویت‌دار شهروندان از مدیریت شهری برای مهار آلودگی هوا در نیمه دوم سال، توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی است که به‌دلیل تنگنای مالی شهرداری تهران و عدم تحقق بخشی از درآمدهای پیش‌بینی‌شده در بودجه سالانه، به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های شهر تبدیل شده است. به‌عنوان مثال در حالی که از چند ماه قبل وعده افتتاح ۱۰ کیلومتر از خط ۶ متروی تهران همزمان با اول مهر مطرح شده بود، به‌دلیل ناتوانی شهرداری در پرداخت فوری ۵۰ میلیارد تومان به پیمانکار این خط، موضوع منتفی و به ماه‌های آینده موکول شد.

در این شرایط که شهروندان با اقدامات ضدآلودگی هوا و ترافیک همراه شده و خود مطالبه‌گر آن هستند، شهرداری می‌تواند ابتکار عمل به خرج داده و با اجرای طرح اخذ عوارض از شبکه معابر بزرگراهی واقع در محدوده زوج‌و‌فرد، هم از تردد غیرضروری خودروهای شخصی بکاهد و هم از منابع حاصل از اجرای این طرح برای توسعه حمل و نقل عمومی استفاده کند.

منبع:‌ روزنامه دنیای اقتصاد